Ακολουθούν ιστορικές μαρτυρίες περί του Αγίου Φωτός, που εμφανίζεται θαυματουργικά κάθε Μ. Σαββάτο και επί πολλούς αιώνες, στον Πανάγιο Τάφο του Χριστού. Το γεγονός αυτό αποτελεί σημείο και επισφράγισμα της Ανάστασης του Χριστού, καθώς το φως αυτό ταυτίζεται με το υπερφυές Φως που διέλαμψε στον Τάφο του Χριστού την ώρα της Αναστάσεώς Του. Το θαύμα του Αγίου Φωτός μαρτυρείται έμμεσα στα Ευαγγέλια. Ενώ επικρατούσε σκοτάδι, ο απ Πέτρος και ο απ Ιωάννης κατάφεραν να δουν τα σεντόνια με τα οποία ήταν τυλιγμένο το σώμα του Ιησού στο εσωτερικό του Τάφου. Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης, αναφέρει στο έργο του ”Περί της Αναστάσεως του Κυρίου” τα εξής: «Όσοι ήταν με τον Πέτρο είδαν και επίστευσαν […] διότι ο Τάφος ήταν πλήρης από φως, ώστε και αν ήταν νύχτα, είδαν το εσωτερικό του Τάφου με δύο τρόπους, και με τις αισθήσεις και πνευματικώς» (PG 46, 636d).
Αρμενίων’’, αναφέρεται στο πρόσωπο του αγίου Γρηγορίου του Φωτιστή (257- 331) που ήταν ο πρώτος Πατριάρχης των Αρμενίων.
 |
| Ψηφιδωτό του 14ου αιώνα Μονή Παμμακάριστου |
Η μετάφραση στα ελληνικά προέρχεται από την αγγλική μετάφραση του καθηγητή R. Bedrosian.
 |
| Ο Αρέθας (κάτω δεξιά) |
«Αλλά μέχρι και σήμερα, ο άγιος και τίμιος Τάφος Του θαυματουργεί κάθε έτος την ημέρα της Αναστάσεως. Διότι αφού σβήνει κάθε κανδήλα στην Ιερουσαλήμ, εκεί όπου βρίσκεται ο άγιος Τάφος Του, παρασκευάζεται από τους χριστιανούς μία κανδήλα τυλιγμένη με ύφασμα και κόκκινο μετάξι. Και ενώ ο εμίρης της Δαμασκού παρίσταται πλησίον του αγίου Τάφου, με την είσοδο να είναι σφραγισμένη από αυτόν, και ενώ οι χριστιανοί βρίσκονται στον Ναό της Αναστάσεως και αναφωνούν ‘’Κύριε Ελέησον’’, ξαφνικά παράγεται μια αστραπή και ανάβει η κανδήλα με φως. Και από αυτό το φως λαμβάνουν και ανάβουν και πάλι (τις λυχνίες τους) όλοι οι κάτοικοι της Ιερουσαλήμ».
(Κώδικας Mattei 303, Πατριαρχική Βιβλιοθήκη Μόσχας)
Μαρτυρία του Ιωάννη του Καντακουζηνού του ΣΤ’ (1360)
«Τον καιρό κατά τον οποίο ψάλλουν οι εκεί (στον Τάφο) παριστάμενοι χριστιανοί τον ύμνο της Αναστάσεως του Χριστού, κατέρχεται ένα Φως από ψηλά που ανάβει τις τρείς λαμπάδες, οι οποίες βρίσκονται στον Τάφο του Χριστού, ενώπιον του εκεί παρευρισκομένου κυβερνήτη των Μουσουλμάνων […] Διότι όπως στον Ιορδάνη, την ώρα της Βαπτίσεως του Χριστού, κατήλθε φωνή εξ ουρανού που είπε, ‘’αυτός είναι ο Υιός μου ο Αγαπητός’’, δηλαδή ο Χριστός, ομοίως και κατά τον λεγόμενο καιρό το Φως κατέρχεται από τον ουρανό, πιστοποιώντας και φανερώνοντας σε όλους, πιστούς και απίστους, ότι ο Χριστός είναι ο Υιός και Λόγος του Θεού, ο αληθινός Θεός και άνθρωπος».
(‘’Γ’ Απολογία κατά των Μουσουλμάνων’’).
Μαρτυρία του Γιόχαν Σίλτμπεργκερ (1425 μ Χ)
«Ο ναός στον οποίο βρίσκεται ο Πανάγιος Τάφος είναι ένας εξαιρετικός ναός, ψηλός και κυκλικός. Είναι καλυμμένος με στρώση μολύβδου και βρίσκεται έξω από την πόλη. Στο μέσον του ναού, στη δεξιά πλευρά του παρεκκλησίου, βρίσκεται ο πανάγιος Τάφος […] Εκεί υπάρχει μια κανδήλα που καίει όλο τον χρόνο μέχρι την Μεγάλη Παρασκευή· τότε σβήνει, και ξανανάβει από μόνη της την ημέρα του Πάσχα. Εκεί, επίσης, την παραμονή του Πάσχα, μια λάμψη φαίνεται πάνω από τον Τάφο, που μοιάζει με φωτιά. Πολλοί άνθρωποι έρχονται εκεί από την Αρμενία, από την Συρία και από την χώρα του Πρεσβύτερου Ιωάννη (Αιθιοπία), για να αντικρίσουν αυτή τη λάμψη μέσα στον ναό».
(‘’Οδοιπορικό’’)
Ο Πέρσης Αλ- Μπιρουνί (1000 μ Χ).
Al Bīrūnī973- 1048
Μετάφραση στα ελληνικά από το αραβικό. «Σχετικά με το Σάββατο της Αναστάσεως λέγεται μια ιστορία η οποία εκπλήσσει τον ερευνητή των φυσικών επιστημών και η αιτία της οποίας είναι αδύνατον να αποκαλυφθεί. Εάν δεν υπήρχε ομοφωνία των αντιπάλων (του θαύματος) και δεν αναφέρανε ότι το είδαν και οι ίδιοι, και ακόμη εξέχοντες διδάσκαλοι και άλλοι άνθρωποι δεν τα μεταφέρανε στα συγγράμματά τους, κάποιος θα μπορούσε να μην έχει καμία εμπιστοσύνη. Εγώ το έχω μάθει από βιβλία και το έχω ακούσει από τον Al- Faraj ibn Salih της Βαγδάτης, ότι στο μέσον του Ναού της Αναστάσεως στην Ιερουσαλήμ είναι λαξευμένος σε έναν βράχο ο τάφος του Χριστού, κατά τρόπο που περικλείεται από θόλο. Από πάνω υπερυψώνεται ένας μεγαλύτερος θόλος. Και γύρω από το βράχο υπάρχουν γαλαρίες. Από εκεί παρακολουθούν οι μουσουλμάνοι. Οι χριστιανοί, και όποιος άλλος έλθει εκείνη την ημέρα στον τόπο του Τάφου, ικετεύουν και επικαλούνται τον Θεό τον Ύψιστο από το μεσημέρι μέχρι και το βράδυ. Έρχονται ακόμη ο μουεζίνης του τζαμιού, ο επικεφαλής ιμάμης της προσευχής και ο εμίρης της πόλης, οι οποίοι κάθονται δίπλα από τον Τάφο. Μαζί τους φέρνουν λυχνάρια, που τα τοποθετούν επάνω, ενώ είναι ακόμη κλειδωμένος (ο Τάφος). Οι χριστιανοί εν τω μεταξύ έχουν ήδη σβηστά τα λυχνάρια και τις δάδες τους και αναμένουν, μέχρι που αντικρίζουν μια καθαρή λευκή φωτιά η οποία ανάβει μια κανδήλα. Από αυτή τη φωτιά ανάβουν τις κανδήλες μέσα το τζαμί και στις εκκλησίες. Εν συνεχεία γίνεται γραπτή αναφορά στους χαλίφες για την ώρα που κατήλθε η φλόγα. Από την ταχύτητα της έλευσης (της φλόγας) και αν ήταν κοντά στο μεσημέρι, συμπεραίνανε ότι το έτος θα είναι παραγωγικό. Εάν η έλευση καθυστερούσε προς το βράδυ και αργότερα, συμπεραίνανε ότι θα είναι μη παραγωγικό. Αυτός που με πληροφόρησε διηγείται ότι κάποιοι σουλτάνοι έβαλαν στη θέση του φιτιλιού ένα χάλκινο σύρμα για να μην ανάψει και να μην πραγματοποιηθεί αυτό (το θαύμα). Όταν όμως η φωτιά κατήλθε, άναψε ο χαλκός. Η έλευση εκείνη την ημέρα αυτής της ουράνιας φωτιάς, που επανέρχεται στον συγκεκριμένο χρόνο και τόπο, γίνεται αφορμή να μένουμε έκπληκτοι».
(‘’Χρονολόγηση των αρχαίων εθνών’’, βιβλιοθήκη Beyazit της Κων/πολης).
Ριχάρδος ο Ευλογημένος (1027 μ Χ)
Πριν προχωρήσουμε στην παράθεση της επόμενης μαρτυρίας, αξίζει να σημειώσουμε ότι κατά το έτος 1027, ο ναός της Αναστάσεως όπου λαμβάνει χώρα το θαύμα, είναι ήδη κατεστραμμένος από το 1009 από τον Αλ Χακίμ εξ αιτίας της προσέλκυσης στην Χριστιανική πίστη πολλών μουσουλμάνων, όπως αναφέρουν οι Σύριοι χρονικογράφοι, αλλά και μεταγενέστεροι ιστορικοί. Παρόλα αυτά, δεν σταμάτησε ποτέ ο Θεός να δίνει την μαρτυρία Του. Συνέχισε να το δίνει ως σημείο σε πιστούς και απίστους.
«Έφτασε η ημέρα του Μ. Σαββάτου, όπου ανέμεναν το φως από τον Κύριο, και ενώ οι χριστιανοί ήταν κλεισμένοι μέσα και περίμεναν την ευάρεστη βούληση του Κυρίου, σχετικά με την υποδοχή του φωτός, ένοπλοι ειδωλολάτρες επιτηρούσαν προσεκτικά ολόκληρη την εκκλησία, ώστε, αν τυχόν δεν ερχόταν το φως, να τους σκοτώσουν όλους με τα ξίφη τους· και να, γύρω στην ενάτη ώρα, ενώ όλοι προσεύχονταν, το φως άναψε από τον Κύριο σε μια κανδήλα χωρίς την παροχή βοήθειας από κανένα θνητό· και όλους τους ειδωλολάτρες τους κατέλαβε θάμβος και φόβος, ενώ τους χριστιανούς χαρά και αλαλαγμός […]».
(Από τον Β’ τόμο του ‘’Χρονικού του Γάλλου Ούγου’’, βιβλιοθήκη Βερολίνου, κώδικας Phillips 1870).
Μαρτυρία του Γερμανού ιστορικού Αλβέρτου του Άαχεν (1119 μ Χ) Η ελληνική μετάφραση προέρχεται από την αγγλική μετάφραση της καθηγήτριας Susan B. Edgington, εκ του λατινικού κειμένου.
«Επιπροσθέτως, εκείνο το έτος, το δεύτερο της βασιλείας του Βαλδουίνου Β’, το
Μ. Σάββατο του ιδίου Πάσχα, μια ημέρα μετά τη σφαγή του Γοδεφρείδου και των προαναφερόμενων στρατιωτών από τους Βεδουίνους, ήταν τότε που, για να ενδυναμωθεί η πίστη στην Ανάσταση του Χριστού, δια της χάριτος του Θεού, ένα Φως από τον ουρανό ανέφλεξε μέσα σε μια στιγμή την κανδήλα ελαίου που βρίσκεται στον Τάφο του Κυρίου, εκείνη τη νύχτα του Πάσχα. Κάποιοι προσκυνητές, περίπου 700, έχοντας αντικρύσει το θαύμα της φλόγας που άναψε από τον ουρανό, είχαν αναχωρήσει από την Ιερουσαλήμ με χαρά και ευτυχία στις καρδιές τους με σκοπό να επισκεφθούν τα ύδατα του Ιορδάνη […]».
(Από τον κώδικα Darmstadt MS 102, πανεπιστήμιο Darmstadt , βιβλιοθήκη Hessische Landes- und Hochschulbibliothek).
Οι δύο μαρτυρίες του Πέτρου του Σεβάσμιου (1147 μ Χ)
«Δεν πέρασε πολλή ώρα και τότε Φως ουράνιο έλαμψε στα σκοτάδια των ασεβών, και από ουράνια ορατή Φωτιά κατεφώτισε τη γη· το Άγιο Σάββατο, που προηγείται της Κυριακής του Πάσχα της Ανάστασης, ο Τάφος του Σωτήρα ακτινοβολούσε».
(‘’Κατά της χρονιάς ισχυρογνωμοσύνης των Ιουδαίων‘’, σε μετάφραση του Δρ. Δημοσθένη Γεωργοβασίλη).
«Και έτσι, τον παρόντα χρόνο, ω Κύριε παντοδύναμε Δημιουργέ […] καθιστάς φανερό ότι οι θυσίες, οι προσευχές, και οι όρκοι των χριστιανών σου είναι ευάρεστοι προς Εσένα: Εσύ καθοδηγείς μια Φλόγα να κατέλθει από τον ουρανό στον Τάφο του Υιού Σου, τον οποίο μόνο αυτοί σέβονται και τιμούν. Με αυτή την ίδια φλόγα θέτεις στις καρδιές τους τη φλόγα της αγάπης για Εσένα […]».
(‘’Δοξολογία στον Τάφο του Χριστού’’, σε μετάφραση του Giles Constable).
Κώδικας 79 της Βιβλιοθήκης του Τορίνο (1149 μ Χ)
«Είναι συνηθισμένο στην αγία και μεγάλη εκκλησία της Ιερουσαλήμ, της υπεραγίας Αναστάσεως, κάθε άγιο Σάββατο το νέο και ουράνιο φως να ανάβει τις κανδήλες επάνω στο ζωηφόρο και θεϊκό μνήμα […] Ξαφνικά, όχι μόνο το εσωτερικό του Τάφου, αλλά σχεδόν ολόκληρος ο Ναός της Αναστάσεως έλαμψε από το φως».
(Εθνική Βιβλιοθήκη του Τορίνο).
Ιστορικές Μαρτυρίες περί του Αγίου Φωτός (Θεοδώριχος, Αλί της Χεράτ).
Ακολουθούν οι ιστορικές μαρτυρίες του χρονογράφου Θεοδώριχου (1171 μ Χ), και του Πέρση ιστορικού Αλί της Χεράτ (1173 μ Χ).
Μαρτυρία του χρονογράφου Θεοδώριχου (1171 μ Χ).
«Είναι έθιμο στον ναό του αγίου Τάφου, στον ίδιο τον ναό αλλά και σε όλους τους άλλους ναούς της πόλης, το ξημέρωμα της παραμονής του Πάσχα να σβήνουν τα γήινα φώτα και να περιμένουν την έλευση του ουρανίου Φωτός, για την υποδοχή του οποίου προετοιμάζεται μία από τις επτά ασημένιες κανδήλες που κρέμονται εκεί. Τότε όλος ο κλήρος και ο λαός στέκονται περιμένοντας με μεγάλη ανυπομονησία, μέχρι ο Θεός να αποστείλει τη βοήθειά Του από ψηλά […] Το Φως εμφανίζεται συνήθως σε συγκεκριμένες ώρες και συγκεκριμένες τοποθεσίες· διότι μερικές φορές εμφανίζεται περί την πρώτη ώρα, μερικές την Τρίτη, την έκτη, την ενάτη, ή τόσο αργά όσο η ώρα του Απόδειπνου […] Όμως, την ημέρα που οι ταπεινοί εαυτοί μας, μαζί με τους αδελφούς προσκυνητές, περιμέναμε το ιερό Φως, αμέσως μετά την ενάτη ώρα αυτό το ιερό Φως κατήλθε. Κατόπιν τούτου, παρατηρώ ότι με την κωδωνοκρουσία του ναού, η τελετή της Θείας Λειτουργίας αντήχησε σε ολόκληρη την πόλη».
(‘’Οδοιπορικό στην Αγία Γη, σε μετάφραση από την αγγλική μετάφραση εκ του λατινικού του Aubrey Stewart).
Μαρτυρία του Πέρση ιστορικού Αλί της Χεράτ (1173 μ Χ).
«Ο Ναός της Αναστάσεως είναι ένα από τα πιο υπέροχα κτήρια του κόσμου. Σε αυτόν υπάρχει ο τάφος τον οποίο οι χριστιανοί αποκαλούν Ανάσταση, και αυτό διότι πιστεύουν ότι εκεί πραγματοποιήθηκε η Ανάσταση του Μεσσία […] Σε αυτόν τον ναό λαμβάνει χώρα η κάθοδος του Φωτός».
(‘’Τόποι Προσκυνήματος’’, κώδικας E. D Clarkii 17, Βιβλιοθήκη Bodleian, Οξφόρδη).
Ιστορικές Μαρτυρίες περί του αγίου Φωτός (Αλ Καζίνι, Περδίκας ο Εφέσιος).
Ακολουθούν οι μαρτυρίες του Πέρση ιατρού, αστρονόμου, ιστορικού και γεωγράφου, Ζακαρίγια Αλ Καζίνι (1260 μ Χ), και του Περδίκα του Εφέσιου.
Μαρτυρία Αλ Καζίνι (1260 μ Χ).
«Η Κουμάμα (Ναός της Αναστάσεως) είναι μια μεγάλη εκκλησία που ανήκει στους Χριστιανούς. Είναι τοποθετημένη στο μέσον της πόλης. Δύσκολα μπορεί κανείς να περιγράψει την ομορφιά της, την κατασκευή της, την κομψότητά της και την αφθονία του πλούτου της. Σ’ ένα μέρος αυτής της εκκλησίας υπάρχει μία κανδήλα, την οποία, καθώς λένε, ένα φως κατερχόμενο από τα ουράνια την ανάβει σε μία καθορισμένη ημέρα».
(‘’Θαύματα της δημιουργίας και θαυμαστές πτυχές των πραγμάτων που υπάρχουν’’, σε ελληνική μετάφραση από την μετάφραση στα γαλλικά εκ του αραβικού, του Sebastianus Marmardji).
Μαρτυρία Περδίκα του Εφέσιου (14ος αιώνας).
«Εκεί βρίσκεται και ο θεοδόχος Τάφος του Κυρίου στολισμένος με μάρμαρα και στιλπνότατους κίονες και πριν τη θύρα ο λίθος που κύλισε ο άγγελος, απ’ όπου πηγάζουν άφθονα θαύματα για όλους τους πιστούς· και το σημαντικότερο, που είναι προφανές για πιστούς και απίστους, κατά την ημέρα της παγκοσμίου Αναστάσεως του Κυρίου, είναι η φανερή φωτοχυσία του Παναγίου Φωτός που μεταδίδει στους πιστούς τον αγιασμό και τον φωτισμό».
(‘’Έκφρασις περί των Ιεροσολύμοις θαυμάτων και θεαμάτων’’).
[Από το βιβλίο ‘’Το Άγιον Φως’’, του Χ. Σκαρλακίδη].