Το Βιβλίο της Γένεσης και ο Πρώιμος Άνθρωπος
Η Ορθόδοξη Πατερική Αντίληψη
Fr. Seraphim Rose
Ένα άρθρο με θέμα «Η Αιώνια Βουλή» είχε δημοσιευθεί στον Τόμο 11 του έντυπου «Ο Χριστιανός Ακτιβιστής», Φθινόπωρο /Χειμώνας 1997. Πρόκειται για μια ομιλία του Δρ. Αλεξάνδρου Καλομοίρου με θέμα «Εξέλιξη εναντίον Δημιουργισμού», και την δική του ερμηνεία των παραδοσιακών διδαχών των Πατέρων της Ορθοδόξου Εκκλησίας για την Γένεση. Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί απάντηση στον Δρ. Καλόμοιρο από τον πατέρα Σεραφείμ Ρόουζ. Παρουσιάζεται αποσπασματικά, με πρωτοβουλία του κ. Frank Schaeffer.
Αποσαφηνίζοντας τον Ορισμό
Πολλές από τις διαφωνίες ανάμεσα στους «εξελικτές» και τους «αντι-εξελικτές» είναι άσκοπες, για ένα βασικό λόγο: συνήθως δεν διαφωνούν για το ίδιο πράγμα. Ο ένας από αυτούς εννοεί ένα πράγμα όταν ακούει την λέξη «Εξέλιξη», και ο άλλος εννοεί κάτι άλλο. Έτσι μαλώνουν μάταια, επειδή δεν μιλούν καν για το ίδιο πράγμα. Οπότε, για να είμαι ακριβής, θα σας πω ακριβώς τι εννοώ εγώ με την λέξη «Εξέλιξη», και που είναι η ίδια έννοια που υπάρχει σε όλα τα επίσημα βιβλία περί Εξέλιξης. Πρώτα όμως πρέπει να σας επισημάνω ότι στην επιστολή σας έχετε χρησιμοποιήσει την λέξη «εξέλιξη» έτσι ώστε να της αποδίδετε δύο διαφορετικά νοήματα, ενώ γράφετε σαν να πρόκειται για το ίδιο πράγμα. Έχετε παραλείψει εδώ να διακρίνετε ανάμεσα σε επιστημονικά δεδομένα και στην φιλοσοφία.
α. Γράφετε:
«Τα πρώτα κεφάλαια της Αγίας Γραφής δεν είναι άλλο από την εξιστόρηση της Δημιουργίας καθώς αυτή προχωρά και ολοκληρώνεται εν χρόνω….η Δημιουργία δεν εμφανίστηκε μέσα σε μια στιγμή, αλλά ακολούθησε μια σειρά από εμφανίσεις, μια εξέλιξη σε έξι διαφορετικές «ημέρες». Πώς θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε αυτή την πρόοδο της Δημιουργίας εν χρόνω, αν όχι «Εξέλιξη»;
Απαντώ: Όσα λέτε είναι αληθή, και αν επιθυμείτε, μπορείτε να αποκαλείτε αυτή την διαδικασία της Δημιουργίας «εξέλιξη», όμως αυτός δεν είναι ο λόγος που υπάρχουν διαφωνίες επί της Εξέλιξης. Όλα τα επιστημονικά βιβλία ορίζουν την «εξέλιξη» ως μια συγκεκριμένη θεωρία για τοΠΩΣτα πλάσματα εμφανίστηκαν εν χρόνω: δηλαδή, μέσω της μεταμόρφωσης του ενός είδους πλάσματος σε ένα άλλο – «πολύπλοκες μορφές που προήλθαν από απλούστερες μορφές» σε μια διαδικασία που διαρκεί αμέτρητα εκατομμύρια έτη» (Storer, “General Zoology” – Γενική Ζωολογία). Αργότερα, όταν μιλάτε για το «εξελιγμένο ζώο» Αδάμ, φανερώνετε πως και εσείς πιστεύετε στην συγκεκριμένη αυτή επιστημονική θεωρία. Ευελπιστώ να σας δείξω πως οι άγιοι Πατέρες ΔΕΝ πίστευαν σ’ αυτή την συγκεκριμένη επιστημονική θεωρία, παρ’ ότι φυσικά δεν είναι η πιο σημαντική άποψη της διδασκαλίας της εξέλιξης, η οποία περισσότερο βασικά λαθεύει ως προς την φύση του ανθρώπου, όπως θα δείξω πιο κάτω.
β. Λέτε πως:
«Όλοι μας ήλθαμε στην ύπαρξη μέσω της εξέλιξης εν χρόνω. Μέσα στην μήτρα της μητέρας μας, ο καθένας μας ήταν αρχικά ένας μονοκύτταρος οργανισμός……και τελικά, ένας τέλειος άνθρωπος.»
Φυσικά, όλοι το πιστεύουν αυτό, είτε είναι «εξελικτές» είτε «αντι-εξελικτές». Όμως αυτό δεν έχει καμμία σχέση με την διδασκαλία περί εξέλιξης που έχει τεθεί εν αμφιβόλω.
γ. Ξαναλέτε:
«Ποιάς φυλής ήταν ο Αδάμ; Της λευκής, της μαύρης, της ερυθρής ή της κίτρινης; Πώς γίναμε τόσο διαφορετικοί ο ένας από τον άλλον, αφού είμαστε όλοι απόγονοι ενός και μόνο ζευγαριού; Άραγε αυτή η διαφοροποίηση του ανθρώπου μέσα στις διαφορετικές φυλές δεν είναι προϊόν εξέλιξης;»
Ξανα-απαντώ: Όχι, αυτό ΔΕΝ είναι το νόημα της λέξης «εξέλιξη»! Υπάρχουν πάρα πολλά βιβλία στην Αγγλική γλώσσα τα οποία ασχολούνται με το ζήτημα της εξέλιξης από επιστημονική σκοπιά. Πιθανόν να μην γνωρίζετε πως πολλοί επιστήμονες απορρίπτουν το γεγονός της εξέλιξης (δηλαδή την καταγωγή όλων των ζωντανών πλασμάτων μέσω μεταμόρφωσης από άλλα πλάσματα), και πάρα πολλοί επιστήμονες δηλώνουν πως είναι αδύνατον να γνωρίσουν μέσω της επιστήμης αν η εξέλιξη είναι αλήθεια ή όχι, επειδή δεν υπάρχουν αποδείξεις που να το αποδεικνύουν -ή να το αποκλείουν- οριστικά. Αν θέλετε, σε μια άλλη επιστολή θα μπορούσα να συζητήσω μαζί σας τις «επιστημονικές αποδείξεις» για την εξέλιξη.
Σας διαβεβαιώ, πως αν εξετάσετε αυτές τις αποδείξεις αντικειμενικά, χωρίς να είστε προϊδεασμένος για το τι θα βρείτε εκεί μέσα, θα ανακαλύψετε πως δεν υπάρχει ούτε ένα δείγμα απόδειξης για την εξέλιξη που να μην εξηγείται εξ ίσου ικανοποιητικά από μια θεωρία «ειδικής δημιουργίας». Σας παρακαλώ να κατανοήσετε πως δεν προσπαθώ να σας πω ότι μπορώ να διαψεύσω την θεωρία της εξέλιξης μέσω επιστήμης - απλώς σας λέω πως η θεωρία της εξέλιξης δεν μπορεί ούτε να αποδειχθεί, ούτε να αποκλεισθεί, από την επιστήμη. Όσοι επιστήμονες ισχυρίζονται πως η εξέλιξη είναι «δεδομένη», στην πραγματικότητα απλώς ερμηνεύουν τα επιστημονικά δεδομένα με μια φιλοσοφική θεωρία τους, και εκείνοι που ισχυρίζονται πως η εξέλιξη δεν είναι γεγονός παρομοίως ερμηνεύουν τα δεδομένα σύμφωνα με μια άλλη φιλοσοφική θεωρία.
Με καθαρή επιστήμη και μόνο, είναι αδύνατον να αποδείξουμε ή να αποκλείσουμε οριστικά το «γεγονός» της εξέλιξης. Πρέπει επίσης να γνωρίζετε πως πολλά βιβλία έχουν παρομοίως γραφτεί για τις «δυσκολίες της εξελικτικής θεωρίας». Αν θέλετε, μπορώ ευχαρίστως να συζητήσω μαζί σας μερικές από αυτές τις δυσκολίες, που φαντάζουν απόλυτα ανεξήγητες, αν η εξέλιξη είναι όντως «γεγονός».
Παραλλαγή, όχι Εξέλιξη
Θέλω να σας διευκρινίσω κάτι : Διόλου δεν αρνούμαι το γεγονός της αλλαγής και της μεταμόρφωσης στην φύση∙ πως από ένα μικρό έμβρυο προκύπτει, ένας ενήλικος άνδρας, πως ένα μεγάλο δέντρο βγαίνει από ένα μικρό βελανίδι, πως νέες ποικιλίες οργανισμών αναπτύσσονται – είτε αυτές λέγονται «φυλές» ανθρώπων, είτε διάφορα είδη γατιών και σκυλιών και οπωροφόρων δέντρων – όμως όλα αυτά δεν είναι «εξέλιξη», είναι απλώς παραλλαγές ΕΝΤΟΣ ενός συγκεκριμένου είδους. Δεν αποδεικνύει, ούτε καν υπαινίσσεται (εκτός αν ήδη το πιστεύετε, για μη-επιστημονικούς λόγους) πως το ένα ή το άλλο είδος εξελίσσεται σε ένα αλλιώτικο είδος, ούτε πωςόλατα σημερινά πλάσματα είναι προϊόντα μιας τέτοιας διαδικασίας, από έναν ή από ολίγους πρωτόγονους οργανισμούς. Πιστεύω πως αυτό είναι -ολοφάνερα- και η διδασκαλία του Μεγάλου Βασιλείου στην «Εξαήμερό» του, όπως θα σας επισημάνω ευθύς αμέσως.
Στην Πέμπτη Ομιλία, μέσα στην παρ.9 της «Εξαημέρου» ο Άγιος Βασίλειος γράφει:
«Μηδεὶς οὖν ἐν κακίᾳ διάγων, ἑαυτὸν ἀπογινωσκέτω, εἰδὼς ὅτι γεωργία μὲν τὰς τῶν φυτῶν ποιότητας μεταβάλλει, ἡ δὲ κατ᾿ ἀρετὴν τῆς ψυχῆς ἐπιμέλεια, δυνατή ἐστι παντοδαπῶν ἀρρωστημάτων ἐπικρατῆσαι»
(Κανένας λοιπόν που διαβιώνει μέσα στην κακία ας μην έρχεται σε απόγνωση, βλέποντας πως η μεν καλλιέργεια μεταβάλλει τις ποιότητες των φυτών, και πως η επιμέλεια της ψυχής μπορεί να επικρατήσει πάνω από κάθε είδος αρρώστιας.)
Κανένας «εξελκικτής» και κανένας «αντι-εξελικτής» δεν πρόκειται να αρνηθεί πως οι «ποιότητες» των δημιουργημάτων μπορούν να αλλάξουν. Αυτό όμως δεν αποτελεί απόδειξη «εξέλιξης», παρά μόνο αν αποδειχθεί πως το ένα είδος ή το ένα γένος μπορεί να μεταμορφωθεί σε άλλο, και ακόμα περισσότερο, πως το κάθε είδος μεταμορφώνεται σε άλλο είδος, σε μια αδιάκοπη αλυσίδα που φτάνει πίσω στον πρώτο και πιο πρωτόγονο οργανισμό. Θα σας παρουσιάσω στη συνέχεια τι λέει ο Μέγας Βασίλειος πάνω στο θέμα αυτό.
Γράφει πάλι ο Αγ. Βασίλειος (Εξαήμερος, 5, 6):
«Πῶς οὖν κατὰ γένος, φησίν, ἡ γῆ προφέρει τὰ σπέρματα, ὁπότε σῖτον πολλάκις καταβαλόντες, τὸν μέλανα τοῦτον πυρὸν συγκομίζομεν; Ἀλλὰ τοῦτο οὐχὶ πρὸς ἕτερον γένος ἐστὶ μεταβολή, ἀλλ᾿ οἱονεὶ νόσος τις καὶ ἀρρωστία τοῦ σπέρματος. Οὐ γὰρ ἀπέθετο τὸ εἶναι σῖτος, ἀλλ᾿ ἐμελάνθη διὰ τῆς καύσεως, ὡς καὶ ἐξ αὐτῆς ἐστι τῆς προσηγορίας μαθεῖν.»
(Λέγουν, πώς δηλαδή η γη καρποφορεί τους σπόρους κατά γένος όποτε σπέρνουμε πολλές φορές το σιτάρι, κι’ όμως θερίζουμε το μαύρο αυτό σιτάρι (τον κοινώς λεγόμενο «δαυλίτη» ή «αστοχιά»); Τούτο όμως δεν είναι μεταβολή του σπέρματος σε άλλο γένος, αλλ’ είναι ένα είδος νόσου και ασθενείας αυτού. Διότι τούτο δεν έπαυσε να είναι σίτος, αλλά μαύρισε από την καύση, όπως και από την ονομασία του (δαυλίτης) μπορείς να μάθεις.)
Το εδάφιο αυτό μοιάζει μεν να μας υποδεικνύει πως ο Αγ. Βασίλειος δεν πιστεύει σε «αλλαγή σε άλλο είδος», αλλά εγώ δεν το δέχομαι αυτό ως αποδεικτικό στοιχείο, αφού επιθυμώ να γνωρίσω τι πραγματικά διδάσκει ο Μέγας Βασίλειος, και όχι την δική μου αυθαίρετη ερμηνεία των λόγων του. Το μόνο που μπορεί κανείς να πει για το εδάφιο αυτό, είναι πως ο Αγ. Βασίλειος παραδέχεται κάποιου είδους «αλλαγή» στο σιτάρι, η οποία όμως δεν είναι «αλλαγή σε άλλο είδος». Μια τέτοια αλλαγή δεν είναι «εξέλιξη».
Πάλι γράφει ο Αγ. Βασίλειος (Εξαήμερος, 5,9):
«Ἤδη δέ τινες τετηρήκασιν ἐκτεμνομένας ἢ καὶ ἐπικαιομένας τὰς πίτυς εἰς δρυμῶνας μεθίστασθαι.»
(Ήδη δε, μερικοί έχουν παρατηρήσει ότι εκριζώνοντας ή και καίγοντας τα πεύκα, στην θέση τους εμφανίζονται δάση)
Αυτό το απόσπασμα δεν αποδεικνύει τίποτε. Το αναφέρω, μόνο και μόνο επειδή έχει χρησιμοποιηθεί από άλλους για να αποδείξουν πως ο Αγ. Βασίλειος πίστευε: (1) ότι το ένα είδος δημιουργήματος όντως αλλάζει σε άλλο (όμως εγώ θα επισημάνω πιο κάτω τι ακριβώς διδάσκει ο Αγ. Βασίλειος στο θέμα αυτό), και (2) ότι ο Αγ. Βασίλειος έκανε επιστημονικά λάθη, μιάς και η διατύπωση αυτή είναι αναληθής.
Εδώ οφείλω να δηλώσω μια βασική αλήθεια: η μοντέρνα επιστήμη, όταν ασχολείται με επιστημονικά δεδομένα, όντως γνωρίζει περισσότερα από τους αγίους Πατέρες, και οι άγιοι Πατέρες θα μπορούσαν εύκολα να κάνουν λάθος, πάνω σε επιστημονικά δεδομένα. Όμως, εμείς δεν μελετούμε τους Πατέρες για επιστημονικά δεδομένα.
Τους μελετούμε για την αληθινή θεολογία και την αληθινή φιλοσοφία η οποία βασίζεται επάνω στην θεολογία. Και όμως, στην περίπτωση αυτή ειδικά, συμβαίνει να είναι επιστημονικά ακριβής ο Αγ. Βασίλειος, αφού πολλές φορές, όντως παρατηρείται πως σε ένα πευκόδασος υπάρχει και ένα δυνατό υπόστρωμα κουκουναριών (στο δάσος όπου εμείς ζούμε, είναι, συμπτωματικά, ένα παρόμοιο ανάμικτο δάσος πεύκων και κουκουναριών), και όταν αφαιρείται το πεύκο με καύση, η υποκείμενη στρώση κουκουναριών μεγαλώνει ταχύτατα και έτσι παρατηρείται η «μεταβολή» από πευκόδασος σε δάσος κουκουναριών, μέσα σε 10 ή 15 χρόνια. Αυτό όμως δεν είναι εξέλιξη, αλλά ένα άλλο είδος αλλαγής, και τώρα θα σας δείξω πως ο Αγ. Βασίλειος δεν ήταν δυνατόν να είχε πιστέψει πως το ίδιο το πεύκο στ’ αλήθεια μεταμορφώνεται ή εξελίσσεται σε κουκουναριά.
Ας δούμε τώρα τι πίστευε ο Αγ. Βασίλειος σχετικά με την «εξέλιξη» ή την «οριστικότητα» του είδους.
Γράφει:
«Ὥστε παντός ἐστιν ἀληθέστερον τό, ἑκάστῳ τῶν φυομένων ἢ σπέρμα εἶναι, ἢ δύναμίν τινα σπερματικὴν ἐνυπάρχειν. Καὶ τοῦτό ἐστι τό, Κατὰ γένος. Οὐ γὰρ ἡ προβολὴ τοῦ καλάμου ἐλαίας ἐστὶ ποιητική, ἀλλὰ ἐκ καλάμου μὲν ἕτερος κάλαμος, ἐκ δὲ τῶν σπερμάτων τὰ συγγενῆ τοῖς καταβληθεῖσιν ἀποβλαστάνει. Καὶ οὕτω τὸ ἐν τῇ πρώτῃ γενέσει προβληθὲν παρὰ τῆς γῆς, μέχρι νῦν διασώζεται, τῇ ἀκολουθίᾳ τῆς διαδοχῆς φυλασσομένου τοῦ γένους.»
(Ώστε είναι αληθέστερο από κάθε άλλο πράγμα, ότι το κάθε τι που φυτρώνει, προέρχεται ή από σπορά, ή έχει μέσα του κάποια δύναμη σπερματική. Και αυτό σημαίνει το: ‘κατά γένος’. Διότι δεν παράγεται ελαιόδεντρο από το βλαστάρι της καλαμιάς, αλλά από την μεν καλαμιά παράγεται άλλη καλαμιά, από δε εκείνα που σπέρνονται, βλαστάνουν τα συγγενή είδη προς τα σπαρέντα. Έτσι και εκείνο που βλάστησε η γη κατά την πρώτη γένεση, διασώζεται μέχρι και σήμερα, επειδή μέσα στη σειρά των γεννήσεων διαφυλάγεται το γένος.)
(Εξαήμερος 5,2.)
Και πάλι γράφει ο Αγ. Βασίλειος:
οὕτως ἡ φύσις τῶν ὄντων ἑνὶ προστάγματι κινηθεῖσα, τὴν ἐν τῇ γενέσει καὶ φθορᾷ κτίσιν ὁμαλῶς διεξέρχεται, τὰς τῶν γενῶν ἀκολουθίας δι᾿ ὁμοιότητος ἀποσώζουσα, ἕως ἂν πρὸς αὐτὸ καταντήσῃ τὸ τέλος. Ἵππον μὲν γὰρ ἵππου ποιεῖται διάδοχον, καὶ λέοντα λέοντος, καὶ ἀετὸν ἀετοῦ· καὶ ἕκαστον τῶν ζῴων ταῖς ἐφεξῆς διαδοχαῖς συντηρούμενον μέχρι τῆς συντελείας τοῦ παντὸς παραπέμπει. Οὐδεὶς χρόνος διεφθαρμένα ἢ ἐξίτηλα ποιεῖ τῶν ζῴων τὰ ἰδιώματα, ἀλλ᾿ ὥσπερ ἄρτι καθισταμένη ἡ φύσις ἀεὶ νεαρὰ τῷ χρόνῳ συμπαρατρέχει
(…έτσι και η φύση των όντων, έχοντας μπει σε κίνηση με ένα πρόσταγμα, συνεχίζει ομαλά την γέννηση και την φθορά μέσα στην κτίση, διαφυλάττοντας την ακολουθία των γενών δια της γεννήσεως ομοίων απογόνων, έως ότου φθάσει στο τέλος. Διότι από τον ίππο παράγεται ίππος διάδοχος, και από τον λέοντα λέοντας και από τον αετό, αετός. Και αυτό μας παραπέμπει σε κάθε ένα από τα ζώα, το οποίο συντηρείται με τις διαδοχικές γεννήσεις, μέχρι της συντέλειας. Κανένας χρόνος δεν καταστρέφει ή εξαλείφει τα ιδιώματα των ζώων, αλλά, σαν η φύσις να δημιουργήθηκε μόλις τώρα, τρέχει παράλληλα με τον χρόνο, πάντοτε νεαρά.) (Εξαήμερος,9, 3.)
Είναι αρκετά προφανές, πως ο Αγ. Βασίλειος δεν πίστευε πως το ένα είδος δημιουργήματος μεταμορφώνεται σε άλλο είδος, πολλώ μάλλον πως κάθε δημιούργημα που υπάρχει τώρα έχει εξελιχθεί από κάποιο άλλο δημιούργημα, και ούτω καθ’ εξής, προχωρώντας πίσω προς τον πιο πρωτόγονο οργανισμό. Αυτό είναι μια μοντέρνα,φιλοσοφική αντίληψη.
Οφείλω να σας πω, ότι δεν θεωρώ ιδιαίτερης σημασίας το ερώτημα αυτό καθ’ εαυτό. Θα αναλύσω αργότερα άλλα, πολύ πιο σοβαρά ερωτήματα.
Εάν ήταν όντως επιστημονικό δεδομένο πως ένα είδος δημιουργήματος μπορεί να μεταμορφωθεί σε ένα άλλο είδος, δεν θα δυσκολευόμουν καθόλου να το πιστέψω, μιάς και ο Θεός μπορεί να κάνει τα πάντα, και οι μεταμορφώσεις και οι διαφοροποιήσεις που και τώρα παρατηρούμε στην φύση (το έμβρυο που γίνεται άνθρωπος, το βελανίδι που γίνεται τεράστιο δέντρο, η κάμπια που γίνεται πεταλούδα) είναι τόσο εκπληκτικές, που θα ήταν πολύ εύκολο κανείς να πιστέψει πως το ένα είδος μπορεί να «εξελιχθεί» σε ένα αλλιώτικο είδος.
Όμως, δεν υπάρχει καμμία οριστική επιστημονική απόδειξη πως έχει συμβεί κάτι τέτοιο, πολλώ μάλλον πως αυτό είναι και νόμος του Σύμπαντος και πως ό,τι ζει σήμερα έχει τελικά προέλθει από κάποιο πρωτόγονο οργανισμό. Είναι προφανές, πως οι άγιοι Πατέρες δεν πίστευαν σε μια τέτοια θεωρία μιάς και η θεωρία της εξέλιξης δεν είχε εφευρεθεί παρά μόνο στην σύγχρονη εποχή. Η θεωρία αυτή είναι ένα προϊόν της μοντέρνας Δυτικής νοοτροπίας, και αν θέλετε, μπορώ να σας δείξω αργότερα πώς ακριβώς εξελίχθηκε η θεωρία αυτή παράλληλα με τον ρου της μοντέρνας φιλοσοφίας, από τον Descartes και μετά – πολύ πριν τεθεί ζήτημα επιστημονικών αποδείξεων.
Η ιδέα της εξέλιξης απουσιάζει παντελώς από το κείμενο της Γένεσης, σύμφωνα με το οποίο το κάθε πλάσμα δημιουργείται «κατά το είδος του» και όχι «δια μεταβολής του ενός είδους σε άλλο». Και ο άγιοι Πατέρες – όπως θα σας δείξω λεπτομερώς πιο κάτω – αποδέχθηκαν το κείμενο της Γένεσης με απλότητα, χωρίς να εντοπίζουν μέσα σ’ αυτό τις οποιεσδήποτε «επιστημονικές θεωρίες» ή αλληγορίες.
Για συνέχεια εδω