Του πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου
Εκπαιδευτικού(χημικού)
Κατά την περίοδο της επιδημίας του κορωνοϊού ακούστηκαν κάποιες φωνές περί αλλαγής του τρόπου της Μετάληψης των Αχράντων Μυστηρίων, δηλαδή του τρόπου λήψης του Σώματος και του Αίματος του Χριστού. Στο σύντομο άρθρο παρουσιάζουμε τη σημασία της Αγίας Λαβίδας για την Εκκλησία, στο πλαίσιο έκφρασης της θεολογίας της.
Α.«Η λαβὶς η μυστική»
Στην ακολουθία της εορτής της Υπαπαντής και συγκεκριμένα στα μεγαλυνάρια ο Υμνογράφος αναφωνεί μελωδικά:
Ἡ λαβίς ἡ μυστική, ἡ τόν ἄνθρακα Χριστόν, συλλαβοῦσα ἐν γαστρί, σύ ὑπάρχεις Μαριάμ. (Από την θ΄ ωδή της Υπαπαντής)
Η μυστική λαβίδα που κρατεί τον άνθρακα είναι η Παναγία, που τον συνέλαβε στην κοιλιά της. Και η Παναγία δίνει τον άνθρακα αυτόν στον δίκαιο Συμεών.
Τα υμνογραφικά λόγια μάς υπενθυμίζουν μια συγκλονιστική στιγμή από όραμα του προφήτη Ησαϊα.Αφού ο Προφήτης είδε τον ‘‘καθήμενον ἐπί θρόνου ὑψηλοῦ καὶ ἐπῃρμένου’’ (Ησ. στ΄ 1) και τα Σεραφείμ να ευρίσκονται γύρω από Αυτόν και ομολόγησε την ακαθαρσία των χειλέων του, τότε συνέβη το εξής καταπληκτικό:
‘‘καὶ ἀπεστάλη πρὸς με ἕν τῶν Σεραφίμ, καὶ ἐν τῇ χειρὶ εἴχεν ἄνθρακα, ὅν τῇ λαβίδι ἔλαβεν ἀπὸ τοῦ θυσιαστηρίου, καὶ ἤψατο τοῦ στόματός μου καὶ εἴπεν· ἰδοὺ ἥψατο τοῦτο τῶν χειλέων σου καὶ ἀφελεῖ τὰς ἀνομίας σου καὶ τὰς ἁμαρτίας σου περικαθαριεῖ’’ (Ησ. στ’ 6-7)».
(Μετάφραση:Και στάλθηκε προς εμένα ένα από τα Σεραφείμ, και είχε κάρβουνο στα χέρια του, που το πήρε με λαβίδα από το θυσιαστήριο, και ακούμπησε στο στόμα μου και είπε. Να άγγιξε αυτό τα χείλη σου και αφέθηκαν οι ανομίες σου και καθαρίστηκαν οι αμαρτίες σου.)
Το όραμα αυτό αναφέρεται στην ενανθρώπηση του Λόγου του Θεού, αφού, άλλωστε, ο Προφήτης Ησαΐας εκλήθη να κηρύξει στον Ισραηλιτικό λαό την έλευση της παρακλήσεως, δηλαδή την έλευση του Χριστού, γι’ αυτό και θεωρείται ως ο μεγαλοφωνότατος των Προφητών και πέμπτος Ευαγγελιστής. Με μεγάλη καθαρότητα και ακρίβεια περιέγραψε σκηνές της θείας ενανθρωπήσεως..
Το ότι η όραση αυτή συνδέεται με την ενανθρώπηση φαίνεται από την εκκλησιαστική ερμηνευτική παράδοση.Όλες οι αποκαλύψεις στην Παλαιά Διαθήκη είναι αποκαλύψεις του Άσαρκου Λόγου, στις περισσότερες από τις οποίες φανέρωνε την ενανθρώπησή Του, την έλευσή του «εν σαρκί». Έτσι, λοιπόν, εδώ λέγεται ότι ο άνθρακας είναι ο Χριστός.
Β.Παναγία, η «λαβίς», σε έργα Πατέρων & Εκκλησιαστικών Συγγραφέων.
Από τη στιγμή που η Εκκλησία καθιέρωσε με ειδικές εκφράσεις το βίωμά της για την ενότητα των δύο φύσεων του Χριστού στην υπόσταση του Θεού Λόγου, κατά την 4η Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας, καθώς και για την Αειπαρθενία της Θεοτόκου στην 5η Οικουμενική Σύνοδο, η Παναγία, όπως διαπιστώνουμε από την έρευνά μας, αποκαλείται και «λαβίς».
Η λαβίδα, κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά είναι η Παναγία, η Υπεραγία Θεοτόκος. Στην ομιλία του για τα Εισόδια της Θεοτόκου, κατά παράφραση του αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, γράφει: «Λοιπόν, από εδώ μπορούμε να καταλάβουμε πως ούτε η Παρθένος θα σταματήσει στους αιώνες των αιώνων να ευεργετεί όλη την κτίση, όχι μόνο την δική μας, την ανθρώπινη, αλλά και όλες τις τάξεις των αγγέλων. Το ότι δε και αυτοί οι ασώματοι μαζί μας, διά μέσου της Παρθένου πλησιάζουν και προσεγγίζουν στην απλησίαστη φύση του Θεού, πάλι μάς το φανέρωσε ο Ησαΐας. Επειδή είδε ένα από τα Σεραφείμ, που πήρε το πυρωμένο κάρβουνο από το θυσιαστήριο, όχι με το ίδιο του το χέρι αλλά χρησιμοποιώντας τη λαβίδα, με την οποία καθάρισε τα προφητικά του χείλη. Η εμφάνιση δε αυτή της λαβίδας ήταν όμοια με την καιόμενη και μη φλεγόμενη βάτο, την οποία είδε ο Μωυσής. Ποιος δε δεν γνωρίζει πως η Παρθένος είναι και η βάτος εκείνη και η λαβίδα αυτή, η οποία συνέλαβε το «θεῖον πύρ», δίχως να καεί; … Λοιπόν, από όλα αυτά συμπεραίνουμε πως μόνη η Θεοτόκος είναι το σύνορο ανάμεσα στην κτιστή και στην άκτιστη φύση και κανείς δεν μπορεί να έλθει προς τον Θεό, παρά διά μέσου αυτής και του εξ αυτής γεννηθέντος μεσίτη Χριστού και κανένα χάρισμα δεν μπορεί να δοθεί ούτε στους αγγέλους ούτε στους ανθρώπους, παρά διά μέσου αυτής…».
Είναι εμφανές από τα παραπάνω η συνάρτηση της Θεοτόκου με τη Θεία Ευχαριστία. Ο συμβολισμός με την Αγία Λαβίδα έρχεται σε αντίθεση με την απαξίωση του τρόπου μετάδοσης της Θείας Ευχαριστίας, ωσάν να επρόκειτο για μετάδοση φθαρτού γεύματος και πόσης. Η Υπεραγία Θεοτόκος, λοιπόν, που καλείται […] και ‘‘λαβίδα μυστική’’ […] συνέλαβε και κράτησε μέσα Της, όπως το Άγιο Δισκοπότηρο, τον ‘‘άνθρακα Χριστό’’. Έτσι και ο πιστός λαμβάνει τον Χριστό από τον ιερουργό και γίνεται Θεολήπτης.
Γ.Θεολογική ερμηνευτική των ιστορικών δεδομένων περί της Αγίας Λαβίδος.
Ο ερευνητής Γιώργος Ζαραβέλας αναφέρει: «Ο όρος λαβίς είναι παλαιότατα γνωστός στη λειτουργική παράδοση της Εκκλησίας. Η αρχική σημασία του δεν περιγράφει το σύγχρονο λειτουργικό σκεύος, αλλά χαρακτηρίζει μεταφορικά τον λειτουργό, ο οποίος λαμβάνει με τα χέρια του τα Τίμια Δώρα, τα καθαγιάζει με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος και τα προτείνει στους πιστούς προς μετάληψη». Την προσέγγιση αυτή υιοθετεί και ο Γερμανός Κωνσταντινουπόλεως (Η΄αι.) στο έργο του «Ιστορία Εκκλησιαστική και Μυστική Θεωρία», όταν αναφέρεται στο συγκεκριμένο όρο. Η χρήση του όρου ‘‘λαβίδα’’, επομένως, έως και τουλάχιστον τον Η΄ αι, σύμφωνα πάντα με τον Γ.Ζαραβέλα, δεν αποδίδεται στο υλικό, λειτουργικό σκεύος, αλλά στα ιερατικά δάκτυλα και χέρια, τα οποία φέρουν τα Τίμια Δώρα.
Φαίνεται, πάντως, ότι η χρονική απαρχή χρησιμοποίησης του κοχλιαρίου, ως Αγίας Λαβίδος, συμβαίνει ήδη από τον καιρό του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, τον 4ο-5ο αιώνα.
Aνεξάρτητα, όμως, από τον τρόπο μετάδοσης του άρτου («καιόμενου άνθρακα») από την πρακτική άποψη, η Μετάληψη σχετίζεται με τη μία και μοναδική Λαβίδα, που φανερώνει την Παναγία, την Αειπάρθενο Μαρία. Εξάλλου η Θεοτόκος οδηγεί στη σωτηρία, ενώ η σκέψη περί ατομικών κουταλιών κατά τη μετάδοση της Ευχαριστίας ταυτίζεται απόλυτα με τη φθορά και το θάνατο. Άλλωστε και μόνο ο λόγος περί ατομικότητας (διά των ιδιαιτέρων κουταλιών) διαστρέφει πλήρως την έννοια της Θείας Κοινωνίας.
Διαβάζουμε σχετικά, με την Αγία Λαβίδα και αυτό που ειπώθηκε: «Η λαβίδα είναι ένα ατελές υλικό αντικείμενο. Δεν μετέχει της αφθαρσίας του αναστημένου και θεωθέντος Σώματος του Χριστού, το Οποίο είναι πράγματι παρόν σε μας με τα ευχαριστιακά Δώρα. Από μόνη της η λαβίδα είναι ένα απλό κοχλιάριο, κουτάλι, ένα σκεύος. H αξία της απορρέει από τη χρήση της, διότι είναι το μέσο, με το οποίο προσφέρεται το Αίμα και το Σώμα του Χριστού στον λαό. Πριν πολλά χρόνια αντικατέστησε ένα παλαιότερο τρόπο μεταλήψεως. Η χρήση της λαβίδας για να κοινωνεί ο λαός ήταν τότε καινοτομία».
Απαντώντας στα ανωτέρω, θέλουμε να τονίσουμε ότι η αξία της Λαβίδος δεν απορρέει από τη χρήση της. Δεν είναι χρηστικό εργαλείο, αλλά χαρισματικό. Συμβολίζει έμπρακτα τη «Λαβίδα», δηλαδή την Παναγία, που επελέγη από τον Θεό και δι’ αυτής οι πιστοί αξιώνονται της Μετάληψης των Αχράντων Μυστηρίων. Οπότε σε καμία περίπτωση «η Λαβίδα» δεν αποτελεί «ένα απλό κοχλιάριο, κουτάλι» ή «σκεύος», αλλά τη «γέφυρα» τη «μετάγουσα τοὺς ἐκ γῆς πρὸς οὐρανόν», την Θεοτόκο.
Υπάρχουν δε και ειδικές περιπτώσεις, όπως σε περιόδους διωγμού της πίστεως, στις οποίες η Αγία Λαβίδα παίρνει μερικές φορές και άλλες μορφές. Μια τέτοια διήγηση διασώζει ο Κώστας Κρυστάληςστο διήγημά του «Η Κυρά-Νίτσα». «Αυτή η ευλογημένη κρυπτοχριστιανή δεν της το ‘λεγε η καρδιά, δεν της το ‘λεγε η ψυχή της να πεθάνει τούρκα φανερά – φανερά. Ήθελε να ξεψυχήσει αφού μεταλάβει το αίμα του Χριστού μας, όπως κάνει στο θάνατό του καθένας χριστιανός. Μα πώς να το καταφέρει αυτό; Πώς να φέρει τον παπά με τα Άχραντα Μυστήρια στο κονάκι της να την μεταλάβει;… Αλίμονο αν την ένοιωθαν μοναχά οι τούρκοι συγγενείς της!…». Στέλνει μήνυμα στον Δεσπότη η Κυρά Νίτσα και ο Δεσπότης δεν χάνει καιρό και κάμνοντας το σταυρό του στο Θεό, να μη τύχη και φανερωθεί πρόωρα το έργο του, στέλνει στην ετοιμοθάνατη Κυρά-Νίτσα, μια καλογριά του Αρχιμαντρειού. Η καλογριά πήγε με την πρόφαση να την δη πώς ήταν -σαν ήταν άρρωστη- και μια ώρα που δεν ήταν άλλη ψυχή στον οντά παρ’ αυτή κ’ η άρρωστη Κυρά-Νίτσα, σκύφτει η καλογριά στ’ αυτί της άρρωστης και της λέει πως ο Δεσπότης της σχωρνάει τες αμαρτίες και βάζει μεσ’ στα μαραμένα χείλια της ένα σπειρί σταφίδα, που την έκρυφτε στον κόρφο της βαθειά, που είχε κλεισμένη μέσα της μια σταλαματιά από τ’ Άχραντα Μυστήρια. Κι εκεί που η καλογριά εμουρμούριζε «του δείπνου σου του μυστικού», η άρρωστη Κυρά-Νίτσα κατέπινε με μια ουράνια ευχαρίστηση την αγιασμένη σταφίδα. Ξανασκύφτει η καλογρηά, την φιλεί γλυκά – γλυκά σαν αδερφή της και φεύγει δακρύζοντας…”Και έτσι εδώ λαμβάνει σάρκα και οστά το της Θ. Μεταλήψεως: «μυστικήν βρώσιν φάγε..».
«Ου φέρει το μυστήριον έρευνα» (ή μεταδίδονται ασθένειες με την Αγία Λαβίδα;)
Με τη Θεία Ευχαριστία δεν αποδεικνύουμε τον Λόγο, αλλά Τον απολαμβάνουμε! Όπως λέει και η ευχή από την Ακολουθία του Ευχελαίου «…καί θεάσασθαι αὐτοψεί τό πρόσωπον τῆς ἁγίας ἀναφορᾶς, καί ἀπολαῦσαι τῆς θείας καί ἱερᾶς Λειτουργίας». Η διαφορά τεράστια…
Ξενίας δεσποτικῆς, καὶ ἀθανάτου τραπέζης, ἐν ὑπερῴῳ τόπῳ, ταῖς ὑψηλαῖς φρεσί, πιστοὶ δεῦτε ἀπολαύσωμεν, ἐπαναβεβηκότα λόγον… (Ειρμός θ΄ ωδής Μ. Πέμπτης).
Απολαμβάνομεν «ταῖς ὑψηλαῖς φρεσί…». Μυστικώς και εν σιγή, καθώς «ου φέρει το μυστήριον έρευναν».
Δυστυχώς όμως ένα κίνημα νέο-Βαρλααμισμού προσπαθεί τελευταία να εισχωρήσει στην Εκκλησία προσπαθώντας να αποδείξει με τη λογική αυτό που η Ορθόδοξη Εκκλησιαστική Παράδοση αποδεικνύει εδώ και τουλάχιστον είκοσι αιώνες, ότι δηλ. δεν μεταδίδονται ασθένειες με την Θεία Κοινωνία.
(Σημείωση:Νεοβαρλααμισμός είναι η υπερβολική και αποκλειστική εμπιστοσύνη στην λογική της επιστήμης και η αγνόηση ή άρνηση της άκτιστης ενέργειας του Θεού, όπως έπραττε ο Βαρλαάμ ο Καλαβρός, τον οποίο καταπολέμησε και ενίκησε ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς)