Αυτές μεν οι σοφίες των μοιάζουν με τα υφάσματα της αράχνης (Μ. Βασίλειος)
Ώστε, αν είναι αδύνατον να επιτύχει κανείς με ακρίβεια την ώρα, και αν η παραμικρή μεταβολή μας κάνει να πέσωμεν εντελώς έξω από τον στόχο, είναι καταγέλαστοι και αυτοί που ασχολούνται με την ανύπαρκτον αυτήν τέχνη (του αστρολόγου), και όσοι πιστεύουν ανοήτως ότι αυτοί έχουν την δύναμη να γνωρίζουν την τύχην των.
Τι είναι και τα «αποτελεσματικά»; (22). Ο τάδε, λέγει, θα γίνει σγουρός εις τα μαλλιά και λαμπρός εις το βλέμμα, διότι εγεννήθη όταν ο ήλιος ήτο εις τον αστερισμό του κριού· και το ζώο κριός τέτοια περίπου όψη έχει. Θα γίνει και μεγαλόφρων, διότι ο κριός είναι ηγετικό ζώο. Αλλά και ανοιχτοχέρης, και εύκολα θα κερδίζει· διότι το ζώο αυτό και δίνει το μαλλί του ευχαρίστως και πάλι ενδύεται από την φύση ευκόλως. Αυτός που εγεννήθη εις τον αστερισμό του ταύρου θα γίνει, λέγει, βασανισμένος άνθρωπος και δουλικός, διότι ο ταύρος μπαίνει κάτω από ζυγό. Και ο γεννημένος εις τον αστερισμό του σκορπιού θα έχει την τάση να δαγκώνει, διότι θα ομοιάζει με αυτό το ζώο. Ενώ ο γεννημένος εις τον αστερισμό του ζυγού θα γίνει δίκαιος, διότι, καθώς γνωρίζομε, η ζυγαριά φέρνει την ισότητα. Τι πιο γελοίο υπάρχει από αυτά;
Ο κριός, από τον οποίον συμπεραίνεις την μέλλουσα ιστορία του ανθρώπου, είναι το ένα δωδέκατο του ουρανού, εις το οποίο όταν φθάσει ο ήλιος, φθάνει εις τα όρια της ανοίξεως. Και ο ζυγός και ο ταύρος επίσης, το καθένα τους είναι δωδεκατημόριο του λεγομένου ζωδιακού κύκλου. Πως λοιπόν, αφού λέγεις ότι απ’ εκείνα προέρχονται τα αίτια που ρυθμίζουν την ζωή των ανθρώπων, προλέγεις τον χαρακτήρα του ήθους των ανθρώπων που γεννώνται από τα επίγεια ζώα; Διότι λέγεις ότι ο γεννημένος εις τον αστερισμό του κριού θα γίνει ανοιχτοχέρης, όχι επειδή τέτοιο ήθος δημιουργεί το μέρος εκείνο του ουρανού που λέγεται κριός, αλλ’ επειδή τέτοιον χαρακτήρα έχει το πρόβατο. Γιατί λοιπόν από το ένα μέρος μας φοβερίζεις με την αξιοπιστία των άστρων και από το άλλο προσπαθείς να μας πείσεις με τα βελάσματα; Διότι αν ο μεν ουρανός πήρε αυτά τα ιδιώματα και τας συνηθείας από τα ζώα, τότε και αυτός εξαρτάται από ξένες επιδράσεις, αφού έχει τας αιτίας του από τα βοσκήματα. Αν όμως είναι γελοίο να το πεις αυτό, τότε είναι πολύ πιο γελοίο να προσπαθείς να μας πείσεις λαμβάνοντας επιχειρήματα από τα πλέον άσχετα πράγματα. Αλλά αυτές μεν οι σοφίες των μοιάζουν με τα υφάσματα της αράχνης, εις τα οποία όταν πιασθεί κανείς κώνωψ ή μύγα ή κάτι άλλο ανίσχυρο σαν αυτά, μένουν δεμένα και αιχμάλωτα· όταν όμως τα αγγίσει ένα ισχυρότερο ζώο, και το ίδιο περνά ευκόλως από το άλλο μέρος, και τα ασθενή υφάσματα τα συντρίβει και τα αφανίζει.
Και δεν αρκούνται μόνο εις αυτά, αλλά προχωρούν και εις εκείνα που εξαρτώνται και κατευθύνονται από την προαίρεσή μας, (εννοώ ακριβώς τας πράξεις της αρετής και της κακίας), και λέγουν ότι και αυτά έχουν τας αιτίας των εις τα ουράνια σώματα. Το να φέρω αντίρρηση εις αυτούς, υπό άλλες μεν συνθήκες θα ήτο πολύ γελοίο· επειδή όμως πολλοί είναι προκατειλημμένοι από την απάτη αυτή, είναι προφανώς αναγκαίο να μη προχωρήσω χωρίς να πω κάτι.
Και πρώτα – πρώτα ας τους ρωτήσουμε το εξής· Αλλάζουν ή δεν αλλάζουν αναρίθμητες φορές κάθε μέρα οι σχηματισμοί των αστέρων; Διότι καθώς οι λεγόμενοι πλανήτες κινούνται συνεχώς και περιφέρονται κυκλικώς άλλοι μεν ταχύτερα, ώστε να φθάνουν και να ξεπερνούν τους άλλους, άλλοι δε βραδύτερα, συμβαίνει κατά την ιδίαν πολλάκις ώρα και να αντικρίζουν ο ένας τον άλλο και να αποκρύπτονται ο ένας από τον άλλο· και λέγουν ότι έχει πολύ μεγάλη επίδραση εις τον σχηματισμό της τύχης το να μεσουρανεί κατά την στιγμή της γεννήσεως αγαθοποιός ή κακοποιός αστήρ· και ότι πολλάκις (οι Χαλδαίοι) δεν μπόρεσαν να προσδιορίσουν με ακρίβεια τον μοιραίο χρόνο που υποδείκνυε για κάποιον άνθρωπο ο αγαθοποιός αστήρ, επειδή τους διέφυγε ένα δευτερόλεπτο, και τον ανέγραψαν εις τον πίνακα της κακοτυχίας. Αναγκάζομαι να χρησιμοποιήσω τα ίδια των τα λόγια. Αλλά εις αυτά ακριβώς τα λόγια υπάρχει πολύ ανοησία και πολύ περισσότερη ασέβεια.
Διότι εφόσον υπάρχουν κακοποιοί αστέρες, υποτίθεται ότι αίτιος της πονηρίας τους είναι ο Δημιουργός τους. Διότι, αν μεν έχουν το κακό εκ κατασκευής τους, ο Δημιουργός αποδεικνύεται δημιουργός του κακού· εάν δε γίνονται κακοί από την προαίρεσή τους, τότε πρώτα- πρώτα να είναι υπάρξεις με προαίρεση, που έχουν τάσεις ελευθέρας και αυτεξουσίους· το να λέγει όμως κανείς τέτοια ψεύδη δια τα άψυχα πράγματα είναι κάτι παραπάνω από τρέλα.
Έπειτα πόσο παράλογο είναι να μη μοιράζεται το κακό και το αγαθό εις τον καθένα σύμφωνα με την αξία του, αλλά να γίνεται κανείς αγαθοποιός, επειδή γεννήθηκε εις τον τάδε τόπο, και ο ίδιος πάλι να γίνεται κακοποιός, επειδή γεννήθηκε όταν μεσουρανούσε ο τάδε αστήρ, και αν τύχει να ξεφύγει ελάχιστα από τον τάδε σχηματισμό των αστέρων, να ξεφύγει πάραυτα και από την κακία; Και τόσα μεν δια το θέμα τούτο. Εάν σε κάθε στιγμή του χρόνου ο αστήρ σχηματίζει με τους άλλους διαφορετικό σχήμα, κατά τις αναρίθμητες αυτές μεταβολές γίνονται οι σχηματισμοί των βασιλικών γεννήσεων πολλάκις της ημέρας, γιατί δεν γεννιούνται βασιλείς κάθε μέρα; Ή γιατί γενικώς οι βασιλείς διαδέχονται την βασιλεία από τους πατέρες τους; Και φυσικά δεν είναι δυνατό να κανονίσουν οι βασιλείς εις ποιον σχηματισμό των αστέρων θα γεννηθεί ο υιός τους. Ποιος άνθρωπος δύναται να κατευθύνει αυτό το πράγμα; Πως λοιπόν ο Οζίας γέννησε τον Ιωάθαμ; Πως ο Ιωάθαμ τον Άχαζ; Πως ο Άχαζ τον Εζεκία; Και πως κανείς από αυτούς δεν συνέπεσε να γεννηθεί εις ώρα που γεννιούνται οι δούλοι; Έπειτα, αν ακόμη και εις τις πράξεις της κακίας και της αρετής τα αίτια δεν βρίσκονται εις την προαίρεσή μας, αλλά είναι αναπόφευκτα γεγονότα που οφείλονται εις την μοίρα μας, τότε περιττοί και οι νομοθέτες που νομοθετούν τι πρέπει να κάνουμε, περιττοί και οι δικαστές που τιμούν την αρετή και τιμωρούν την πονηρία. Διότι το αδίκημα δεν είναι του κλέφτη, ούτε του φονιά· διότι ασφαλώς ούτε και αν ήθελε μπορούσε να συγκρατήσει το χέρι του, αφού η μοίρα που τον εξανάγκαζε να κάνει αυτές τις πράξεις ήτο αναπόφευκτος. Πιο γελασμένοι από όλους είναι όσοι ασχολούνται με τα επαγγέλματα. Θα κερδίσει μεν ο γεωργός, χωρίς να σπείρει και χωρίς να ακονίσει δρέπανο, θα υπερπλουτίσει ο έμπορος, είτε το θέλει είτε όχι, αφού η ειμαρμένη θα του συγκεντρώνει τα χρήματα. Οι μεγάλες ελπίδες των Χριστιανών θα μας γίνουν άφαντες, διότι ούτε η δικαιοσύνη θα βραβεύεται, ούτε η αμαρτία θα τιμωρείται, αφού οι άνθρωποι δεν κάνουν τίποτε κατά την προαίρεσή τους. Διότι όπου επικρατεί η μοίρα και η ειμαρμένη, δεν υπάρχει καμία ανταπόδοση κατά την αξία, πράγμα που είναι αποκλειστικό γνώρισμα της δικαιοκρισίας.
(Έργα Μ. Βασιλείου, ΕΠΕ 4)
Σημείωση:
22: Τα «Αποτελεσματικά» ήταν κατά την αρχαιότητα βιβλία που εξηγούσαν τα ποικίλα προγνωστικά.