Δαιμονισμός και Επιστήμη Β’ Μέρος

Αναφορικά τώρα με το θέμα της θεραπείας δαιμονιζομένων, το θέμα άπτεται γενικότερων πεποιθήσεων σε σχέση με την ύπαρξη του διαβόλου, όπου οι απόψεις των διαφόρων επιστημόνων ποικίλουν σημαντικά (263 [οι αριθμοί παραπέμπουν σε σημειώσεις στο τέλος του post]). Παράλληλα το θέμα, απασχολεί έντονα και τους θεολογικούς κύκλους ιδιαίτερα της Δύσης, όπως φαίνεται από ποικίλες αναφορές της βιβλιογραφίας. (264) Ο λόγος επηρεασμού των, δεν είναι πάντοτε επιστημονικός. Είναι δυνατόν να οφείλεται στο γεγονός ότι τα θέματα αυτά άπτονται σπουδαίων μεταφυσικών αναζητήσεων, όπως είναι η ύπαρξη Θεού, με τη μορφή που αποκαλύπτεται στη χριστιανική θεολογία και η ύπαρξη των πνευμάτων.

Ωστόσο μπορεί να περάσει και από το νου κάποιου αντικειμενικού ερευνητή, το κατά πόσον ορισμένες περιπτώσεις δαιμονισμένων στην Καινή Διαθήκη μπορεί να μοιάζουν με περιστατικά ιατρικών νόσων ή ψυχολογικών διαταραχών, τις οποίες ο Χριστός θεραπεύει. Χωρίς αυτό το τελευταίο να σημαίνει ότι δε θα ήταν ένα εξίσου μεγάλο θαύμα, όμως υπάρχει ουσιαστική διαφοροποίηση των καταστάσεων δαιμονισμού με τις όμοιες ιατρικές παθήσεις, όπως συνάγεται τελικά, μέσα από τα ίδια τα κείμενα της Γραφής, αν τα δούμε ιστορικά- αφηγηματικά, από την ιατρική επιστημονική σκοπιά και μάλιστα την ψυχιατρική.

  Το κρίσιμο ερώτημα που αναφύεται στον ερευνητή είναι, αν ο δαιμονισμός είναι κάτι το τελείως ξεχωριστό από την ψυχολογική διαταραχή. Παραπέρα, αν αυτό τελικά ισχύει, τι σχέση μπορεί να υπάρχει μεταξύ των δύο στην καθημερινή πρακτική. Τέλος αν είναι δυνατόν η δαιμονική κατοχή, να είναι το αίτιο μιας ψυχολογικής διαταραχής, έστω ίσως εκείνης που υποδύεται το δαιμονισμό. Θα προσπαθήσουμε μέσα στο κεφάλαιο αυτό, να δώσουμε απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά.

Δεν αξίζει, να ασχοληθούμε με την ακραία άποψη, που μπορεί να έχει διατυπωθεί από κάποιους, μη ειδικούς πάντως κατά κανόνα, ότι ίσως ορισμένα από τα θαύματα αυτής της κατηγορίας να είναι αποτέλεσμα αυθυποβολής του ίδιου του ατόμου και κατά συνέπεια αυτοθεραπείας του, έστω και μετά από προτροπή του Χριστού. Είναι τόσες πολλές οι λεπτομέρειες του ευαγγελικού κειμένου και η σαφήνεια των Ευαγγελιστών, ώστε κάθε τέτοια υπόθεση αφορά την αντεπιστημονική και κακόπιστη κριτική.

 

Θεία Κοινωνία. Κατακαίει και φυγαδεύει τα πονηρά πνεύματα. (Πηγή: Δαιμονιζομένων Θεραπείες, π. Αντώνιος Στυλιανάκης Md., Mth., Παιδοψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής, Ψυχολογική και Θεολογική Έρευνα, Θεσσαλονίκη 2004, σελίδα 181)

 

2. Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΕΡΙ ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟΥ

 

Όταν ξεκινούσαμε την εργασία αυτή, και μάλιστα το θεολογικό τμήμα της, θεωρήσαμε δεδομένο (προσωπική προκατάληψη!) ότι δεν θα βρούμε εργασίες σχετικές με το δαιμονισμό, στη διεθνή ιατρική βιβλιογραφία, που είναι πλέον ευκολότερα προσπελάσιμη μέσω του διαδικτύου (265). Αποτέλεσε κατά συνέπεια έκπληξη το γεγονός, ότι βρήκαμε τα τελευταία τριάντα χρόνια, να υπάρχουν πάνω από πενήντα δημοσιευμένες (266) εργασίες στην παγκόσμια επιστημονική ιατρό-ψυχολογική βιβλιογραφία, που ασχολούνται με θέματα σχετικά με το δαιμονισμό και τους εξορκισμούς. Δεν υπάρχουν πάντως ελληνικές εργασίες που να αναφέρονται σε περιπτώσεις δαιμονισμένων σήμερα, στο βαθμό που κατέστη εφικτό να αναζητήσουμε.

Είναι αλήθεια όμως, ότι πολλές από τις υπάρχουσες εργασίες, έχουν χαρακτήρα ιστορικής αναδρομής και ανασκόπησης παρελθόντων αιώνων (267) και άλλες μελέτη επώνυμων περιστατικών από την ιστορία (268). Αλλά υπάρχουν και αρκετές εργασίες που αναφέρονται σε σύγχρονες περιπτώσεις φαινομενολογίας δαιμονισμού και μάλιστα σε διάφορα κοινωνικοπολιτικά (269) και θρησκευτικά περιβάλλοντα (ειδωλολατρικό, (270)  βουδιστικό, (271) μουσουλμανικό, ισραηλιτικό (272) και χριστιανικό). Το χαρακτηριστικό τους είναι, ότι προσπαθούν να εξηγήσουν με βάση τη χρησιμοποιούμενη σήμερα ψυχιατρική διαγνωστική ορολογία και την ψυχανάλυση, την αιτιοπαθογένεια και συμπτωματολογία των ατόμων αυτών.

Υπάρχουν επίσης εργασίες που επιχειρούν μια ιστορικο-κοινωνική ανάλυση του φαινομένου των δαιμονισμών της εποχής του Χριστού, (273) αλλά και σήμερα. (274) Συνήθως υπάρχει αβεβαιότητα και πιθανολογία στην εξαγωγή κάποιων συμπερασμάτων. Αναπόφευκτα, οι απόψεις την ερευνητών, επηρεάζονται από την προσωπική κουλτούρα, αλλά και τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, (275) ώστε σπάνια μπορεί να δει κανείς μια απροκατάληπτη ανάλυση και μάλιστα με βάση καθαρά επιστημονικά κριτήρια, όπως την αντικειμενική παρατήρηση, καταγραφή και ανάλυση των συμπτωμάτων κάθε περίπτωσης ξεχωριστά. Έτσι είναι προφανές ότι όταν κάποιος, εκ των προτέρων, δεν πιστεύει στην ύπαρξη των δαιμόνων, θα προσπαθήσει «πάση θυσία», να ερμηνεύσει τα δεδομένα με βάση αυτή του την προκατάληψη (276). Για το λόγο αυτό, η αναγκαιότητα διεπιστημονικής προσέγγισης ή ειδικών σπουδών, τονίζεται από ερευνητές που έχουν ασχοληθεί με το θέμα αυστηρά επιστημονικά (277).

Μέσα στον αριθμό αυτό υπάρχουν και μερικές ενδιαφέρουσες εργασίες, που αποτυπώνουν επιδημιολογικά, στατιστικά, τη στάση του γενικότερου ή κάποιου ειδικού πληθυσμού (όπως είναι αυτός που καταφεύγει στους ειδικούς λόγω συγκεκριμένης ψυχολογικής αιτιολογίας), απέναντι στις περιπτώσεις δαιμονισμών και γενικά στην επίδραση των σκοτεινών δυνάμεων πάνω στην ψυχοσυναισθηματική κατάσταση του ατόμου. (278) Έτσι μεγάλο ποσοστό ατόμων που δηλώνουν ότι θρησκεύουν και τυχαίνει να υποφέρουν από νευρωτικά συμπτώματα, μπορεί να αποδίδουν αυτά (48%) πιθανότατα, σε δαιμονισμό ή δαιμονική επίδραση. (279) Το ποσοστό αυτό πλησιάζει παραδόξως τις απόψεις ψυχωτικών ατόμων (56%) για το ίδιο θέμα, σύμφωνα με την ίδια έρευνα. Επίσης υπάρχει μία εργασία προερχόμενη από ορθόδοξο περιβάλλον, που αναφέρεται στις απόψεις των σύγχρονων αγίων και πατέρων της ορθοδόξου εκκλησίας. (280)

 

 

3. ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ

 

 Θεωρούμε απαραίτητο πριν αναφερθούμε σε περιπτώσεις φαινομενολογίας δαιμονισμού, από καθαρά ψυχολογική άποψη, να σημειώσουμε λίγα προαπαιτούμενα πράγματα που ισχύουν σήμερα στον τομέα της ψυχιατρικής και της ψυχολογίας.

Μεγάλος προβληματισμός αλλά και επιστημονική ενασχόληση και έρευνα υπήρξε κατά τις τελευταίες δεκαετίες στον τομέα της κατάταξης των ψυχολογικών διαταραχών και κατά συνέπεια των κριτηρίων βάσει των οποίων αυτές ταξινομούνται, αλλά και γίνεται η διάγνωση τους. Το αποτέλεσμα δεν είναι ακόμη απόλυτα οριστικό (και αυτό πιστεύουμε ότι είναι και ένα πλεονέκτημα, για έναν τόσο ευαίσθητο κλάδο, όπως η ψυχολογία) και μάλιστα υφίσταται συνεχείς αναθεωρήσεις που επηρεάζονται και από τις κοινωνικοπολιτικές απόψεις που σε κάθε εποχή κυριαρχούν. Φαίνεται να κυριάρχησαν σε παγκόσμιο επίπεδο οι προσπάθειες της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας να βάλει μια τάξη στην κατάταξη των ψυχολογικών διαταραχών, όχι αυθαίρετα, αλλά μετά από εκτεταμένες έρευνες διεπιστημονικών ομάδων και αναλύσεις επιστημονικών δεδομένων και επιδημιολογικών ερευνών. Έτσι αναπτύχθηκε το εγχειρίδιο DSM (281), που πλέον κυκλοφορεί στην 4η έκδοση, με αρκετές αναθεωρήσεις ενδιάμεσα.

Το βασικό στοιχείο που ερευνάται και εκτιμάται από το DSM-IV είναι η νοητική διαταραχή, είτε σαν εκδήλωση συναισθημάτων (άγχος, κατάθλιψη, φοβίες) είτε σαν διαταραχή συμπεριφοράς του ατόμου. Με την προϋπόθεση ότι όλα αυτά, επιφέρουν σημαντική ελάττωση της λειτουργικότητας του, κοινωνική δυσλειτουργία ή το εκθέτουν σε κίνδυνο. Γίνεται εκτίμηση της νοητικής διαταραχής σε ποιοτική αλλά και ποσοτική βάση, ώστε να αξιολογηθεί η βαρύτητα και να υπολογισθεί ενδεχόμενη πρόγνωση της πορείας.

Υπήρξε τάση να χρησιμοποιηθούν κριτήρια ολοένα και πιο «αντικειμενικά» με βάση λεπτομερείς καταλόγους, από πιθανά υποκειμενικά συμπτώματα (ποιοτικά και ποσοτικά) αλλά και τους κοινωνικούς παράγοντες που ενδεχομένως τα προκάλεσαν. Επίσης αναπτύχθηκαν πολλαπλοί άξονες με σκοπό την πληρέστερη κάλυψη της ψυχολογικής διαταραχής ή μάλλον της ολότητας της προσωπικότητας του ατόμου, με πολλές παραμέτρους προσδιορισμού.

Ο άξονας Ι περιλαμβάνει τα διάφορα ψυχιατρικά σύνδρομα, ο άξονας II συμπεριλαμβάνει τις αναπτυξιακές διαταραχές και τις διαταραχές της προσωπικότητας. Ο άξονας III περιλαμβάνει τις ψυχοσωματικές διαταραχές και τις σωματικές παθήσεις που έμμεσα ή άμεσα επηρεάζουν την ψυχολογία του ατόμου. Ο άξονας IV αναφέρεται στους εξωγενείς προδιαθετικούς παράγοντες. Ο άξονας V τέλος αναφέρεται στο επίπεδο της λειτουργικότητας του ατόμου.

Βέβαια παρά την πρόοδο στο διαγνωστικό τομέα, που είναι χρήσιμη για την ταυτοποίηση των ψυχολογικών διαταραχών και τη διεπιστημονική συνεργασία και συνεννόηση, υπάρχουν ακόμη αρκετές αδυναμίες που επισημαίνονται από πολλούς ερευνητές και μελλοντικά θα γίνουν σίγουρα μοχλός για παραπέρα εξελίξεις. Μία από αυτές είναι ότι η φαινομενολογία, στην οποία στηρίζεται το DSM-IV, αποτελεί μόνον τις εξωτερικές εκδηλώσεις, που όμως δεν μπορούν πάντα να δώσουν μια ακριβή εικόνα του τι γίνεται μέσα στην «ψυχή» του ατόμου. Πολύ περισσότερο δεν μπορεί να δώσει πληροφορίες για τα κίνητρα και τις ενδοψυχικές συγκρούσεις. Ακόμη, γενικότερες θεωρήσεις άλλων επιστημόνων αντιτείνουν ότι τα όρια μεταξύ διαταραχής και φυσιολογικότητας δεν είναι δυνατόν να καθοριστούν απόλυτα, αλλά ούτε και να παραμείνουν σταθερά. (282) Αυτή την αδυναμία προσπαθεί να καλύψει η σύγχρονη διαγνωστική, βάζοντας συνδυασμούς πολλαπλών κριτηρίων για την τελική διάγνωση μιας ψυχολογικής διαταραχής.

 

 

4. ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ «ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟΥ»

 

 Θα αναφερθούμε κατ’ αρχήν σε περιπτώσεις ψυχολογικού «δαιμονισμού». Για να ακριβολογήσουμε, πρόκειται περισσότερο, για περιπτώσεις, όπου το ίδιο το άτομο, ισχυρίζεται ότι έχει καταληφθεί από δαιμόνια και προσέρχεται μόνο του ή με συνοδεία, στους «ειδικούς» εξορκιστές ή αργότερα σε γιατρούς και ψυχοθεραπευτές, για να το βοηθήσουν. Άρα πρόκειται μάλλον για περιπτώσεις υποτιθέμενου δαιμονισμού και όχι πραγματικού δαιμονισμού, χωρίς να αποκλείεται κατ’ αρχήν, πιστεύουμε και η συνύπαρξη και των δύο (μέσα στην ίδια έρευνα) σε ορισμένες περιπτώσεις, εν αγνοία των ερευνητών. (283)

Πάντως στο σημείο αυτό είναι σκόπιμο να σχολιαστεί «ψυχοδυναμικά» και το γεγονός ότι συχνά αποφεύγεται η εκτεταμένη αντιμετώπιση τέτοιων «υπερφυσικών» φαινομένων από την «επίσημη» επιστήμη, με μια τάση εκ των προτέρων απόρριψης και περιφρόνησης, που βέβαια προδίδει εύκολα ότι τα κίνητρα κάθε άλλο παρά επιστημονικά μπορεί να είναι. Το κενό καλύπτεται συχνά, από περίεργους «ερευνητές» και ψευτοειδικούς διαφόρων προελεύσεων, τη στιγμή μάλιστα που τα τελευταία χρόνια, υπάρχει ένα αυξημένο ενδιαφέρον του κόσμου για κάθε είδους φαινόμενα που έχουν σχέση με τον αποκρυφισμό, μαγεία, διάβολο και το μεταφυσικό. (284)

Η επιστημονική έρευνα όμως, απαιτεί συστηματική παρατήρηση και καταγραφή, καθώς και πείραμα ή κάποια εφαρμογή, πράγματα που συχνά απουσιάζουν ή συγκαλύπτονται από τις έρευνες. Την ίδια στιγμή, λίγοι πραγματικοί ερευνητές, αντί να συγκαλύπτουν, ομολογούν τις όποιες αδυναμίες τους και τα ευαίσθητα σημεία των ερευνών τους. (285)

Και για να επανέλθουμε στο κυρίως θέμα μας, που είναι στο κεφάλαιο αυτό η φαινομενολογία (ψυχολογικού) δαιμονισμού, η περίπτωση της ψύχωσης πρέπει και αυτή να εξεταστεί, αν και είναι σχετικά εύκολο να ταυτοποιηθεί και να αντιμετωπιστεί, κατ’ εξοχήν φαρμακευτικά, αλλά και ψυχοθεραπευτικά. (286)  Το πρόβλημα εδώ παραμένει σοβαρό στις περιπτώσεις όπου οι πάσχοντες, χωρίς να διαγνωστούν, οδηγούνται από τους συγγενείς των σε μάγους και εξορκιστές με τραγικές πολλές φορές συνέπειες, ακόμη και τελική κατάληξη το θάνατο. (287)

 Στην περίπτωση των νευρώσεων, έχουμε μεγαλύτερη ποικιλομορφία. Ήδη ο Φρόυδ (288), στην προσπάθεια να δώσει μια ερμηνεία σε κάποια ψυχολογικά φαινόμενα, είχε αναφερθεί σε μια χαρακτηριστική σχετική περίπτωση, εκείνη του Haizmann, που τη χαρακτήρισε «δαιμονολογική νεύρωση». (289) Όμως νεότερες επιστημονικές απόψεις στον τομέα της ψυχοθεραπείας, αμφισβητούν την εγκυρότητα ενός τέτοιου, έστω ψυχολογικού μοντέλου, όπως αυτό της δαιμονοκατοχής, για την ερμηνεία κάποιας ψυχολογικής διαταραχής (distress). (290) Επίσης έγινε από πολλούς, όπως τον Jerome Frank, (291) προσπάθεια συσχετισμού (άστοχου κατά τη γνώμη μας) των εξορκισμών της παλαιότερης εποχής, με την σημερινή ψυχοθεραπεία, που είναι υποτίθεται το σημερινό ισοδύναμο τους και σαν μοντέλο, έχει πολλές ομοιότητες με αυτούς!

 Οι κατέχουσες δυνάμεις στην ψυχολογία των «αντικειμενότροπων σχέσεων» (μια από τις σύγχρονες Σχολές Ψυχολογίας), δεν είναι βέβαια δαίμονες και ξωτικά του μεσαίωνα, αλλά τα κατέχοντα «καλά και κακά αντικείμενα» της πρώιμης ενδοψυχικής ζωής και εγκαθίστανται μέσα από διεργασίες «ενδοβολής» και «ενσωμάτωσης», σαν αντίδραση στην ένταση της πρώιμης σχέσης μητέρας-παιδιού. Η «ενδοβολή» (introjection) είναι μια ασυνείδητη ψυχολογική λειτουργία (αναφέρεται και σαν μηχανισμός άμυνας) εσωτερίκευσης, της αναπαράστασης ενός εξωτερικού αντικειμένου, με σκοπό τη σταθερή εσωτερική παρουσία του. (292) Στην περίπτωση του «κακού» αντικειμένου, διενεργείται, με σκοπό την αποφυγή του άγχους από την εξωτερική παρουσία του αντικειμένου, που ελέγχεται πλέον εσωτερικά, με το μηχανισμό αυτόν. (293) Ειδικότερη περίπτωση είναι εκείνη της «ενσωμάτωσης» (incorporation) όπου η εσωτερίκευση αφομοιώνεται από το υποκείμενο, μέσα στον εαυτό του, μέσα από μια διεργασία συμβολικής (αρχέγονης) στοματικής πρόσληψης.

Από ψυχαναλυτική άποψη, τα υστερικά συμπτώματα ερμηνεύονται σαν εκδηλώσεις απωθημένων ενορμήσεων, κατ’ εξοχήν σεξουαλικών. (294) Πρόκειται δηλαδή για έκφραση μη αποδεκτών επιθυμιών, μέσα στο πλαίσιο του «δαιμονισμού» (295), που αποτελεί, με τον τρόπο αυτό, το μέσο για την εξωτερίκευση στοιχείων απαγορευμένων για το «εγώ».

Αν το δούμε με ορολογία επικοινωνίας με το περιβάλλον, θα πούμε ότι πρόκειται για μια προσωπική, αλλά και πολιτισμική γλώσσα επικοινωνίας του ατόμου με το περιβάλλον στο οποίο ανήκει. Έτσι γίνεται μια έμμεση επικοινωνία, μέσω μιας συμβολικής (σωματικής) γλώσσας, μετά από ανάλογη μετάφραση και μετατροπή σε συμπτώματα, των σχετικών συγκρούσεων ή απωθημένων, απαγορευμένων ενορμήσεων του ατόμου. Σύμφωνα με την παραπάνω λογική, μπορεί κανείς να προβλέψει ότι τα συμπτώματα αυτά, θα παρατηρηθούν συχνότερα σε ορισμένους πληθυσμούς όπως: α) γυναίκες (όπου κανείς συχνότερα παρατηρεί τα υστερικά φαινόμενα, αλλά και θρησκευτικές εκδηλώσεις) β) άτομα ηλικίας (νεαρής) όπου οι σεξουαλικές ενορμήσεις είναι περισσότερο έντονες και πιο πιθανό να προκληθούν, γ) σε άτομα που εμφανίζουν καταπιεσμένη σεξουαλικότητα (είτε γυναικεία είτε ομοφυλοφιλική).

 Μπορεί όμως να πρόκειται και για απωθημένες εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, σεξουαλικού περιεχομένου, όπως όχι σπάνια αναφέρεται η σεξουαλική κακομεταχείριση, από άτομα του συγγενικού περιβάλλοντος. (296)  Στις περιπτώσεις αυτές, επειδή πρόκειται για άτομα πολύ κοντινά, συναισθηματικά, δεν είναι δυνατόν να εκφραστούν τα έντονα αιμομικτικά ή επιθετικά συναισθήματα τους και καταπιέζονται μέσα στην ψυχή του παιδιού. Όμως κάτω από ορισμένες συνθήκες, μπορεί να αναδυθούν στην επιφάνεια και να εκφραστούν, μέσα από «υστερικά» συμπτώματα και μάλιστα με τη μορφή φαινομενολογίας δαιμονισμού. (297) Είναι φανερή η εξυπηρέτηση των «δαιμόνων» στην περίπτωση αυτή, αφού μας διευκολύνουν να εκφράσουμε πολύ άσχημα συναισθήματα και μάλιστα συμπεριφορές που θεωρούνται, από ηθική μάλιστα άποψη, για πολλούς, θανάσιμα αμαρτήματα. Και όλα αυτά χωρίς κανένα προσωπικό «κόστος», αφού δεν πρόκειται υποτίθεται για δική μας έκφραση, αλλά για δαιμονική κατοχή. Τα «κακά πνεύματα» τότε, μπορούν να προσωποποιήσουν κάποιους παιδεραστές ή ομοφυλόφιλους εισβολείς, για το συγκεκριμένο άτομο.

 

Φωτο: Λεπτομέρεια από τον έργο του Ν. Ασπιώτη «Ο ουρανός» του ναού του Κύπριου Αγίου Σπυρίδωνος στην νήσο Κέρκυρα. (Πηγή: Arte Bizantina e Post-Bizantina a Corfu. Monumenti, Icone, Cimeli, Civilta.Corfu 1994, σελ. 159)

 

Έτσι η καταπιεσμένη σεξουαλικότητα θα μπορούσε να εκφραστεί μέσα από το δαιμονισμό, μέσα από συμβολική απομίμηση σεξουαλικών στάσεων ή ακόμη και μη σεξουαλικών ενορμήσεων, ειδικών όμως για το συγκεκριμένο πολιτισμικό πλαίσιο. (298)

Αναφέρονται πάντως, από ερευνητές και περιπτώσεις υπόδυσης δαιμονισμού, σαν συμβολική έκφραση καταπιεσμένων θρησκευτικών συναισθημάτων και μάλιστα αντίσταση εφαρμογής του ηθικού νόμου, αμφισβήτηση ιερών κειμένων, ασπασμός άλλης θρησκείας ή σοβαρές εγκληματικές πράξεις. (299) Εδώ είναι φανερό ότι πρόκειται για συμπεριφορές που θεωρούνται βλάσφημες ακόμη και να τις σκεφτεί κανείς. Το άτομο ανακουφίζεται από τις προσωπικές ενοχές, καθώς τις «προβάλλει» στους δαίμονες εισβολείς. (300)

Πέρα από τα υποσυνείδητα κίνητρα ενός ατόμου, που μπορεί να εμφανίζει υστερικά συμπτώματα, με τη μορφή κάποιου δαιμονισμού, υπάρχουν και τα δευτερογενή ωφέλη, που συχνά είναι ορατά. Αυτά μπορεί να είναι: το να γίνει το άτομο, το επίκεντρο του ενδιαφέροντος σε κάποιο συγκεκριμένο περιβάλλον. Επίσης το να προσελκύσει σεβασμό ή τη συμπάθεια ή τη φροντίδα των άλλων. Έτσι και το ίδιο ανακουφίζεται, αφού έστω για άσχετο λόγο, επιτυγχάνει αυτό το οποίο θα επιθυμούσε, έστω για διαφορετικούς λόγους.

 

5. ΕΙΔΗ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ) «ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟΥ»

 

Ορισμένοι ερευνητές όπως ο Oesterreich διακρίνουν δυο περιπτώσεις φαινομενολογίας «δαιμονισμού». Στην περίπτωση του ψυχαναγκαστικού τόπου, έχουμε απουσία της συμμετοχής του «εγώ», που δείχνει να εμποδίζει την πλήρη κατάληψη από τον υποτιθέμενο «διάβολο», που ακόμη και από το ίδιο το άτομο γίνεται αντιληπτός σαν ξένο σώμα. Παρά το γεγονός ότι δεν μπορεί πρακτικά, να προβάλει αντίσταση σε όσα ο διάβολος διατάσσει. (301) Άρα, το άτομο έχει πλήρη επίγνωση της καταστάσεως του, σαν παθητικός θεατής, αλλά ταυτόχρονα δεν έχει έλεγχο των ψυχαναγκαστικών του πράξεων.

Η δεύτερη περίπτωση είναι περισσότερο χαρακτηριστική, με «υστερική» προέλευση και διασχιστικά χαρακτηριστικά. Το άτομο ενεργεί σαν υπνοβάτης, χωρίς να έχει προφανή έλεγχο και επίγνωση της συμπεριφοράς του. Έτσι «εκδραματίζει» σα να βρίσκεται υπό τον πλήρη έλεγχο του υποτιθέμενου προσωπικού δαίμονα. Αυτή η περίπτωση μας θυμίζει περισσότερο τον πραγματικό δαιμονισμό.

 Ωστόσο υπάρχει μεγάλη ποικιλομορφία συμπτωμάτων και από την παλαιότερη βιβλιογραφία (Guazzo, 1608)302 μερικά από τα οποία είναι εντυπωσιακά και χαρακτηριστικά όπως η «γλωσσολαλία». Ο καθηγητής  (303) προσπαθεί να την εξηγήσει και πάλι σαν «νευρωτικό» φαινόμενο, με την έννοια ότι ένα άτομο βρισκόμενο κάτω από πίεση, μπορεί να εκφραστεί απροσδόκητα σε άλλη διάλεκτο, που πιθανόν να γνώριζε από παλιότερα και δε χρησιμοποιούσε για μεγάλο διάστημα! Αν και με κάποια επιφύλαξη, καταλήγει ότι ο δαιμονισμός του χθες, πρέπει να αντιστοιχεί στη νεύρωση του σήμερα, όπως ισχυρίστηκε και ο Φρόυδ, οπότε αναρωτιέται με το στόμα του αγγλικανού επισκόπου Hanson (304) (1975) «πώς εξακολουθούμε να κάνουμε εξορκισμούς, αφού δεν πιστεύουμε στην παρουσία των δαιμόνων;»

 

 

6. ΠΑΡΑΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ

 

 Εκτός από τις περιπτώσεις ψευδό-δαιμονισμού που ψυχολογικά κατατάσσονται από τους ερευνητές, περισσότερο στο νευρωτικό φάσμα των διαταραχών, υπάρχουν και κάποιες περιπτώσεις, όπως αυτές που προβλήθηκαν από τον Ehrenwald (1975) (305) που ανοιχτά αναγνωρίζει, υπαρκτά παραψυχολογικά στοιχεία του φαινομένου, όπως «ικανότητα του προικισμένου ατόμου (διαμεσολαβητή) να εντοπίζει τηλεπαθητικά γεγονότα και να τα οδηγεί μέσα σε μια φαινομενικά αυτόνομη δευτερογενή προσωπικότητα». (306) Μάλιστα για να μας πείσει ψυχολογικά για την ύπαρξη του, το συγκρίνει με ανάλογο φαινόμενο της «υπερευαισθησίας παρανοϊκών σχιζοφρενών, σε ανάλογα ερεθίσματα» που αν και παρατηρείται μερικές φορές, όμως είναι σήμερα εξακριβωμένο ότι ποτέ δε δίνει στον ασθενή υπερφυσικά χαρίσματα και ιδιότητες (όπως σε περασμένους αιώνες είχε υποτεθεί από μερικούς)! Ο ίδιος ερευνητής (αφού δεν πιστεύει σε ύπαρξη δαιμόνων) προτείνει για άλλες περιπτώσεις ότι οφείλονται σε «συναισθηματικό επηρεασμό» ή «μαζική υποβολή», κάτω από συνθήκες συναισθηματικής φόρτισης και ψυχολογικής παλινδρόμησης! Όμως ο W H Trethowan (1976) (307) που και ο ίδιος δεν παραδέχεται την ύπαρξη δαιμόνων, θεωρεί ότι ανάλογες απόψεις αποτελούν «επιστημονική οπισθοδρόμηση», και ο ίδιος προσπαθεί να δώσει άλλες, καθαρά ψυχολογικές, ερμηνείες και μάλιστα χρησιμοποιώντας με δογματική «ευλάβεια» (αυτούσια!) κείμενα του Φρόυδ.

Είναι φανερό, πως ό,τι δεν μπορεί κανείς να εξηγήσει στο μυαλό του, το απορρίπτει, έστω και χωρίς αποδείξεις. Αλλά εδώ ακριβώς έγκειται η κρισιμότητα του πράγματος, ότι στον πραγματικό δαιμονισμό, δεν έχουμε να κάνουμε με επιστημονικό, ψυχολογικό φαινόμενο, αλλά με υπερφυσική κατάσταση, για την οποία θα πρέπει να έχουμε ειδική ενημέρωση και γνώση. (308) Διαφορετικά δε μας φτάνουν οι επιστημονικές γνώσεις, για να δώσουμε τις ερμηνείες που ψάχνουμε. Ορισμένοι ερευνητές, έχουν το θάρρος να το επισημάνουν αυτό όπως ο A. Leon (309), που σε μια μελέτη του, όπου επί 7 χρόνια παρακολουθεί άτομα με αιτιάσεις και συμπτώματα δαιμονικών επιδράσεων, διαπιστώνει ότι μια γυναίκα από τα 20 άτομα που παρακολουθούσε, μετατρέπεται ξαφνικά σε ισχυρό μέντιουμ, παρά το ότι εκείνος προσπαθεί να ερμηνεύσει και πάλι το φαινόμενο, εν μέρει, με ψυχολογικές γενικότητες! 

 

 

7. ΙΑΤΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΔΑΙΜΟΝΙΖΟΜΕΝΩΝ ΣΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ

 

[Για τις παραπομπές στην Καινή Διαθήκη, μπες εδώ.]

 

Μετά τη βιβλιογραφική ανασκόπηση που κάναμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, σχετικά με τις ιατρικές αναφορές στο δαιμονισμό, στο κεφάλαιο αυτό θα εξετάσουμε :

α) Αν μπορούν να ερμηνευτούν με κάποιο ψυχολογικό ή ιατρικό τρόπο οι συγκεκριμένες εκδηλώσεις των δαιμονιζομένων στα Ευαγγέλια και

β) Αν υπάρχουν ίσως μερικές περιπτώσεις, θεραπείας δαιμονιζομένων στα Ευαγγέλια, όπου δεν πρόκειται στην κυριολεξία για δαιμονισμό, αλλά για κάποια άλλη ασθένεια ή ψυχολογική εκδήλωση.

Επίσης σε συνάφεια με το προηγούμενο ερώτημα, απάντηση πρέπει να δοθεί και στο ερώτημα, μήπως ο Χριστός και οι Ευαγγελιστές χρησιμοποιούν κάποια ειδική ορολογία -τρόπο έκφρασης- για να εκφράσουν ορισμένες περιπτώσεις θεραπείας δαιμονιζομένων, ανάλογα με τις συνήθειες και τις προκαταλήψεις της εποχής τους. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό δεν αφορά μόνον τη θεολογία, αλλά και την ιστορική και ψυχοκοινωνική έρευνα και θα επιχειρηθεί στη συνέχεια αυτού του κεφαλαίου. Δεν είναι της παρούσης μελέτης να ασχοληθούμε με ζητήματα αξιοπιστίας των κειμένων της Κ.Δ. που τα θεωρούμε δεδομένα. (310)

 Θα εξετάσουμε πρώτα την κάθε περίπτωση ξεχωριστά, για να δούμε τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει από ιατρική και ψυχολογική άποψη και τα σχόλια που μπορεί να κάνει κάποιος απροκατάληπτος ερευνητής.

 

Ο δαιμονιζόμενος της συναγωγής στην Καπερναούμ (Μκ. α΄, 21 -28)

 

 

 

Από την αντικειμενική εξέταση του περιστατικού αυτού (μέσα πάντοτε, από τις συγκεκριμένες διηγήσεις των ευαγγελιστών) διαπιστώνουμε τα εξής χαρακτηριστικά:

α) Ο δαιμονισμένος απευθύνεται στο Χριστό μιλώντας στο πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, σα να εκπροσωπεί πολλούς. Αυτό το πράγμα από ψυχολογική άποψη είναι αδύνατον να ερμηνευτεί, διότι ακόμη και αν είχαμε μια «πολλαπλή προσωπικότητα», όπως μπορεί κάποιος να ισχυριστεί θεωρητικά, αυτή θα εμφάνιζε τα δικά της χαρακτηριστικά, διαφορετικά κάθε φορά, αλλά σαν ένα πρόσωπο και όχι σαν πολλά ταυτόχρονα.

Αν υποθέσουμε ότι έχουμε να κάνουμε με έναν ψυχωτικό (σχιζοφρενή), πάλι φαίνεται απίθανο, αν όχι αδύνατο, (311) να εκφράζεται στο πρώτο πληθυντικό πρόσωπο. Απλώς θα νόμιζε τον εαυτό του δαιμονισμένο ή ως την προσωποποίηση του σατανά, στη χειρότερη περίπτωση και θα μιλούσε στο πρώτο ενικό πρόσωπο. (312)  Άλλωστε το γεγονός ότι βρισκόταν μέσα στη συναγωγή, δείχνει ότι δεν επρόκειτο για ψυχοπαθή, διαφορετικά είναι απίθανο ότι θα του επιτρεπόταν η είσοδος εκεί.

β) Ο δαιμονισμένος αποκαλύπτει αλήθειες, που κανείς άλλος δε γνώριζε και δεν έπραξε. Λέει, για το Χριστό, ότι είναι από τη Ναζαρέτ, αλλά κυρίως το ότι είναι ο «Άγιος του Θεού», με ύφος και βεβαιότητα, σα να Τον γνωρίζει από παλιά και με σιγουριά. Τη στιγμή που ακόμη και οι ίδιοι οι μαθητές του Χριστού, είχαν κατά καιρούς αμφιβολίες και αβεβαιότητα για την αποστολή Του. Πολύ περισσότεροι οι άλλοι άνθρωποι, που Τον άκουγαν για πρώτη φορά, αλλά και οι γραμματείς. Άλλωστε αποκαλύπτει και την αλήθεια ότι ο Χριστός έρχεται για να καταλύσει το κράτος του Σατανά. Μια πληροφορία εξειδικευμένη, που δείχνει ότι μπορεί να την γνωρίζει μόνον με υπερφυσικό τρόπο (και κατά ειδική παραχώρηση Θεού).

γ) Όταν ο Χριστός επιτιμά το δαιμόνιο, εκείνο κραυγάζει, σπαράσσει τον άνθρωπο και μετά φεύγει. Εδώ θα μπορούσε κάποιος αυτόπτης μάρτυρας, να πιστοποιήσει τη διαφορά συμπεριφοράς του ανθρώπου προ και μετά την αποχώρηση του δαιμονίου, καθώς και την αλλαγή της φωνής του, αφού πλέον θα μιλούσε φυσιολογικά. Στο σημείο αυτό πάντως θα μπορούσε από ψυχολογική σκοπιά, να ισχυριστεί κάποιος ότι ο άνθρωπος έκανε μια «υστερική κρίση» (313) για να προσελκύσει την προσοχή του κόσμου και κατόπιν ηρέμησε, όμως όλα τα προηγούμενα και μάλιστα ο συνδυασμός τους, είναι αδύνατον νομίζουμε, να ερμηνευτούν με βάση κάποια ιατροψυχολογική άποψη.

Από την άλλη, πρέπει να σχολιάσουμε στο σημείο αυτό από ψυχολογική άποψη τη γνώμη μερικών μελετητών που θέλουν το Χριστό να μιλάει απευθυνόμενος προς τον κάθε ασθενή άνθρωπο, ανάλογα με τις αντιλήψεις του κόσμου για την πάθηση, όπως του θεωρούμενου ως δαιμονισμένου. Αυτό μπορεί να είναι αλήθεια, αλλά σε επίπεδο ορολογίας και όχι έκφρασης της αλήθειας. Δεν είναι δυνατόν μια ακέραια προσωπικότητα σαν το Χριστό, να μιλάει διαφορετικά, έτσι που να παραμορφώνεται η αλήθεια, μόνο και μόνο για να μην αλλάξει τη φρασεολογία των ανθρώπων που απευθύνονται σ’ αυτόν! Άλλωστε αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, θα ήταν αδύνατο να μην το σχολιάσει και ο ευαγγελιστής, για να μας επεξηγήσει τα γεγονότα, όπως γίνεται σε άλλες περιπτώσεις, όπου χρειάζεται να διαφωτιστεί ο αναγνώστης.

Στην περίπτωση που ο ευαγγελιστής μιλάει για «σεληνιαζομένους» ότι ο Χριστός τους έβγαζε τα δαιμόνια, προφανώς το κάνει διότι αυτή ήταν η έκφραση που χρησιμοποιούσαν πολλοί άνθρωποι για τις περιπτώσεις αυτές την εποχή εκείνη. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δε χρησιμοποιούνταν και για περιπτώσεις επιληψίας, (314) από την οποία μάλλον έχει την καταγωγή η λέξη, λόγω ίδιας συχνά φαινομενολογίας. Άλλωστε την εποχή εκείνη δεν υπήρχε επίσημη ιατρική και πολύ περισσότερο ξεκαθαρισμένη επιστημονικά ορολογία. Αυτό συνέβη πολύ αργότερα και μάλιστα στον προηγούμενο αιώνα. Και σήμερα στην εποχή μας έχουμε εκφράσεις που δεν είναι ακριβείς, αλλά αναγκαζόμαστε να τις χρησιμοποιούμε, ακόμη και οι ειδικοί, για να συνεννοούμαστε στη γλώσσα του κόσμου! Όπως η έκφραση «ψυχοπαθής» ή «τρελός» που δε σημαίνουν τίποτε για έναν ειδικό, αν δεν προσδιοριστούν με ακρίβεια τα συμπτώματα τους.

 

Ο δαιμονιζόμενος των Γεργεσηνών (Μκ. ε΄1-20)

 

 

 

Στην περίπτωση του δαιμονιζομένου των Γεργεσηνών έχουμε να κάνουμε με μια συμπεριφορά ανθρώπου πλήρως διαταραγμένη. Είμαστε αναγκασμένοι και εδώ να δώσουμε μια ψυχολογική ερμηνεία για τη συμπεριφορά αυτή, που χαρακτηρίζεται από έντονα αντικοινωνικά και αυτοκαταστροφικά στοιχεία.

Ο άνθρωπος έμενε μακρυά από την πόλη και τους άλλους ανθρώπους, στις έρημους και τα νεκροταφεία. Δεν μπορούσαν οι συμπολίτες του, να τον περιορίσουν ούτε με αλυσίδες. Κυκλοφορούσε γυμνός, με όλες τις καιρικές συνθήκες, φώναζε και τραυμάτιζε το σώμα του με πέτρες. Το στοιχείο όμως που ψυχιατρικά «επιπλέκει» τα πράγματα, (315) είναι η διαφορετική συμπεριφορά του ανθρώπου αυτού, από τη στιγμή που είδε το Χριστό, πριν ακόμη θεραπευτεί! Φάνηκε τότε συζητήσιμος, ήρεμος και ήρθε κοντά να Τον προσκυνήσει, σύμφωνα με τη διήγηση των ευαγγελιστών. Παράλληλα έχουμε μια στιχομυθία (φαινομενικά) μεταξύ του ανθρώπου και του Χριστού που είναι άκρως διαφωτιστική.

Οι πιθανές ψυχιατρικές διαγνώσεις στις οποίες θα μπορούσε να μας παραπέμψει η κατάσταση του, είναι κυρίως η σχιζοφρένεια και μια σοβαρή διαταραχή της προσωπικότητας (διασχιστική) ή διπλή προσωπικότητα (DID316).

Πράγματι η σχιζοφρένεια (παρανοϊκού κυρίως τύπου) φαίνεται κατ’ αρχήν, να είναι εκείνη που ταιριάζει περισσότερο σε μια ανάλογη περίπτωση. Σε προχωρημένα στάδια της νόσου, ο άνθρωπος γίνεται ανυπέρβλητα ενοχλητικός για το περιβάλλον του και πιθανότατα επικίνδυνος, καθότι υποψιάζεται τους πάντες και τα πάντα και βλέπει παντού εχθρούς, ώστε τελικά ο ίδιος να συμπεριφέρεται επιθετικά στο περιβάλλον του, αλλά μπορεί και αυτοκαταστροφικά. Σε προχωρημένες καταστάσεις, δεν είναι απίθανο το να κυκλοφορεί γυμνός, χωρίς καμιά ντροπή και μάλιστα τα άτομα αυτά μπορεί να έχουν μεγαλύτερη αντοχή στις καιρικές συνθήκες. Είναι συχνό το να πιστεύει ότι του έχουν κάνει μάγια ή το ότι τον επηρεάζουν από μακρυά με υπερφυσικούς τρόπους. Σπανιότερα και το να πιστέψει ότι ο ίδιος διαθέτει υπερφυσικές δυνατότητες, συνήθως από το Θεό και μάλιστα ότι έχει μια ειδική αποστολή στον κόσμο. Αλλά ακόμη σπανιότερα, μπορεί να πιστεύει ότι έχει δυνάμεις και από το διάβολο, ακόμη και το να είναι ο αρχηγός των δαιμόνων. Στην περίπτωση αυτή μπορεί να μας θυμίσει το δαιμονισμένο της περικοπής.

Εκείνα όμως που στην περίπτωση μας αποκλείουν το ενδεχόμενο ψυχοπάθειας είναι:

α) Το γεγονός ότι δε μιλάει ο ίδιος ο άνθρωπος, αλλά οι δαίμονες μέσα από το στόμα του. Φαίνεται μάλιστα κάποια στιγμή ότι μέσα από τον άνθρωπο βγαίνουν περισσότερες φωνές, σαν φωνές πλήθους, (317) από όλα τι δαιμόνια που ικετεύουν το Χριστό να τους στείλει στους χοίρους. Αυτό είναι αδύνατο να συμβεί σε μια ψυχοπάθεια, όπου ο άνθρωπος έχει μια συγκεκριμένη φωνή, έστω κι αν αυτή αλλοιωθεί κάποια στιγμή. Είναι αδύνατο δηλαδή, να μιλάει με δύο ή περισσότερες φωνές ταυτόχρονα!

β) Το περιεχόμενο της ομιλίας στον σχιζοφρενή είναι παράλογο, με αλλόκοτες ιδέες επιδράσεως από το περιβάλλον ή εξωγήινες δυνάμεις, συσχετίσεως άσχετων πραγμάτων, καταδιώξεως με φοβικό παραλήρημα κλπ. Στην περίπτωση του δαιμονισμένου δεν έχουμε βασικά παράλογες ιδέες, απλώς αποκαλύψεις πραγμάτων, που μπορεί να διαφεύγουν της προσοχής και γνώσεως των πολλών (όπως τα περί της ταυτότητος και της αποστολής του Χριστού). Αυτό μας παραπέμπει πάλι σε υπερφυσική γνώση πραγμάτων.

γ) Στην περίπτωση του δαιμονιζομένου των Γεργεσηνών, έχουμε φανερό το υπερφυσικό στοιχείο, αφού ο άνθρωπος έσπαζε τις αλυσίδες, πιθανότατα ζούσε με ελάχιστη ή και καθόλου τροφή, έλεγε πράγματα σωστά και μάλιστα εκείνα τα οποία δεν μπορούσε να ξέρει ο καθένας. Ήξερε το Χριστό από μακρυά, έστω κι αν δεν Τον είχε συναντήσει άλλοτε. Γνώριζε το όνομα, τη δύναμη Του, εν μέρει τουλάχιστον την αποστολή Του, όσο του ήταν δυνατόν, αφού Τον ονομάζει «Άγιο του Θεού».

Αναφορικά τώρα με τη διαταραχή της προσωπικότητας, πέρα από τα παραπάνω που αναφέρθηκαν, θα μπορούσαμε να προσθέσουμε το γεγονός ότι ο άνθρωπος όταν ερωτάται από το Χριστό για το όνομα του, δεν υιοθετεί κάποιο συγκεκριμένο ρόλο, αλλά λέει ότι «είμαστε πολλοί». Αυτό και μόνον το γεγονός δεν υποδηλώνει κάποια διαταραχή προσωπικότητας με την επιστημονική έννοια του όρου και αποκλείει τη διπλή προσωπικότητα, όπου ο άνθρωπος αναλαμβάνει κάθε φορά διαφορετικό ρόλο, χωρίς να γνωρίζει συνειδητά ότι παίρνει διαφορετικούς ρόλους. Σε καμιά περίπτωση πάντως δε μιλάει τότε, σα να πρόκειται για πολλούς! Άλλωστε δε θα είχαμε και την αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, όπως στην περίπτωση μας.

Τέλος το γεγονός, που προκύπτει από την εξιστόρηση του περιστατικού, ότι οι χοίροι όρμησαν και έπεσαν στη θάλασσα, όταν ελευθερώθηκε ο δαιμονιζόμενος άνθρωπος, από το Χριστό, δεν μπορεί να ερμηνευτεί ούτε ιατρικά, ούτε ψυχολογικά. Λογικά, η μόνη εξήγηση μένει, ότι δαιμονίστηκαν και οδηγήθηκαν σε πνιγμό από τους δαίμονες, και καμιά άλλη ερμηνεία δεν μπορεί να ευσταθεί εναλλακτικά! Όπως για παράδειγμα της αυθυποβολής (!) όπως θα επέμεναν κάποιοι δύσπιστοι σε ανάλογες περιπτώσεις εξήγησης άλλων θαυμάτων…

 

Η δαιμονιζόμενη κόρη της Συροφοινίκισσας (Μκ.ζ΄ 24-30 & Ματθ. ιε΄ 21-28)

 

 

 

 Στην περίπτωση αυτή, πέρα από το γεγονός ότι μνημονεύεται καθαρά στα κείμενα ότι πρόκειται για πονηρό δαιμόνιο, έχουμε να κάνουμε τις εξής ιατροψυχολογικές παρατηρήσεις:

Α) Το γεγονός ότι η μητέρα της κόρης χαρακτήριζε από μόνη της την περίπτωση δαιμονισμό, σημαίνει ότι η κόρη αυτή είχε περιστασιακές κρίσεις (και μάλιστα άσχημες, όπως αναφέρεται) στα μεσοδιαστήματα των οποίων ήταν υγιής και φυσιολογική. Οι κρίσεις αυτές δεν μπορεί να ήταν υστερικού τύπου αλλά οδυνηρές για την κόρη, που υπέφερε αθέλητα από το δαιμόνιο. Και η ίδια προφανώς ανέφερε τις φοβερές αυτές εμπειρίες της και την ταλαιπωρία του δαίμονα. Παράλληλα η μητέρα έβλεπε τα αποτελέσματα και την έκφραση του δαιμονίου μέσα από τις κρίσεις της κόρης της.

Β) Αποκλείεται να μιλήσουμε για περίπτωση αυθυποβολής στη θεραπεία, όπως θα μπορούσαν μερικοί να ισχυριστούν σε ανάλογες περιπτώσεις, διότι το κορίτσι δεν ήταν παρόν, ώστε να βλέπει ή να ακούει και θεραπεύτηκε με ένα λόγο του Χριστού, από απόσταση. (318) Άλλωστε αυτό πιστοποιείται ότι έγινε την ώρα εκείνη, (319) που ήταν μακρυά, στο σπίτι της και δε γνώριζε τη συζήτηση της μητέρας της με το Χριστό.

Γ) Το ότι βρήκε την κόρη της πάνω στο κρεβάτι, αλλά ελευθερωμένη από το δαίμονα, η μητέρα, υποδηλώνει μια ακόμη τυπική αποχώρηση του δαίμονα, την ώρα εκείνη, όταν αφήνει για τελευταία φορά τον ξενιστή του, αφού τον ταλαιπωρήσει και τον κάνει να σπαράζει μέχρι εξαντλήσεως. Πάντως στην περίπτωση του θαύματος αυτού δεν έχουμε άμεσες μαρτυρίες για την κατάσταση της κόρης, παρά κυρίως την περιγραφή της μητέρας.

 

Θεραπεία του δαιμονιζόμενου κωφάλαλου γιου (Μκ. θ΄ 17-29. Ματθ. ιζ΄ 14-21.  Λουκ. θ΄ 37-43)

 

 

 

Από τη διήγηση των ευαγγελίων έχουμε μια πλήρη περιγραφή των κρίσεων του δαιμονιζόμενου γιου με λιποθυμικές προσβολές, αφρούς από το στόμα, τρίξιμο των δοντιών και γενική παραλυσία. Όπως αναφερθήκαμε και σε σχετικό προγενέστερο κεφάλαιο, στα πλαίσια της θεολογικής ερμηνείας, η περίπτωση αυτή πρέπει να διαφοροδιαγνωστεί κυρίως από την επιληψία, (320) τις κρίσεις της οποίας (πρόκειται για ειδική υποπερίπτωση της λεγόμενης «μεγάλης επιληψίας»), εν μέρει, υποδύεται.

Πέρα από την παρόμοια φαινομενολογία της περιπτώσεως δαιμονισμού, υπάρχει μια ειδοποιός διαφορά μεταξύ των δύο περιπτώσεων, νευρολογικής και πνευματικής που διακρίνει τα πράγματα. Στην περίπτωση του δαιμονισμού η λιποθυμική κρίση του ανθρώπου επέρχεται, τη στιγμή που αντικρύζει τον Κύριο και προκαλείται από τη θέα αυτή, ενώ στην περίπτωση της ασθένειας η κρίση είναι άγνωστη, απροειδοποίητη και απρόοπτη και συνήθως δεν έχει σχέση με διακριτά γεγονότα.

Επίσης στην περίπτωση του δαιμονισμού, το δαιμόνιο ρίπτει τον άνθρωπο στο νερό και στη φωτιά για να τον καταστρέψει, πράγμα που παντελώς δεν υπάρχει στην ασθένεια της επιληψίας, ούτε έστω με τη μορφή κάποιας αυτοκαταστροφικής εκδήλωσης. Αυτή η ουσιαστική λεπτομέρεια που αναφέρεται στο κείμενο, αποκλείει και την οποιασδήποτε ψυχολογικής φύσεως «λιποθυμία», όπως την «μετατρεπτικής» αιτιολογίας («υστερική»), όπου ο άνθρωπος συστηματικά προσέχει που θα πέσει, μην πάθει κάτι ή τραυματιστεί. (321) Αφού σκοπός του είναι ασυνείδητα να προσελκύσει την προσοχή και συμπάθεια του περιβάλλοντος με τον «ανώριμο» αυτό τρόπο. Ατυχώς και οι περιπτώσεις αυτές (όπως και η επιληψία) κατά τον Μεσαίωνα θεωρήθηκαν από τη Δυτική εκκλησία, δαιμονικές επιδράσεις, με αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι να οδηγηθούν στην πυρά και να έχουν φρικτό τέλος. (322) Αυτό όμως δε σημαίνει ότι και κάθε ύποπτη για δαιμονισμό περίπτωση πρέπει να θεωρείται επιληψία.

Είναι πάντως φανερό στην περίπτωση μας, ότι ο δαίμονας προσπαθεί να καταστρέψει ολοκληρωτικά τον άνθρωπο και θα το έκανε μέχρι τέλους, αν είχε τέτοιο δικαίωμα από το Θεό. (323)

 Ακόμη ειδικός και χαρακτηριστικός είναι ο τρόπος ιάσεως, έτσι όπως αναφέρεται από τους ευαγγελιστές και ανταποκρίνεται στην εικόνα δαιμονισμού, όπως γνωρίζουμε και από άλλες περιπτώσεις. Εάν επρόκειτο για ασθένεια θα γινόταν αυτόματα και χωρίς το παιδί να κάνει νέα κρίση! Όμως είναι φανερό ότι ο δαίμων σε μια τελευταία προσπάθεια επίδειξης δύναμης, επί του ανθρώπου, αλλά και αντίστασης του, τον δυναστεύει και τον αφήνει λιπόθυμο, μέχρι να τον «αναστήσει» οριστικά, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, ο Χριστός.

Μπορεί τέλος να συζητηθεί περισσότερο το ερώτημα, όχι ακριβώς της αξιοπιστίας, αλλά όπως το θέτουν κάποιοι μελετητές, εάν δηλαδή ο Χριστός εκφράστηκε με την ορολογία της εποχής Του, επειδή δεν μπορούσε να δηλώσει διαφορετικά τις διάφορες (άγνωστες υποτίθεται την εποχή εκείνη) ψυχολογικές καταστάσεις. Αυτό μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι γίνεται, σε κάποιο βαθμό, το να εκφράζεται δηλαδή με όρους της εποχής του, αλλά όχι όμως μέχρι του σημείου να θυσιαστεί η αλήθεια στο βωμό των προκαταλήψεων και της ορολογίας. Άλλωστε βλέπουμε ότι για χάρη της αλήθειας, ο Χριστός δε δίστασε να έρθει αντιμέτωπος με μεγάλα συμφέροντα και μάλιστα εκείνα των Γραμματέων και Φαρισαίων. Αν δεχτούμε τέλος έναν τέτοιο ισχυρισμό, θα πρέπει και να δεχτούμε ότι ο Χριστός υποκρινόταν όταν μιλούσε για δαιμόνια, αλλά και όταν ξεκάθαρα, απευθυνόταν προσωπικά σε αυτά πράγμα εντελώς άτοπο. Τέλος υπάρχουν περιπτώσεις θεραπείας δαιμονιζομένων, όπως η περίπτωση του κωφάλαλου, που κανείς δε γνώριζε ότι επρόκειτο για δαιμόνιο και θα μπορούσε απλά να τον θεραπεύσει, αντί να επιτιμήσει τον δαίμονα, που προφανώς υπήρχε. Άρα τίποτε δεν Τον «υποχρέωνε» να εκφραστεί με συγκεκριμένο τρόπο. (324) Απλώς επρόκειτο πραγματικά για περίπτωση δαιμονισμού. Ένα ακόμη στοιχείο που μας πείθει για για την κυριολεξία της ορολογίας των ευαγγελιστών σχετικά με δαιμονισμό, είναι το γεγονός ότι ο Χριστός θεωρεί την απομάκρυνση των δαιμόνων από τον άνθρωπο, ουσιώδες διακριτό στοιχείο της αποστολής Του και μνημονεύει ξεχωριστά (Λκ.13, 32).

 

 (Πηγή Φώτο: Δαιμονιζομένων Θεραπείες, π. Αντώνιος Στυλιανάκης Md., Mth., Παιδοψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής, Ψυχολογική και Θεολογική Έρευνα, Θεσσαλονίκη 2004, σελίδα 220)

 

8. ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΑΣΘΕΝΕΙΑΣ ΑΠΟ ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟ ΣΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ

 

Από τη μελέτη των περιστατικών δαιμονισμού στα ευαγγέλια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχει ποιοτικά μια σαφής διάκριση, μεταξύ ασθένειας και δαιμονισμού.

 

Α) Όταν ο Ιησούς θεραπεύει τους δαιμονισμένους, απευθύνεται με προσωπικό τρόπο προς το αίτιο της παθήσεως δηλ. τον δαίμονα και τον διατάσσει να φύγει.

Πρόκειται λοιπόν για την επιτίμηση των πονηρών πνευμάτων, όπως αναφερθήκαμε στα επί μέρους κεφάλαια. Η περίπτωση είναι τόσο χαρακτηριστική, ώστε πολλές φορές να έχουμε και ολόκληρο διάλογο ερωταποκρίσεων του Ιησού με τα πονηρά πνεύματα (ερήμην του ξενιστή ανθρώπου) που φαίνεται ότι έχουν τον πλήρη έλεγχο, όπως στην περίπτωση των δαιμονιζομένων γεργεσηνών.

Εντελώς διαφορετική είναι η συμπεριφορά Του, σε περίπτωση θεραπείας ιατρικών νόσων. Στις περισσότερες περιπτώσεις αρκεί ένα άγγιγμα, άλλοτε μόνον η έκφραση της θελήσεως Του. Έτσι βλέπουμε να θεραπεύει την πεθερά του Πέτρου από τον πυρετό, πιάνοντας την από το χέρι και σηκώνοντας την (Μκ.1,31). Θεραπεύει τον λεπρό με ένα άγγιγμα λέγοντας «Θέλω, καθαρίσθητι» (Μκ.1,41) και τον κωφάλαλο «διανοίχθητι» (7,34), όπως και τον τυφλό της Βηθσαϊδά (Μκ.8,25) αλλά και σε άλλες περιπτώσεις (Βλ Μκ.6,56). Τον παραλυτικό της Καπερναούμ, λέγοντας «ἆρον τὸν κράβαττόν σου καὶ ὕπαγε εἰς τὸν οἶκόν σου» (Μκ.2,11). Άλλοτε προστάζοντας τον έχοντα ξηρά χείρα «Ἔκτεινον» (Μκ.3,5) ή όπως τον τυφλό της Ιεριχώ «Ὕπαγε, ἡ πίστις σου σέσωκέ σε» (Μκ.10,52) και την αιμορροούσα «ἴσθι ὑγιὴς ἀπὸ τῆς μάστιγός σου» (Μκ.5,34). Τέλος, για να αναφερθούμε τουλάχιστον σε περιστατικά από τον ευαγγελιστή Μάρκο, ανασταίνει την κόρη του Ιαείρου πιάνοντας την από το χέρι και παραγγέλοντάς της να σηκωθεί (Μκ.5,41)! Απευθύνεται δηλαδή προς τον πάσχοντα άνθρωπο και τον απαλάσσει ακαριαία του προβλήματος-ασθένειας. Σε αρκετές από αυτές, τις θεραπείες ιατρικών νόσων, τονίζεται η πίστη του εκουσίως προσερχόμενου προς θεραπείαν ατόμου, όπως στην περίπτωση του παραλυτικού της Καπερναούμ και της αιμορροούσης.

 

Β) Η αντίδραση του δαιμονισμένου ανθρώπου λόγω της παρουσίας των δαιμόνων είναι χαρακτηριστική.

Όταν ο δαίμονας έχει καταλάβει κάποιον ολοκληρωτικά αυτός, δεν ελέγχει τον εαυτό του, κραυγάζει και προβαίνει σε αυτοκαταστροφικές πράξεις (τραυματισμός, πτώση στο έδαφος στη φωτιά και στο νερό), όπως ο δαιμονισμένος κωφάλαλος με τις «λιποθυμικές» κρίσεις.

Είναι αδύνατο για τον δαιμονισμένο να ζητήσει τη βοήθεια του Χριστού, σε αντίθεση με κάποιον που πάσχει από κάποια αρρώστια. Αυτό σημαίνει ότι η θέληση του δεσμεύεται και πιθανότατα και οι αισθήσεις του, όπως επισημαίνει σε κάποιο σχολιασμό του και ο ιερός Χρυσόστομος. Κατά συνέπεια χρειάζεται τη βοήθεια κάποιου τρίτου, για να τον οδηγήσει μπροστά στο Χριστό. Χαρακτηριστική η περίπτωση του πατέρα που φέρνει το δαιμονισμένο γιό του μπροστά στο Χριστό «ἔχοντα πνεῦμα ἄλαλον» (Μκ.9,17) ή τη Συροφοινίκισσα γυναίκα που έρχεται η ίδια μόνον (Μκ.7,26) καθώς είναι δύσκολο να φέρει και τη δαιμονισμένη κόρη της, η οποία «δαιμονίζεται καὶ κακῶς πάσχει», να την φέρει μάλιστα σε ένα μέρος, όπου ο Χριστός θέλει να περάσει απαρατήρητος από τον κόσμο. Σε άλλες περιπτώσεις, όπως στο δαιμονισμένο της Συναγωγής ή στους Γεργεσηνούς, ο Χριστός είναι εκείνος που σπεύδει προς συνάντηση των πασχόντων υπό του δαίμονος.

 

Γ) Ο ίδιος ο Χριστός διακρίνει την εξουσία επί των δαιμόνων σε διαφορετική ποιότητα.

Έτσι όταν ο Ιησούς, παραχωρεί εξουσία στους μαθητές Του, τους δίνει δύναμη ειδικότερα, για να βγάζουν δαιμόνια, να νικούν θανατηφόρες καταστάσεις και να θεραπεύουν κάθε ασθένεια (Ματθ.10, 1 & Μκ.16,17 & Λκ.10,19). Πρόκειται για σαφή διάκριση εξειδικευμένων εξουσιών που παραχωρούνται στους Μαθητές του Χριστού.

Το ίδιο και οι άνθρωποι καταλαβαίνουν ότι το να βγάζει κανείς δαιμόνια απαιτεί ανώτερη δύναμη, (325) τη δύναμη του Θεού. Άλλο πράγμα είναι το να θεραπεύει κανείς μια ασθένεια, όπως θα έκαμνε ίσως και ένας γιατρός (έστω με τις ιατρικές του γνώσεις και ικανότητες), άλλο το να θεραπεύει μια ανίατη ασθένεια, όπως κανείς, ακόμη και γιατρός δε θα μπορούσε, και άλλο πράγμα να ελευθερώνει τον άνθρωπο από την κυριαρχία των δαιμόνων και του Σατανά. Πρόκειται για ιεραρχικά διαβαθμισμένες καταστάσεις, αναλόγως της δυσκολίας των, που τόσο ο κόσμος όσο και οι μαθητές του Χριστού ήταν σε θέση να καταλάβουν. (326)

 

Δ) Οι αντιδράσεις του πονηρού πνεύματος είναι τόσο χαρακτηριστικές, όταν βρίσκεται αντιμέτωπο με τη δύναμη του Θεού, ώστε όταν κάποιος γίνει μάρτυρας τέτοιων περιστατικών δύσκολα μπορεί να τις ξεχάσει. Οι δαιμονισμένοι έρχονται και προσκυνούν το Χριστό, τη στιγμή που είναι αδύνατο στους άλλους ανθρώπους να τους πλησιάσουν και να τους δαμάσουν. Τα πονηρά πνεύματα αναγνωρίζουν την υπεροχή αλλά και τη θεϊκή αποστολή του Χριστού τη στιγμή που Τον αμφισβητούν ακόμη και άνθρωποι του περιβάλλοντος Του (όπως οι «αδελφοί» του παιδιά του Ιωσήφ) που Τον γνωρίζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Το δαιμόνιο, πριν βγει από τον άνθρωπο τον κάνει να σπαρταράει σαν το ψάρι, τον τυραννά για τελευταία φορά, κραυγάζει και φεύγει, κάποτε για να βρει καταφύγιο κάπου αλλού, όπως στους χοίρους. Μερικές φορές τον αφήνει μισοπεθαμένο, όπως στην περίπτωση του σεληνιαζόμενου, με πονηρό πνεύμα κωφαλαλίας. Δεν υπάρχουν τέτοια δραματικά φαινόμενα στις περιπτώσεις ασθενειών, που θεραπεύονται με ήρεμο και απλό τρόπο, όσο σοβαρές ή μακροχρόνιες κι αν υπήρξαν.

 

 

9. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΤΥΠΟΙ ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟΥ

 

Ορισμός και χαρακτηριστικά

Όταν λέμε δαιμονισμένος εννοούμε ότι ο δαίμονας έχει γίνει κυρίαρχος πάνω σε κάποιες λειτουργίες του σώματος του (σωματικές η και νοητικές) ή και σε ολόκληρη την προσωπικότητα του ανθρώπου.

Ο δαίμονας όπως ο καθ’ έξιν εγκληματίας, μόλις βγει από τη φυλακή ξαναπέφτει στο έγκλημα, έτσι κι αυτός αρέσκεται στο να καταλαμβάνει τον άνθρωπο, όποτε μπορεί και να τον ταλαιπωρεί… (στην περίπτωση των Γεργεσηνών, όταν εκδιώκεται από τους ανθρώπους, συμβιβάζεται έστω να εισέλθει στους χοίρους!)

Από τη μελέτη των περιστατικών της Κ.Δ. συμπεραίνουμε ότι:

Μπορεί να έχουμε καθολική κυριαρχία των δαιμόνων (δαιμ. Γεργεσηνών, κόρη Συροφοινίκισας, δαιμονισμένος γιος) και μπορεί να έχουμε μερική κυριαρχία, (συγκύπτουσα ή περίπτωση από τις Πράξεις των Αποστόλων, του δαιμονισμένου της συναγωγής που μάντευε).

Μπορεί να έχουμε μόνιμη (κωφόν δαιμόνιο, ή τυφλοκωφάλαλον) ή περιστασιακή δαιμονική κυριαρχία, όπως στην περίπτωση του δαιμονισμένου υιού (Λκ. 9, 39) όπου το παιδί, όταν δαιμονιζόταν παρουσίαζε κρίσεις πέφτοντας κάτω μέχρι αναισθησίας («ξηραίνεται») ενώ άλλοτε έπεφτε στη φωτιά και στο νερό.

 

Ψυχοσωματικά χαρακτηριστικά του δαιμονισμένου:

 

Ειδικά για το δαιμονισμό: (δαιμονοπληξία) κρίσεις απώλειας του ελέγχου (συνειδήσεως) και ακόμη παραπέρα καταστροφικών και αυτοκαταστροφικών ενεργειών (περίπτωση της κόρης της Συροφοινίκισσας και του δαιμονισμένου γιου). Επίσης κραυγές και φωνές διαφορετικές από εκείνη του ανθρώπου.

Μη ειδικά: Πρόκληση ασθενειών όπως κωφότητα, τυφλότητα, σύγκαμψη του σώματος (και σε άλλες περιπτώσεις συγχρόνων παραδειγμάτων πυρετός, πονοκέφαλος κλπ.)

Υπερφυσικά: Όπως υπεράνθρωπες δυνάμεις (Γεργεσηνών), αποκάλυψη μυστικών ή άγνωστων πληροφοριών (συναγωγής, Γεργεσηνών), ομιλία διαφορετικών προσώπων ή διαφορετικών γλωσσών. (327)

 

 

10. ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

 

1) Ασθένειες σωματικές (παθολογία) Εδώ πρακτικά θα μπορούσε ο δαιμονισμένος να υποδυθεί οποιαδήποτε γνωστή ιατρική πάθηση. Η διάγνωση θα γίνει από το ιστορικό, την κλινική εξέταση και τις παρακλινικές εξετάσεις, που σήμερα μπορεί να είναι αρκετά εξειδικευμένες και ακριβείς. Στην περίπτωση, ας πούμε της συγκύπτουσας γυναίκας, μια ακτινολογική εξέταση θα μπορούσε να είναι διαφωτιστική, λόγω της έλλειψης ειδικών αλλοιώσεων του μυοσκελετικού συστήματος (αν και πάλι μπορεί να βλέπαμε δευτερογενείς αλλοιώσεις λόγω της χρονιότητος της καταστάσεως).

Άλλοτε όμως η διάγνωση μπορεί να είναι πολύ δύσκολη όταν έχουμε να κάνουμε με ασαφή και γενικά συμπτώματα, που μπορεί να οφείλονται σε ποικίλες καταστάσεις, όπως πονοκέφαλος ή πυρετός κλπ. Πολλοί άνθρωποι πάντως καθημερινά, έρχονται στην εκκλησία «για να τους διαβάσει ο παπάς» εξορκισμούς για οποιοδήποτε πρόβλημα που αισθάνονται και μάλιστα πονοκεφάλους, στεναχώριες κλπ. Δυστυχώς χωρίς προηγουμένως να έχουν συμβουλευτεί και το γιατρό τους!

2) Ψυχώσεις (στην ψυχιατρική) εφόσον έχουμε αλλόκοτη συμπεριφορά και απώλεια του ελέγχου των κινήσεων και των ενεργειών, κραυγές, επιθετικότητα… ακουστικές ψευδαισθήσεις. Στην περίπτωση μιας τυπικής ψύχωσης έχουμε ανάμεσα στα συμπτώματα, παραληρητικές ιδέες (εκτός πραγματικότητος), ψευδαισθήσεις (ψευδείς εντυπώσεις ότι κάποια γεγονότα συνέβησαν, ενώ πρόκειται για μια λανθασμένη πεποίθηση του ατόμου), ασυναρτησία, εκσεσημασμένη χάλαση του ειρμού της σκέψης, φτωχό περιεχόμενο σκέψης, παράλογη σκέψη, αλλόκοτη συμπεριφορά (έντονα αποδιοργανωμένη ή κατατονική). Παράλληλα δεν υπάρχει κάποια αναγνωρίσιμη σκοπιμότητα των συμπτωμάτων, που δεν ελέγχονται από το άτομο. Στην κατηγορία αυτή των ψυχώσεων υπάγεται η σχιζοφρένεια, μια άτυπη ψύχωση, βραχεία αντιδραστική ψύχωση, μια μείζων συναισθηματική διαταραχή ή μια παρανοϊκή διαταραχή. (329)

3) Επιληψία (νευρολογική πάθηση) και μάλιστα μείζονα εφόσον έχουμε περιοδικά κρίσεις πτώσεων στο έδαφος, αφρούς («σεληνιασμός» ονομάζεται από τον ευαγγελιστή Ματθαίο, ο δαιμονισμός του νέου, λόγω της φαινομενολογίας του). Στο Μεσαίωνα (αντιλήψεις που επικράτησαν στη Δύση, μέχρι τον 16ο αιώνα) (330) οι καθολικοί θεωρούσαν όλες τις περιπτώσεις επιληψίας, σεληνιασμό, λόγω δαιμονοπάθειας και συχνά τους αντιμετώπιζαν με το να τους ρίχνουν στην πυρά, για να τους λυτρώσουν υποτίθεται από το μαρτύριο, νομίζοντας ότι πρόκειται για δαιμονισμένους!!! (331)

4) Διαταραχή της προσωπικότητας (ψυχιατρική) με δραματικά και μεταιχμιακά στοιχεία (βραχύ ψυχωτικό επεισόδιο), σχιζότυπη προσωπικότητα, άτυπη ή μικτή διαταραχή της προσωπικότητας. Μπορεί κάποτε να υποδυθεί άτυπα στοιχεία με παραδοξότητες και στερεοτυπίες που να συσχετιστούν με δαιμονική κατάσταση, που όμως δεν είναι.

5) Διασχιστική διαταραχή (ή πολλαπλή προσωπικότητα) μη προσδιοριζόμενη διαφορετικά (300.15 DSM-IV) (όπως, μια προσωπικότητα ντροπαλή και μια άλλη ζωηρή και ελευθεριάζουσα. όπου κατά καιρούς η κάθε μία αναλαμβάνει περιοδικά τον έλεγχο του ατόμου. Μπορεί να οφείλεται σε σοβαρά παιδικά τραύματα, όπως σεξουαλική κακοποίηση κατά την παιδική ηλικία. Όμως είναι μια εξαιρετικά σπάνια διάγνωση για την ψυχιατρική πρακτική σήμερα και περισσότερο παραμένει γνωστή ακαδημαϊκά, για τα βιβλία.

6) Υπόκριση. Το άτομο για διαφόρους λόγους μπορεί να υποδύεται ένα ρόλο (όπως για την αποφυγή στράτευσης) και μερικές φορές, μπορεί να είναι πολύ δύσκολο να γίνει διάκριση. Συνήθως όμως, αυτή η κατάσταση είναι περιστασιακή και διαρκεί όσο και ο λόγος ή το συμφέρον, που την επιβάλει. Γι’ αυτό και ένα καλό ιστορικό της πορείας της διαταραχής θα ρίξει φως στην περίπτωση.

7) Ακατανόητα προσποιητή διαταραχή! Πρόκειται για μια σπάνια περίπτωση όπου το άτομο υποδύεται μια κατάσταση, χωρίς όμως και να υποκρίνεται. Υπάρχουν ασυνείδητοι λόγοι που το ωθούν σε μια τέτοια συμπεριφορά ψυχολογικά αρρώστου. (Όπως η περίπτωση φοιτήτριας στην οποία αναφερθήκαμε πιο πάνω, βρισκόταν σε ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία για δύο χρόνια, οπότε και θέλησε να παρατείνει τη συνεργασία μας, παρουσιάζοντας μια επιδείνωση της κατάστασης της…) 

 

Η υστερία και διάφορες άλλες ψυχολογικές καταστάσεις δεν έχουν καμιά σχέση με το δαιμονισμό. 

 

 

11. ΠΩΣ ΔΙΑΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ ΟΙ ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟΙ

 

Α. Από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του δαιμονισμένου.

1) Φανέρωση γεγονότων και πραγμάτων ακόμη και μυστικών που είναι αδύνατο να γνωρίζει κάποιος περαστικός, άσχετος και μάλιστα κάποιος ψυχολογικά πάσχων. (332) Το γεγονός αυτό μπορεί να δημιουργήσει αμηχανία, αλλά και πανικό στο περιβάλλον του δαιμονισμένου, αφού γίνεται αφορμή να αποκαλυφθούν προσωπικές λεπτομέρειες και μάλιστα αμαρτίες, της ζωής άλλων ανθρώπων.

2) Εφαρμογή υπεράνθρωπων δυνάμεων που δεν μπορούν να εξηγηθούν μέσα σε φυσιολογικά πλαίσια (όπως το σπάσιμο των αλυσίδων, η περιπλάνηση επί μέρες χωρίς φαγητό και νερό, η διαρκής έκθεση σε όλες τις κλιματολογικές και καιρικές συνθήκες, χωρίς να αρρωσταίνει).

3) Αλλοίωση των χαρακτηριστικών του προσώπου και της φωνής του δαιμονισμένου όπως και σήμερα μπορούμε να επιβεβαιώσουμε.

4) Ομιλία σα να πρόκειται για άλλο πρόσωπο μέσα στον άνθρωπο, αφού μιλάει το δαιμόνιο και προσφωνεί τον άνθρωπο ξενιστή με το όνομα του (γι’ αυτό από ορισμένους έγινε προσπάθεια να ερμηνευτεί σαν διχασμός προσωπικότητος). Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο γέρων Παΐσιος (333) στην περίπτωση του δαιμονισμένου, όταν μιλάει ο δαίμονας είναι δυνατόν να διακριθεί από τη φωνή του ανθρώπου και από το γεγονός ότι κινούνται μηχανικά τα χείλη του, σα να τα κινεί (όπως και γίνεται στην πραγματικότητα) κάποιος άλλος!

5) Χαρακτηριστική αποστροφή του δαιμονισμένου προς το σταυρό και τα άγια λείψανα (γέρων Παΐσιος). Μέσα στα ευαγγέλια είναι φανερό το πόσο υποφέρει ο δαίμων στην παρουσία του Χριστού και φοβάται μη βασανιστεί και παρακαλεί…

 

Β. Από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά ψυχιατρικών παθήσεων

 

1) Η σχιζοφρένεια έχει σπάνια αποπροσωποποίηση και μάλιστα σταθερή. Είναι όμως εμφανείς οι παραληρητικές (εξωπραγματικές) ιδέες του αρρώστου. Ενώ στο δαιμονισμένο δεν έχουμε παραληρητικές ιδέες, αλλά γίνεται αντιληπτό με δέος ότι κάτι αφύσικο (μάλλον υπερφυσικό) συμβαίνει.

2) Έχουμε επίσης στη σχιζοφρένεια, στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, χαρακτηριστικές ακουστικές ή οπτικές ψευδαισθήσεις. Έχουμε επίσης συχνά διαλογική συζήτηση αλλά ο ασθενής απαντάει με τη φωνή του σε (υποτιθέμενες) φωνές δαιμόνων που ακούει, έξω από το μυαλό του (ενώ οι άλλοι φυσικά, δεν μπορούν να αντιληφθούν). Αποτέλεσμα είναι το να έχει σοβαρά διαταραγμένη την επαφή του με την πραγματικότητα και τον έξω κόσμο. Όμως ο δαιμονισμένος δεν έχει ψευδαισθήσεις, αλλά αντίληψη και γνώση γεγονότων που δεν μπορούν να εξηγηθούν ή και να ελεγχθούν ορισμένες φορές για την ορθότητα τους.

3) Έχουμε ακόμη, αλλόκοτες ιδέες που εγγίζουν τα όρια του παραλόγου. Ο δαιμονισμένος, βασικά δεν είναι παράλογος, με βάση την κοινή λογική, απλώς ενεργεί σε βλάβη του υποκειμένου (αυτό)καταστροφικά. Αντίθετα πολλές φορές φαίνεται να γνωρίζει πράγματα που είναι αδύνατον για το συγκεκριμένο άτομο, όπως και το να μιλάει ξένες γλώσσες! (334)

4) Στην περίπτωση των διαταραχών προσωπικότητας, έχουμε πληροφορίες από το ιστορικό του ανθρώπου, όπου πρόκειται για μια μακροχρόνια και συνεχή διαταραχή από την παιδική ηλικία και όχι από ένα συγκεκριμένο σημείο και μετά. Μόνη εξαίρεση αποτελούν τα πιθανά βραχέα ψυχωτικά επεισόδια που όμως έχουν το χαρακτήρα της ψύχωσης. Για παράδειγμα στη μεταιχμιακή προσωπικότητα, έχουμε μια παρορμητικότητα του ατόμου (σε δύο τουλάχιστον τομείς όπως ξόδεμα χρημάτων ή πολυφαγία κλπ) με ασταθείς και επεισοδιακές διαπροσωπικές σχέσεις (λόγω τάσης να εκμεταλλεύεται τους άλλους και να μεταπίπτει από την εξιδανίκευση στην υποτίμηση), ανεξέλεγκτα ξεσπάσματα θυμού, διαταραχή της προσωπικής ταυτότητας (όπως στο θέμα της ταυτότητας φύλου, εικόνα του εαυτού του, κοινωνικές και ηθικές αξίες κλπ), συναισθηματική αστάθεια, δυσανεξία της μοναξιάς, αυτοκαταστροφικές πράξεις, χρόνια αισθήματα κενού ή ανίας. Όλα αυτά εννοείται ότι προκαλούν μια έντονη υποκειμενική ενόχληση του ατόμου είτε παρεμποδίζουν σημαντικά την κοινωνική και επαγγελματική του δραστηριότητα.

Φυσικά, θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να γίνει διάκριση, αν υποτεθεί ότι ο δαίμων υποδύεται μια συγκεκριμένη ψυχιατρική συμπεριφορά που προσπαθεί να την μιμηθεί. Πάντως τόσα χρόνια δεν έτυχε προσωπικά να δούμε άνθρωπο δαιμονισμένο σε Ψυχιατρικό Νοσοκομείο, ούτε και ακούσαμε από συνάδελφο κάτι σχετικό, που να μας ξενίσει. Μάλλον το αντίθετο συμβαίνει, πολλοί άνθρωποι με ψυχολογικά προβλήματα, καταφεύγουν σε ιερείς για αλλεπάλληλους εξορκισμούς, με το πρόσχημα ότι είναι δαιμονισμένοι.

 

 

12. ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΕΝΟΙ ΣΤΟΥΣ ΓΙΑΤΡΟΥΣ

 

Στα είκοσι χρόνια ενασχόλησης μας με την ιατρική και την ψυχιατρική, ουδέποτε είδα ή άκουσα από συνάδελφο, περίπτωση δαιμονισμένου να καταφύγει σε γιατρό και μάλιστα σε ψυχίατρο. Το αντίθετο είναι σίγουρα διαδεδομένη υπόθεση. Το να καταφεύγουν δηλαδή άνθρωποι με διάφορα ψυχολογικά προβλήματα στον ιερέα, ενώ θα ‘πρεπε να περάσουν πρώτα από το γιατρό. Άλλωστε είναι πολύ ισχυρές ακόμη οι προκαταλήψεις στην ελληνική κοινωνία, ώστε να μην καταφύγει κανείς εύκολα στον ψυχίατρο. Φοβάται μην του κολλήσει ο τίτλος του «τρελού» ή του «ψυχασθενή…»

Ακόμη και μεταξύ των χριστιανών υπάρχουν πρόσθετες προκαταλήψεις, όπως εκείνων που ισχυρίζονται ότι ο άνθρωπος της εκκλησίας μπορεί να λύσει όλα του τα προβλήματα με την εξομολόγηση και την προσευχή. Όμως περιέργως δεν αντιδρούν το ίδιο όταν πρόκειται για σωματικές ασθένειες, όπου με το παραμικρό (ακόμη και μοναχοί και κληρικοί) μπορεί να καταφύγουν στο γιατρό και να φορτωθούν ένα σωρό φάρμακα, ή να καταφύγουν εύκολα σε εναλλακτικές θεραπείες όπως η ομοιοπαθητική, λες και για τις περιπτώσεις αυτές δεν ισχύει η προστασία τους από το Θεό. Απλώς πρόκειται για μια ισχυρή προκατάληψη έναντι της ψυχολογικής διαταραχής, που βρίσκει άλλοθι στο ότι «είμαστε χριστιανοί και όλα λύνονται με την προσευχή»!

Αυτό σε καμιά περίπτωση δεν υπονοεί κάποια γνώμη μας, ότι δεν μπορούν να λυθούν και τα ψυχολογικά μας μέσα από την Εκκλησία. Το αντίθετο, ο άνθρωπος του Θεού ανακαινιζόμενος «ἥμερα τῇ ἡμέρᾳ», απαλλάσσεται σταδιακά, τόσο από τα πάθη, όσο και από τις αδυναμίες του χαρακτήρα. Αρκεί φυσικά να είναι τέτοιας φύσεως και εντάσεως, που να μπορούν να γίνουν εύκολα ανεκτά από τον άνθρωπο, που θα πρέπει να περιμένει με πίστη και υπομονή να γίνει καλά, αν προλάβει φυσικά, μέχρι το τέλος της ζωής του! Άλλωστε και οι σύγχρονοι άγιοι γέροντες κάθε άλλο παρά ακύρωσαν τη δύναμη της ιατρικής, αφού κάναν χρήση και της επιστήμης και των φαρμάκων της. (335) Ακόμη και αυτός ο προορατικός σύγχρονος γέρων Πορφύριος, έκανε υπακοή στο γιατρό του, έστω κι αν ήξερε την έκβαση της νόσου και το ότι κάποια φορά έπαιρνε λάθος φάρμακα, από ταπείνωση και υπερβολική ευαισθησία και διάκριση!

Αρκεί φυσικά, ο άνθρωπος που προσέρχεται κοντά στο Θεό και την εκκλησία Του, να μην το κάνει μόνον συμφεροντολογικά, για να βελτιώσει την προσωπικότητα του, όπως συχνά γίνεται σήμερα, γιατί σκοπός της εκκλησίας δεν είναι να δώσει ανθρώπους χωρίς ψυχολογικά προβλήματα, αλλά να τους οδηγήσει στη μετάνοια και τη σωτηρία. Στην αιώνια ζωή, όπου μόνον εκεί, δεν υπάρχουν λύπες και πόνοι, ούτε ψυχολογικά κατάλοιπα!

Τέλος, είναι σύνηθες σήμερα το ότι οι δαιμονισμένοι πολύ σύντομα βρίσκουν το δρόμο προς κάποιο προσκύνημα, όπου υπάρχει έντονη η φήμη για θεραπείες δαιμονισμένων, όπως στην Παναγία της Τήνου, στον Άγιο Σπυρίδωνα (Κέρκυρα), στον Άγιο Ραφαήλ (Μυτιλήνη) κλπ. (336) Μερικές φορές μπορεί να συχνάζουν και σε ενοριακούς ναούς και να ταράσσουν την ησυχία του εκκλησιάσματος, ενώ άλλοτε να υφίστανται αλλεπάλληλους εξορκισμούς από τους ιερείς, συχνά χωρίς άμεσο ορατό αποτέλεσμα, πέρα από την εξαγρίωση των δαιμόνων.

Είναι ατυχές το γεγονός ότι υπάρχουν περιπτώσεις όπου διαφημίζονται τέτοιες καταστάσεις σε συγκεκριμένες εκκλησίες και συγκεκριμένους ιερείς (ωσάν να μην έχουν όλοι την εξουσία της ιερωσύνης), μέσα από τα ΜΜΕ και συρρέουν κατόπιν από διάφορες κατευθύνσεις, άνθρωποι για εξορκισμούς, πολλοί από τους οποίους είναι κατά φαντασίαν δαιμονοπαθείς ή απλώς φοβούνται την ενέργεια του σατανά και τον ξορκίζουν προκαταβολικά.

 

 

13. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΙΑΤΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ

 

Η ολιστική θεώρηση του ανθρώπου, επιβάλλει σήμερα, μια περισσότερο απροκατάληπτη επιστημονική αντιμετώπιση και απομακρυσμένη από την «παντοδυναμία» οποιουδήποτε επιστήμονα θεραπευτή. Άλλωστε ο πολλαπλασιασμός της γνώσης από τη μια μεριά, που καθιστά δύσκολο το να γνωρίζει κανείς τα πάντα γύρω από το αντικείμενο του, αλλά και η μεγάλη εξειδίκευση από την άλλη, επιβάλλουν το να είμαστε περισσότερο προσεχτικοί στην εξαγωγή συμπερασμάτων, ακόμη και στους τομείς των θετικών επιστημών και μάλιστα της Ιατρικής και της Ψυχολογίας. (337) Πολύ περισσότερο στον τομέα της αντιμετώπισης ψυχοπαθολογικών καταστάσεων, όπου είναι δυνατόν, εκτός από παράγοντες βιολογικούς, κοινωνικούς και ψυχολογικούς, να εμπλέκονται και παράγοντες πνευματικοί, τους οποίους όταν εμείς αγνοούμε, δε σημαίνει και ότι δεν υπάρχουν. (338)

Κατ’ αυτήν την έννοια, είναι δυνατόν να έχουμε επιδράσεις πονηρών πνευμάτων, που οδηγούν τον άνθρωπο στην εμφάνιση διάφορων ψυχοσωματικών συμπτωμάτων, έστω και όταν δε φτάνει στη φαινομενολογία ενός πλήρους δαιμονισμού. Μετά λοιπόν, την ιατρική και ψυχολογική αντιμετώπιση ή και παράλληλα με αυτήν, είναι σκόπιμο ο άνθρωπος να αναζητάει την αρωγή του Θεού και της εκκλησίας για τη θεραπεία του. Και δεν πρόκειται βέβαια εδώ για μια προσπάθεια μας να περισώσουμε προκαταλήψεις περασμένων εποχών ή την αυθεντία κάποιου ιερατείου, όπως μπορεί και αυτό να έγινε κάποτε, (339) αλλά είναι θέμα αναγνώρισης και ταυτοποίησης πραγματικών υπερφυσικών δυνάμεων, που μπορεί να επενεργούν πάνω σε έναν άνθρωπο και που η αντιμετώπιση τους δεν εξαντλείται ή μάλλον δεν ανήκει, μέσα στα όρια της ιατρικής και ψυχολογίας.

 

Σήμερα ο Διάβολος μπαίνει από την πίσω πόρτα των σπιτιών μας μέσα από ακίνδυνα υποτίθεται παιχνίδια και κινηματογραφικές ταινίες για παιδιά! (Πηγή: Δαιμονιζομένων Θεραπείες, π. Αντώνιος Στυλιανάκης Md., Mth., Παιδοψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής, Ψυχολογική και Θεολογική Έρευνα, Θεσσαλονίκη 2004, σελίδα 240)

 

ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΤΕΛΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

 

Είναι παράδοξο το γεγονός ότι η κοινωνία μας σήμερα, μαστίζεται από δύο αντικρουόμενες αλλά και αντιφατικές τάσεις. Η μία είναι της άρνησης του διαβόλου, σαν αυτοτελούς προσωπικής οντότητας, που άλλωστε η απόκρυψη του, είναι και ένα από τα τεχνάσματα του κατά τους Πατέρες της ορθοδόξου εκκλησίας, και κατά τον διανοητή Μπωντλέρ (340) το ωραιότερο, αφού ο εχθρός σε πολεμάει καλύτερα όταν είναι αόρατος! Και η δεύτερη είναι η δεισιδαιμονία, στην κυριολεξία, που θεοποιεί και φτάνει μέχρι να λατρεύει το διάβολο, αν και δηλωμένο εχθρό του Θεού, αφού θεωρεί ότι είναι λιγότερο απαιτητικός ως προς τους όρους ζωής και συμμόρφωσης και περισσότερο επικίνδυνος, λόγω της υποτιθέμενης εξουσίας του να κολάζει. Άρα συμφέρει να τον υπηρετούμε και να τον κολακεύουμε για να τα πάμε καλά μαζί του! (341)

Έτσι, είκοσι αιώνες μετά την απολυτρωτική θυσία του Χριστού, έχουμε πάλι στο προσκήνιο το ίδιο πρόσωπο,  το Διάβολο, πρωταγωνιστή της τυραννίας των ανθρώπων, από την προπατορική πτώση και μετά, με αναβίωση της μαγείας αλλά και της σατανολατρείας, με διάφορες μορφές και μάλιστα της λατρείας των 12 «αρχαιοελληνικών» θεών του Ολύμπου!

Στα Ευαγγέλια και τις Πράξεις των Αποστόλων εξιστορούνται αρκετές συγκεκριμένες περιπτώσεις θεραπείας δαιμονιζομένων και αναφέρονται με γενική αναφορά και πολλές άλλες. Η διάκριση που γίνεται από τα άλλα θαύματα θεραπείας ασθενειών, είναι σαφής και κατηγορηματική. Υπάρχει επίσης συμφωνία περιεχομένου αλλά και έκφρασης μεταξύ των ευαγγελιστών, ώστε να μην εγείρονται επιστημονικά προβλήματα αξιοπιστίας. (342) Υπάρχουν ωστόσο ερευνητές (343) που αρνούνται να δεχτούν ότι υπάρχουν άνθρωποι δαιμονισμένοι και προσπαθούν να εξηγήσουν τα θαύματα αυτά των ευαγγελίων, ως θεραπείες ψυχολογικών και νευρολογικών καταστάσεων. Το πρόβλημα τους όμως δεν προέρχεται από την αξιοπιστία (περιεχομένου ή συμφωνίας των διαφόρων ιερών συγγραφέων) των διηγήσεων, αλλά από την a priori άποψη τους ότι δαίμονες δεν υφίστανται! Όπου αναφέρονται στη Γραφή πρόκειται κατά τη γνώμη τους για συμβολισμούς και εκφράσεις ύπαρξης του φυσικού κακού και υπολείμματα δεισιδαιμονιών του παρελθόντος (!). Γι’ αυτούς ο Χριστός δεν εξεδίωξε δαιμόνια, αλλά θεράπευσε με την προσωπικότητα ενός χαρισματικού θεραπευτή, ψυχολογικά πάσχοντες, μέσα από φαινόμενα υπνωτισμού και υποβολής.

Όμως όπως δείξαμε, μέσα από τη θεολογική αλλά και αφηγηματική και ιατρικοψυχολογική ανάλυση των χωρίων θεραπείας δαιμονιζομένων στα Ευαγγέλια, δεν υπάρχει πιστεύουμε καμιά αμφιβολία, ότι ο Χριστός θεράπευσε δαιμονιζομένους και μάλιστα τονίζοντας τη διάκριση αυτών των περιπτώσεων σε σχέση με τις θεραπείες άλλων ασθενειών. Αυτό συνάγεται από τη σαφήνεια και συμφωνία (εσωτερική αλλά και διαπροσωπική) των κειμένων των ευαγγελιστών, όπου οι περιγραφές είναι ξεκάθαρες. Συνάγεται επίσης από τη συμφωνία και ανάλογη γνώμη και συμπεριφορά των προσώπων που θεραπεύονται. Από τη στάση και αυτών των Γραμματέων, που δεν μπορούν να αμφισβητήσουν το γεγονός της εκδίωξης των δαιμόνων, αφού γίνεται δημόσια και ενώπιον πολλών μαρτύρων, απλώς το ερμηνεύουν με το δικό τους «φαρισαϊκό τρόπο» λέγοντας ότι όλα γίνονται με τη συνεργεία του Σατανά. Έτσι οι σύγχρονοι αρνητές των θαυμάτων επιτίμησης δαιμόνων από τον Κύριο και οι οπαδοί τους, κινδυνεύουν να χαρακτηριστούν από την πράξη τους αυτή, ως βλάσφημοι κατά του Αγίου Πνεύματος και να επισσωρεύσουν πάνω τους, την «οργή του Θεού», σύμφωνα με τα λόγια του Χριστού.

Όλες οι περιπτώσεις θεραπείας δαιμονιζομένων εντάσσονται στο σύνολο των πολλών θαυμάτων που πραγματοποίησε ο Χριστός και γενικότερα αποτελούν μέρος του σωτηριολογικού του έργου. Παράλληλα φανερώνουν με έμφαση τη θεϊκή Του φύση, που εκδηλώνεται με αυθεντικό και φιλάνθρωπο τρόπο προς κάθε κατεύθυνση.

Ειδικότερα μέσα στα θαύματα θεραπείας δαιμονιζομένων είδαμε καθαρά την παρουσία, αλλά και τα καταστροφικά χαρακτηριστικά της ανθρωποκτόνου προσωπικότητας του Σατανά και των πονηρών δαιμόνων. Βλέπουμε τον εκτοπισμό και την εκδίωξη του από τα πλάσματα του Θεού, με τον ερχομό του Χριστού στον κόσμο και ειδικότερα την κατάργηση της δυνάμεως του, με τη σταύρωση και την ανάσταση του Ιησού.

Τέλος παρουσιάζεται ολοφάνερα η θεανθρώπινη φυσιογνωμία του Χριστού μέσα από τις θαυμαστές εκδιώξεις δαιμόνων και ειδικότερα η θεότητα Του, με την αυθεντική και σαρωτική της δύναμη και εξουσία, έναντι των δυνάμεων του προσωρινού «ὁ ἄρχων τοῦ κόσμου τούτου». (344)