Η Θεογνωσία - ο δρόμος της αρετής
«Στενή είναι η πύλη, και τεθλιμμένη η οδός η φέρουσα εις την ζωήν.» (Ματθ. ζ΄14)
Άγιος Αντώνιος έγραψε:
Λόγος 12. Πρέπει οι άνθρωποι στα ήθη και την πολιτεία τους, να συμπεριφέρονται αληθινά, όπως αξίζει. Διότι όταν κατορθωθεί αυτό, εύκολα κατανοούνται και τα περί Θεού. Διότι (τότε καταλαβαίναμε ότι) όποιος σέβεται το Θεό με όλη του την καρδιά και την πίστη, λαμβάνεται πρόνοια παρά του Θεού να κυριαρχεί του θυμού και της επιθυμίας. Διότι όλων των κακών αίτια (συνεπώς και της κακής συμπεριφοράς) είναι η επιθυμία και ο θυμός.
Άγιος Αντώνιος έγραψε: Λόγος 26. Ουδέν όφελος να μαθαίνει κανείς τους λόγους (και τις αιτίες των πραγμάτων), εάν απουσιάζει (από τη μάθηση αύτη) η ενάρετη και στο Θεό αρεστή πολιτεία της ψυχής. Αιτία πάντων των κακών είναι η πλάνη, η απάτη (της κούφιας γνώσεως) και η αγνωσία του Θεού.
Άγιος Αντώνιος έγραψε:Λόγος 29. Σ' εκείνον που δεν γνωρίζει να διακρίνει τι είναι το αγαθόν και ποιο είναι το κακό, δεν του επιτρέπεται να κρίνει τους αγαθούς και κακούς. Διότι ο άνθρωπος που γνωρίζει τον Θεόν, είναι αγαθός κι αν δεν είναι αγαθός, τίποτα δεν γνωρίζει, ούτε θα μάθη ποτέ τίποτα. Διότι το αγαθόν είναι τρόπος γνώσεως του Θεού.
Άγιος Αντώνιος έγραψε: Λόγος 53. Όσοι γνωρίζουν τον Θεόν γεμίζουν από αγαθές σκέψεις για όλα τα προβλήματα και επιθυμώντας τα ουράνια, καταφρονούν τα βιοτικά.Αυτοί, ούτε σε πολλούς αρέσουν, ούτε αυτοί αρέσκονται σε πολλούς. Γι' αυτό όχι μόνον μισούνται, αλλά και κατακοροιδεύονται από τους πολλούς ανόητους.
Ανέχονται όλα τα παθήματα της φτώχειας, επειδή γνωρίζουν, ότι όσα φαίνονται στους πολλούς κακά, είναι γι' αυτούς αγαθά. (Κι' αυτό) γιατί, όποιος αντιλαμβάνεται τα ουράνια, πιστεύει στο Θεό, επειδή γνωρίζει ότι όλα είναι δημιουργήματα της θελήσεώς Του.Εκείνος όμως που δεν νοιώθει (τα ουράνια ζητήματα), δεν πιστεύει ποτέ, ότι ο κόσμος είναι έργον του Θεού και ότι έγινε για τη σωτηρία του ανθρώπου. (Δεν αντιλαμβάνονται ότι η πνευματική αντιμετώπιση της φτώχειας, π.χ., αλλά και κάθε δυσχέρειας, συντελεί στην σωτηρία μας).
Άγιος Αντώνιος έγραψε: Λόγος 97. Μεγίστη αρρώστια της ψυχής και καταστροφή και χαμός, είναι να μη γνωρίζει κανείς τον Θεό, ο οποίος τα πάντα έφτιασε για τον άνθρωπο και του δώρισε το νου και το λογικό, με τα οποία πετώντας προς τα άνω, ενώνεται με το Θεό, καταλαβαίνοντας και δοξάζοντας τον Θεό.
Άγιος Αντώνιος έγραψε: Λόγος 102. Ο Θεός είναι αγαθός. Ο άνθρωπος είναι πονηρός. Τίποτε κακό στον ουρανό, τίποτε καλό στη γη. Ο λογικός άνθρωπος όμως διαλέγει το καλλίτερο και (έτσι) γνωρίζει τον Θεό των όλων και τον ευχαριστεί και τον υμνεί, και πριν πεθάνει περιφρονεί το σώμα και το εμποδίζει να πραγματοποίηση τις πονηρές αισθήσεις, γιατί γνωρίζει την καταστρεπτική τους ενέργεια, δηλαδή πώς θα χαθεί αιώνια.
Άγιος Αντώνιος έγραψε: Λόγος 119. Αναισθησία και μωρία της ψυχής είναι η αγνωσία του Θεού, διότι το κακό γεννάται από την αγνωσία, το δε αγαθόν προσγίνεται στους ανθρώπους από τη γνώση του Θεού και σώζει την ψυχή.
Εάν λοιπόν επιδιώκεις πρόθυμα να μην κάνης τα δικά σου θελήματα και διατηρείς ξάστερο το μυαλό σου και γνωρίζεις το Θεό, τότε έχεις το νου σου στις αρετές. Εάν επιδιώκεις να κάνης τα πονηρά θελήματά σου για ηδονή, μεθάς έτσι μέσα σε άγνοια του Θεού και χάνεσαι, όπως τα άλογα ζώα, χωρίς να θυμάσαι τα κακά που θα σου συμβούν μετά θάνατον.
Άγιος Αντώνιος έγραψε: Λόγος 151.Η ευσεβής ψυχή γνωρίζει το Θεό των όλων. Διότι η ευσέβεια δεν είναι τίποτε άλλο, παρά το να κάνομε το θέλημα του Θεού, πράγμα που είναι γνώσης του Θεού και συνίσταται στο να είναι ο άνθρωπος άφθονος (χωρίς φθόνο), φρόνιμος, πράος, χαριστικός κατά δύναμιν, κοινωνικός, αφιλόνεικος και ότι αρεστό στο θέλημα του Θεού.
Άγιος Αντώνιος έγραψε: Λόγος 164. Γνωρίζει τον Θεό και γνωρίζεται από τον Θεό ο άνθρωπος που επιδιώκει με κάθε τρόπο να είναι αχώριστος από το Θεό. Αχώριστος του Θεού γίνεται ο άνθρωπος που μένει αγαθός παρά πάντα (τα εμπόδια) και κυριαρχεί σ' όλες τις ηδονές, όχι επειδή του χορηγήθηκαν λιγοστές, αλλά από θέληση και εγκράτεια δική του.
Άγιος Αντώνιος έγραψε:Λόγος 165. Ευεργέτησε αυτόν που σε αδικεί και θάχης φίλο το Θεό. Σε κανένα μη διαβάλεις τον εχθρό σου. Εξάσκησε αγάπη, σωφροσύνη, υπομονή, εγκράτεια και τα όμοια. Γιατί αύτη (η εξάσκησης) είναι η γνώσης του Θεού και ακολούθησις του Θεού, μέσω ταπεινοφροσύνης και των ομοίων αρετών. Αυτά δεν είναι έργα των τυχόντων, αλλά ψυχής νοητικής (που εννοεί την πνευματική της φύση).Μας λέει εδώ ο Άγιος Αντώνιος ότι όσο αναφορά τα ήθη και τον τρόπο που πολιτεύονται , οι άνθρωποι πρέπει να έχουν αληθινή συμπεριφορά και όχι ψεύτικη ή υποκριτική. Όταν οι ανθρώπινες σχέσεις βασίζονται στην ειλικρίνεια τότε δημιουργούνε οι σωστές βάσεις της αληθούς συμπεριφοράς. Ο ειλικρινής εύκολα μπορεί να καταλάβει την υποκρισία διότι εκπαιδεύεται στην ειλικρίνεια και με τον ίδιο τρόπο μπορεί να καταλάβει και τα περί του Θεού.
Περίληψη
Προνόμιο της αληθινής συμπεριφοράς (πολιτείας) είναι η καλύτερη κατανόηση του Θεού [12]. Άλλωστε ουδέν όφελος υπάρχει να μαθαίνει κανείς τους λόγους εάν απουσιάζει η αρετή από την ψυχή. Η πλάνη , η απάτη και η αγνωσία του Θεού είναι η αιτία όλων των κακών [26]. Εκείνος λοιπόν που δεν έχει διάκριση ανάμεσα στο καλό και το κακό και επιλέγει να είναι αγαθός, γνωρίζει τον Θεό διότι το αγαθό είναι ο τρόπος γνώσεως του Θεού [29]. Όσοι λοιπόν γνωρίζουν το Θεό έχουν στη σκέψη τους το αγαθό και επιθυμούν τα Ουράνια ενώ καταφρονούν τα βιοτικά. Όποιος λοιπόν αντιλαμβάνεται τα ουράνια, πιστεύει στο Θεό, επειδή γνωρίζει ότι όλα είναι δημιουργήματα της θελήσεώς Του. [53]. Η αγνωσία του Θεού για τον Άγιο Αντώνιο είναι μεγίστη αρρώστια της ψυχής και χαμός, διότι δεν γνωρίζει το Δημιουργό του [97]. Επιλέγοντας λοιπόν ο αγαθός άνθρωπος το καλύτερο για την ψυχή του, δηλαδή τα ουράνια, γνωρίζει το Θεό και Τον δοξάζει [102] ενώ εκείνους που έχει αγνωσία αποκτάει μωρία και αναισθησία στην ψυχή του. Πρέπει λοιπόν να έχουμε ξάστερο το μυαλό και έχοντας το νου στις αρετές να γνωρίσουμε τον Θεό επιδιώκοντας το θέλημα Του, και όχι το δικό σου προσωπικό θέλημα το οποίο μπορεί να σε ωθεί στην ηδονή και στην άγνοια και στην απομάκρυνση [119]. Η ευσεβής λοιπόν ψυχή που κατέχει την αρετή της ευσέβειας (δηλαδή να κάνει το θέλημα Του) γνωρίζει το Θεό των όλων.Έτσι λοιπόν ο άνθρωπος γίνεται ενάρετος δηλαδή
άφθονος (χωρίς φθόνο), φρόνιμος, πράος, χαριστικός κατά δύναμιν, κοινωνικός, αφιλόνεικος και ότι αρεστό στο θέλημα του Θεού. [151]. Όπως λοιπόν γνωρίζει τον Θεό, έτσι αντίστοιχα γνωρίζεται από τον Θεό εκείνος που επιδιώκει να είναι αχώριστος από Αυτόν, μένοντας αγαθός και κυριαρχώντας στις ηδονές από εγκράτεια και θέληση [164]. Για να έχεις λοιπόν φίλο τον Θεό πρέπει να ευεργετείς ακόμα και αυτό που σε αδικεί και να μη διαβάλεις τον εχθρό σου. Να εξασκείς τις αρετές :
αγάπη, σωφροσύνη, υπομονή, εγκράτεια και τα όμοια γιατί η εξάσκηση των αρετών είναι γνώση του Θεού. Αυτά είναι τα έργα της νοητικής ψυχής [165].