Ιστορικές Μαρτυρίες περί του Αγίου Φωτός (Αλβέρτος, Πέτρος ο Σεβάσμιος, Κώδικας 79).
Οι παρακάτω μαρτυρίες παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι προέρχονται από Παπικούς και μάλιστα ΜΕΤΑ το σχίσμα του 1054 μ Χ. Αυτό σημαίνει, ότι ο Παπισμός δεν αρνήθηκε το θαύμα αμέσως μετά το σχίσμα. Μέχρι το 1237 μ Χ, δηλαδή μέχρι και 183 χρόνια μετά το σχίσμα, το θαύμα ήταν αποδεκτό. Όμως το 1238 μ Χ, και χωρίς ιδιαίτερο λόγο, ο Πάπας Γρηγόριος ο Θ’ αποφάσισε με διάταγμα να αποκηρύξει το θαύμα. Βέβαια, ακόμα και μετά από αυτό, υπήρξαν Παπικοί που το αποδέχονταν καθώς οι ίδιοι το βίωσαν, μαρτυρίες των οποίων θα παραθέσουμε σε επόμενες αναρτήσεις. Ακολουθούν οι μαρτυρίες του Ιστορικού Αλβέρτου, του Πέτρου του Σεβάσμιου, και μια μαρτυρία που αναφέρεται σε χειρόγραφο του 1149 μ Χ. 
Μαρτυρία του Γερμανού ιστορικού Αλβέρτου του Άαχεν (1119 μ Χ) Η ελληνική μετάφραση προέρχεται από την αγγλική μετάφραση της καθηγήτριας Susan B. Edgington, εκ του λατινικού κειμένου.
«Επιπροσθέτως, εκείνο το έτος, το δεύτερο της βασιλείας του Βαλδουίνου Β’, το
Μ. Σάββατο του ιδίου Πάσχα, μια ημέρα μετά τη σφαγή του Γοδεφρείδου και των προαναφερόμενων στρατιωτών από τους Βεδουίνους, ήταν τότε που, για να ενδυναμωθεί η πίστη στην Ανάσταση του Χριστού, δια της χάριτος του Θεού, ένα Φως από τον ουρανό ανέφλεξε μέσα σε μια στιγμή την κανδήλα ελαίου που βρίσκεται στον Τάφο του Κυρίου, εκείνη τη νύχτα του Πάσχα. Κάποιοι προσκυνητές, περίπου 700, έχοντας αντικρύσει το θαύμα της φλόγας που άναψε από τον ουρανό, είχαν αναχωρήσει από την Ιερουσαλήμ με χαρά και ευτυχία στις καρδιές τους με σκοπό να επισκεφθούν τα ύδατα του Ιορδάνη […]».
(Από τον κώδικα Darmstadt MS 102, πανεπιστήμιο Darmstadt , βιβλιοθήκη Hessische Landes– und Hochschulbibliothek).
Οι δύο μαρτυρίες του Πέτρου του Σεβάσμιου (1147 μ Χ)
«Δεν πέρασε πολλή ώρα και τότε Φως ουράνιο έλαμψε στα σκοτάδια των ασεβών, και από ουράνια ορατή Φωτιά κατεφώτισε τη γη· το Άγιο Σάββατο, που προηγείται της Κυριακής του Πάσχα της Ανάστασης, ο Τάφος του Σωτήρα ακτινοβολούσε».
(‘’Κατά της χρονιάς ισχυρογνωμοσύνης των Ιουδαίων‘’, σε μετάφραση του Δρ. Δημοσθένη Γεωργοβασίλη).
«Και έτσι, τον παρόντα χρόνο, ω Κύριε παντοδύναμε Δημιουργέ […] καθιστάς φανερό ότι οι θυσίες, οι προσευχές, και οι όρκοι των χριστιανών σου είναι ευάρεστοι προς Εσένα: Εσύ καθοδηγείς μια Φλόγα να κατέλθει από τον ουρανό στον Τάφο του Υιού Σου, τον οποίο μόνο αυτοί σέβονται και τιμούν. Με αυτή την ίδια φλόγα θέτεις στις καρδιές τους τη φλόγα της αγάπης για Εσένα […]».
(‘’Δοξολογία στον Τάφο του Χριστού’’, σε μετάφραση του Giles Constable).
Κώδικας 79 της Βιβλιοθήκης του Τορίνο (1149 μ Χ)
«Είναι συνηθισμένο στην αγία και μεγάλη εκκλησία της Ιερουσαλήμ, της υπεραγίας Αναστάσεως, κάθε άγιο Σάββατο το νέο και ουράνιο φως να ανάβει τις κανδήλες επάνω στο ζωηφόρο και θεϊκό μνήμα […] Ξαφνικά, όχι μόνο το εσωτερικό του Τάφου, αλλά σχεδόν ολόκληρος ο Ναός της Αναστάσεως έλαμψε από το φως».
(Εθνική Βιβλιοθήκη του Τορίνο).
Ιστορικές Μαρτυρίες περί του Αγίου Φωτός (Θεοδώριχος, Αλί της Χεράτ).
Ακολουθούν οι ιστορικές μαρτυρίες του χρονογράφου Θεοδώριχου (1171 μ Χ), και του Πέρση ιστορικού Αλί της Χεράτ (1173 μ Χ).
Μαρτυρία του χρονογράφου Θεοδώριχου (1171 μ Χ).
«Είναι έθιμο στον ναό του αγίου Τάφου, στον ίδιο τον ναό αλλά και σε όλους τους άλλους ναούς της πόλης, το ξημέρωμα της παραμονής του Πάσχα να σβήνουν τα γήινα φώτα και να περιμένουν την έλευση του ουρανίου Φωτός, για την υποδοχή του οποίου προετοιμάζεται μία από τις επτά ασημένιες κανδήλες που κρέμονται εκεί. Τότε όλος ο κλήρος και ο λαός στέκονται περιμένοντας με μεγάλη ανυπομονησία, μέχρι ο Θεός να αποστείλει τη βοήθειά Του από ψηλά […] Το Φως εμφανίζεται συνήθως σε συγκεκριμένες ώρες και συγκεκριμένες τοποθεσίες· διότι μερικές φορές εμφανίζεται περί την πρώτη ώρα, μερικές την Τρίτη, την έκτη, την ενάτη, ή τόσο αργά όσο η ώρα του Απόδειπνου […] Όμως, την ημέρα που οι ταπεινοί εαυτοί μας, μαζί με τους αδελφούς προσκυνητές, περιμέναμε το ιερό Φως, αμέσως μετά την ενάτη ώρα αυτό το ιερό Φως κατήλθε. Κατόπιν τούτου, παρατηρώ ότι με την κωδωνοκρουσία του ναού, η τελετή της Θείας Λειτουργίας αντήχησε σε ολόκληρη την πόλη».
(‘’Οδοιπορικό στην Αγία Γη, σε μετάφραση από την αγγλική μετάφραση εκ του λατινικού του Aubrey Stewart).
Μαρτυρία του Πέρση ιστορικού Αλί της Χεράτ (1173 μ Χ).
«Ο Ναός της Αναστάσεως είναι ένα από τα πιο υπέροχα κτήρια του κόσμου. Σε αυτόν υπάρχει ο τάφος τον οποίο οι χριστιανοί αποκαλούν Ανάσταση, και αυτό διότι πιστεύουν ότι εκεί πραγματοποιήθηκε η Ανάσταση του Μεσσία […] Σε αυτόν τον ναό λαμβάνει χώρα η κάθοδος του Φωτός».
(‘’Τόποι Προσκυνήματος’’, κώδικας E. D Clarkii 17, Βιβλιοθήκη Bodleian, Οξφόρδη).
Ιστορικές Μαρτυρίες περί του αγίου Φωτός (Αλ Καζίνι, Περδίκας ο Εφέσιος).
Ακολουθούν οι μαρτυρίες του Πέρση ιατρού, αστρονόμου, ιστορικού και γεωγράφου, Ζακαρίγια Αλ Καζίνι (1260 μ Χ), και του Περδίκα του Εφέσιου.
Μαρτυρία Αλ Καζίνι (1260 μ Χ).
«Η Κουμάμα (Ναός της Αναστάσεως) είναι μια μεγάλη εκκλησία που ανήκει στους Χριστιανούς. Είναι τοποθετημένη στο μέσον της πόλης. Δύσκολα μπορεί κανείς να περιγράψει την ομορφιά της, την κατασκευή της, την κομψότητά της και την αφθονία του πλούτου της. Σ’ ένα μέρος αυτής της εκκλησίας υπάρχει μία κανδήλα, την οποία, καθώς λένε, ένα φως κατερχόμενο από τα ουράνια την ανάβει σε μία καθορισμένη ημέρα».
(‘’Θαύματα της δημιουργίας και θαυμαστές πτυχές των πραγμάτων που υπάρχουν’’, σε ελληνική μετάφραση από την μετάφραση στα γαλλικά εκ του αραβικού, του Sebastianus Marmardji).
Μαρτυρία Περδίκα του Εφέσιου (14ος αιώνας).
«Εκεί βρίσκεται και ο θεοδόχος Τάφος του Κυρίου στολισμένος με μάρμαρα και στιλπνότατους κίονες και πριν τη θύρα ο λίθος που κύλισε ο άγγελος, απ’ όπου πηγάζουν άφθονα θαύματα για όλους τους πιστούς· και το σημαντικότερο, που είναι προφανές για πιστούς και απίστους, κατά την ημέρα της παγκοσμίου Αναστάσεως του Κυρίου, είναι η φανερή φωτοχυσία του Παναγίου Φωτός που μεταδίδει στους πιστούς τον αγιασμό και τον φωτισμό».
(‘’Έκφρασις περί των Ιεροσολύμοις θαυμάτων και θεαμάτων’’).
[Από το βιβλίο, ‘’Άγιον Φως’’, Χ. Σκαρλακίδης].