Ο Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου ιδρύθηκε το 1916 από Έλληνες μετανάστες στην οδό 155 Cedar street και είχε μήκος 17 μέτρων, πλάτος 6,7 μέτρων και ύψος 11 μέτρων. Το κτίριο όπου στεγαζόταν η εκκλησία είχε κατασκευαστεί το 1832 και αφού είχε άλλες χρήσεις πέντε οικογένειες Ελλήνων μεταναστών μάζεψαν 25.000$ και αγόρασαν το κτίριο, μετατρέποντας την τότε ταβέρνα που λειτουργούσε, σε ένα χριστιανικό ναό μέσα σε τρία χρόνια το 1919.
Με δωρεά του Τσάρου Νικολάου του Β’ της Ρωσίας, διατέθηκαν στην εκκλησία Ιερά Λείψανα του Αγίου Νικολάου, της Αγίας Αικατερίνης και του Αγίου Σάββα, τα οποία δυστυχώς δεν εντοπίστηκαν μέσα στα συντρίμμια του Νότιου Πύργου που κτύπησαν την εκκλησία.
Στα γειτονικά οικόπεδα με την πάροδο των χρόνων άρχισαν να αναπτύσσονται ουρανοξύστες, καθώς η περιοχή αποτέλεσε το οικονομικό κέντρο του Μανχάταν, την καρδιά του χρήματος στη Νέα Υόρκη. Εκεί επέλεξαν να χτίσουν το Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου (World Trade Center), τους γνωστούς μας Δίδυμους Πύργους. Στους «πρόποδες» του Νότιου Πύργου των 110 ορόφων, βρίσκονταν οι μόλις τρεις όροφοι της εκκλησίας. Από ευτυχή συγκυρία, ο χώρος γύρω της (για ιδιοκτησιακούς λόγους) ήταν ένα μεγάλο παρκινγκ, δίνοντας μια ανάσα. Λίγο πριν την μοιραία 11η Σεπτεμβρίου 2001 είχε ένα πιστό ποίμνιο τουλάχιστο 70 οικογενειών που παρακολουθούσαν τις Θείες Λειτουργίες.

Η εκκλησία βρίσκοταν πολύ κοντά στον Νότιο Πύργο. Όπως μπορεί να διαπιστώσει κάποιος παρακολουθώντας το σχετικό σχεδιάγραμμα, ήταν το μοναδικό μικρό κτίριο (ανάμεσα στο WTC-2, δηλαδή το Νότιο Πύργο και ένα άλλο κτίριο του συγκροτήματος το χαμηλότερο WTC-4) με τόσο μεγάλη εγγύτητα στους ουρανοξύστες του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου.

Κανείς ευτυχώς δεν ήταν μέσα στον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου την ώρα που «έπνιξαν» το κτίριο τόνοι σκόνης, μπετόν και σιδηροδοκών που έπεσαν από τον Νότιο Πύργο. Μαρτυρίες έλεγαν ότι λίγο πριν καταρρεύσει πάνω στην οροφή της εκκλησίας υπήρχε τμήμα της μηχανής του αεροσκάφους που είχε προσκρούσει πάνω στον ουρανοξύστη και δίπλα της ανθρώπινα μέλη από όσους έπεσαν απελπισμένοι σε μια βουτιά θανάτου, από τους υψηλότερους ορόφους.Συγκλονίζουν ακόμα και σήμερα οι φωτογραφίες εκείνων των τραγικών στιγμών, με φόντο την εκκλησία.
Μέσα από τα συντρίμμια, το μόνο που κατόρθωσαν να σώσουν ο εφημέριος της John Romas, ιερείς και πιστοί ήταν δυο εικόνες: του Άγιου Διονύσιου του Ζακυνθινού και της Ζωοδόχου Πηγής, μαζί με λίγα λειτουργικά σκεύη, ένα βιβλίο και μερικά κεριά, τα οποία αποτυπώνονται σε ένασυγκλονιστικό βίντεο για τα 10 χρόνια από την καταστροφή του Ιερού Ναού Αγίου Νικολάου. 

Η εκστρατεία για την ανοικοδόμηση του ναού άρχισε αμέσως με πρωτεργάτη την Αρχιεπισκοπή της Αμερικής και τη βοήθεια του Οικουμενικού Πατριάρχη, ο οποίος μάλιστα επισκέφθηκε σύντομα το Σημείο Μηδέν (Ground Zero), τελώντας τρισάγιο στη μνήμη των θυμάτων του τρομοκρατικού κτυπήματος.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στην ιστοσελίδα της η Αρχιεπισκοπή Αμερικής «ο στόχος της ανοικοδόμησης της Εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, απαιτεί προσεκτικό συντονισμό, σχεδιασμό και όραμα». Κι αυτό γιατί η ανέγερση του ναού έπρεπε να ενταχθεί στο συνολικό σχεδιασμό της

…

ανάπλασης του World Trade Center. Η Επιτροπή που ορίστηκε για το σκοπό αυτό από την Αρχιεπισκοπή, προχώρησε αμέσως στις σχετικές ενέργειες.

Ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Δημήτριος, έδωσε μια μεγαλύτερη διάσταση, υποστηρίζοντας ότι η ανοικοδόμηση του Αγίου Νικολάου είναι μια πνευματική παρακαταθήκη για τα εκατομμύρια των ανθρώπων που επισκέπτονται το Ground Zero, σημείο μιας εθνικής τραγωδίας, μια στέρεη και ορατή μαρτυρία της ανανεωμένης πίστης κι ελπίδας.

Με τη συγκινητική βοήθεια των πιστών, οι οποίοι εκτός από χρήματα πρόσφεραν και κατασκευαστικά υλικά, αλλά και τις υπηρεσίες τους, άρχισε μια διαρκής εκστρατεία για τη συγκέντρωση των πόρων, που απαιτούνταν για την ανέγερση του ναού εκ θεμελίων. Έως σήμερα τέλη Οκτωβρίου 2013, σχεδόν 12 χρόνια μετά την καταστροφή του, συγκεντρώθηκαν περίπου 2 εκατομμύρια δολάρια. Μόνο η πόλη του Μπάρι, όπου είχαν μεταφερθεί αρχικά τα λείψανα του Αγίου Νικολάου πρόσφερε 250.000$, η ελληνική κυβέρνηση 750.000$ και το Οικουμενικό Πατριαρχείο 50.000$.
Μια εκστρατεία που συνεχίζεται και σήμερα μέσα από ειδική ιστοσελίδα εράνου που έχει δημιουργηθεί, αλλά και ανοικτό λογαριασμό δωρεών τους οποίους έχει αναπτύξει η Ελληνορθόδοξη Αρχιεπισκοπή της Αμερικής.

Ουσιαστικά η προσπάθεια ανοικοδόμησης άρχισε το 2004, όταν ο τότε ελληνικής καταγωγής κυβερνήτης της Νέας Υόρκης George Patakis είχε υποσχεθεί ότι η πολιτεία θα συνδράμει με κάθε τρόπο στην ανέγερση του Αγίου Νικολάου στο ίδιο σημείο που βρισκόταν και παλιά.

Μάλιστα, το 2005 προσελήφθη ο αρχιτέκτονας Νικόλαος Κουτσομύτης για να τη σχεδιάσει, συμπεριλαμβάνοντας έναν διαθρησκευτικό κέντρο ειρήνης, χωρίς θρησκευτικά σύμβολα. Είναι η πρώτη φορά που γίνεται λόγος ότι μέσα σε χριστιανικό ορθόδοξο ναό θα υπάρχει ένας μη χριστιανικός χώρος. Ωστόσο τα σχέδια αυτά λέγεται ότι είχαν ανεβάσει το ύψος της εκκλησίας από το παλιό των 4 ορόφων σε μεγέθη αντίστοιχα κτιρίου 20 ορόφων.

Τα σχέδια της νέας εκκλησίας δημοσιεύτηκαν, χωρίς η εκκλησία να έχει μια σταυρόσχημη μορφή, αλλά να ξεχωρίζει ο χώρος όπου θα είναι το ιερό, αλλά και να είναι ευδιάκριτο το σήμα του σταυρού στην κορυφή του (μικρού σε μέγεθος) τρούλου της.

Σημειώνεται ότι τα πρώτα σχέδια για τη νέα εκκλησία έγιναν ήδη από τις αρχές του 2002 και μάλιστα σε διαγωνισμό που προκηρύχθηκε από την ίδια την εκκλησία και πραγματοποίηθηκε ανάμεσα σε 30 φοιτητές του τμήματος Αρχιτεκτονικής Τεχνολογίας του New York City College of Technology. Οι φοιτητές είχαν κληθεί τότε να κατασκευάσουν ένα μικρό μοντέλο του νέου Αγίου Νικολάου, όπως τον φαντάζονταν, χωρίς να περιοριστούν μόνο στον σχεδιασμό. 

Ξεχώρισαν τα μοντέλα τριών φοιτητών, από τους οποίους κανείς δεν ήταν ελληνικής καταγωγής, με πρώτο «νικητή» τον William Perez, το αρχιτεκτονικό σχέδιο του οποίου ήταν κι εκείνε που προσιδίαζε περισσότερο σε μια ετυπική ελληνορθόδοξη εκκλησία. Σε ειδική τελετή στο Πανεπιστήμιο, τα τρια επικρατέστερα έργα βραβεύτηκαν από τον τότε ιερέα της κατεστραμμένης εκκλησίας John Romas.

Όμως το θέμα «σκάλωσε» και πάλι στα τέλη του 2006 καθώς ο οικονομικός τραπεζικός κολοσσός JP Morgan Chase εγκαταστάθηκε στον ουρανοξύστη της “Deutsche Bank” ακριβώς πίσω από την παλιά εκκλησία, και όπως ήταν φυσικό δεν θα ήθελε να εμποδίζεται η θέα του Ground Zero στους πρώτους ορόφους από μια εκκλησία. Ο επόμενος κυβερνήτης Spitzer άρχισε να παίρνει αποστάσεις από τις υποσχέσεις του προκατόχου του Patakis, σκεπτόμενος είτε να επαναφέρει την κατασκευή στο αρχικό οικόπεδο είτε να κωλυσιεργήσει με άγνωστη πρόθεση.
Εκτός από το ζήτημα της συγκέντρωσης του αναγκαίου ποσού, η ανοικοδόμηση του ναού, μπλέχτηκε μέσα στα γρανάζια της Λιμενικής Αρχής (Port Authority) Νέας Υόρκης και Νιου Τζέρσεϊ , στην κατοχή της οποίας βρέθηκε ολόκληρη η έκταση του Ground Zero και η οποία ανέλαβε την ανάπλαση της. Μάλλον ζητούσε ανταλλάγματα του τύπου της παραχώρησης αντίστοιχου οικοπέδου που ήταν στην κατοχή της Αρχιεπισκοπής.
Το ακριβές σημείο όπου θα γινόταν η ανέγερση του ναού, έγινε αντικείμενο έντονης διαμάχης, καθώς οι αρχές της Νέας Υόρκης παλινδρομούσαν ανάμεσα σε διάφορα σχέδια ανέγερσης νέων κτισμάτων στη θέση των Δίδυμων Πύργων, σε έναν τεράστιο χώρο στο κέντρο του Μανχάταν. Εκεί όπου σήμερα έχουν ήδη αναπτυχθεί διάφορα κτίσματα μνήμης, όπως το National September 11 Memorial & Museum. Χώρο που μπορείτε να δείτε απευθείας μέσα από κάμερα εδώ.
Τώρα το πρόβλημα επεκτάθηκε και σε άλλες παραμέτρους καθώς έγινε ορατό ότι ενοχλούσε η ύπαρξη του ελληνορθόδοξου ναού και ορισμένοι διατύπωσαν απόψεις ότι πρέπει να μην προσδιορίζεται θρησκευτικά ο νέος χώρος, να απευθύνεται σε όλες τις θρησκείες και άλλες θέσεις που έδειχναν ότι υπήρχε πρόθεση να μην ανεγερθεί ξανά ο ναός του Αγίου Νικολάου.

Κι ενώ αρχικά η Λιμενική Αρχή με τον εκτελεστικό διευθυντή της Chris Ward, νωρίς το 2008 ανακοίνωσε δημόσια συμφωνία με την εκκλησία, με την οποία επρόκειτο να διατεθούν 20 εκατ. $ για τη γη της και άλλα 40 εκατ. $ ώστε να κατασκευαστεί μεγαλύτερη εκκλησία σε διπλανό οικόπεδο, στην οδό 130 Liberty Street. Η κατάρρευση της Lehman Brother’s οδήγησε σε υπαναχώρηση τις αρχές.

Ωστόσο ο κύριος λόγος φαίνεται ότι ήταν πως κοντά στην εκκλησία είχε προγραμματιστεί να χτιστεί το Vehicle Security Center (VSC), ένα υπερσύγχρονο υπόγειο πολυόροφο πάργκινγκ οχημάτων (κυρίως τουριστικών λεωφορείων για τους επισκέπτες), εφοδιασμένο με τα πιο υπερσύγχρονα συστήματα ασφάλειας και παρακολούθησης. Όπως διακρίνεται στο διπλανό σχέδιο, η είσοδος των οχημάτων εμποδιζόταν από την εκκλησία αν χτιζόταν στην παλιά της θέση. Αλλά και η καινούργια θέση που είχε προγραμματιστεί να χτιστεί πάνω(!) στην οροφή του VSC, εμπόδεζε και αυτή τη φορά τη… θέα από το κτίριο των γραφείων της τράπεζας, καθώς είναι φανερό ότι έπαιρνε πειπρόσθετο ύψος.
Ακολούθως αιφνιδιαστικά τον Μάρτιο του 2009 η Λιμενική Αρχή έστειλεμπουλντόζες και προχώρησε σε εκσκαφές τόσο στο παλιό οικόπεδο της Cedar str. όσο και στο υποσχόμενο της Liberty, ώστε ούτε να είναι δυνατή η έναρξη οποιασδήποτε εργασίας, ούτε να είναι εφικτή καν η πρόσβαση στον χώρο, στο οικόπεδο που εξακολουθούσε να ανήκει στην ιδιοκτησία της εκκλησίας. (Δείτε όλο το χρονικό σε δημοσίευμα του New YorK Observer εδώ). Η Λιμενική Αρχή προσπάθησε να καθησυχάσει αρχικά τις διαμαρτυρίες, αλλά πολύ γρήγορα διέκοψε εντελώς τις συζητήσεις με την εκκλησία και την Αρχιεπισκοπή.
Σαν να μην έφταναν όλα αυτά το 2010 εμφανίστηκαν σχέδια για προτεινόμενη ανέγερση ενός κέντρου της Μουσουλμανικής Νεότητας και ισλαμικού τεμένους (“Ground Zero mosque”) δυο οικοδομικά τετράγωνα μακριά από το Σημείο Μηδέν, προκαλώντας έντονο διάλογο και αντιδράσεις. Το 2011 χωρίς να κτισθεί νέο κτίριο, λειτούργησε τελικά κάτι αντίστοιχο σε άλλο σημείο.
Το τετελεσμένο που πήγε να δημιουργηθεί είχε σαν αποτέλεσμα στις 14 Φεβρουαρίου 2011 ο Ι.Ν. Αγίου Νικολάου ως ίδρυμα και η Αρχιεπισκοπή να καταθέσουν μήνυση κατά της Λιμενικής Αρχής και άλλων οργανισμών και ιδιωτών.
Όλα αυτά τα χρόνια ανήμερα της 11ης Σεπτεμβρίου τουλάχιστο χίλιοι χριστιανοί συγκεντρώνονταν στο σημείο όπου βρισκόταν παλιά ο Άγιος Νικόλαος. Τελούσαν τρισάγιο στη μνήμη των 2,977 ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια της διπλής τρομοκρατικής επίθεσης  και διαμαρτυρόντουσαν, ζητώντας να ανεγερθεί και πάλι η εκκλησία του Αγίου Νικολάου.

Μόλις στις 14 Οκτωβρίου 2013, ο νέος κυβερνήτης της Νέας Υόρκης Άντριου Κουόμο, ανακοίνωσε ότι υπογράφηκε η αδειοδότηση για την ανοικοδόμηση του Αγίου Νικολάου. «Δεν είναι καλά νέα μόνο για τους Ελληνορθόδοξους», δήλωσε, αλλά για όλους τους Νεοϋορκέζους». Πρόσθεσε ακόμα, ότι μέσα στο ναό θα υπάρχει δια θρησκευτικό κέντρο ειρήνης που θα προσφέρει στιγμές περισυλλογής σε όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτου θρησκεύματος και πίστης, άρα θα πρόκειται προφανώς για χώρο χωρίς θρησκευτικά σύμβολα.
Ανεξάρτητη κατασκευαστική ορίστηκε να γίνει τον περασμένο Ιούνιο, για να προσδιορίσει το που ακριβώς θα γίνει η ανέγερση της σε διάφορες τοποθεσίες γύρω από το Πάρκο Ελευθερίας, όπως ονομάζεται επίσης το Ground Zero. Έπειτα από 4μηνο διάστημα μελέτης υπό τον ειδικό μελετητή Στίβεν Πλέϊτ και τις εταιρείες Gorton & Partners and McNamara/Salvia, Inc , αποφασίστηκε ότι ο νέος Άγιος Νικόλαος θα κατασκευαστεί στο σημείο 130 Liberty street, με πολύ χαμηλότερο κόστος συγκριτικά με τα αρχικά σχέδια και χωρίς να καθυστερήσει τις κατασκευές στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου. Και όπως φαίνεται από τη συνέχεια, η νέα εκκλησία θα έχει τη σχεδιαστική υπογραφή ενός διάσημου καθολικού αρχιτέκτονα.

Ως συνέχεια αυτής της ανακοίνωσης η εφημερίδα New York Times δημοσίευσε τα πρώτα σχέδια της νέας εκκλησίας με μια μάλιστα διάσημη υπογραφή: αυτή του Ισπανού αρχιτέκτονα Σαντιάγκο Καλατράβα, την επιλογή μάλιστα του οποίου ως μελετητή του έργου είχε αποκαλύψει ο «Εθνικός Κήρυκας» από τις 21 Αυγούστου σε δημοσίευμα του.
Στις οκτώ εικόνες που ανάρτησε στην ιστοσελίδα του www.calatrava.com, ο διάσημος Ισπανός αρχιτέκτονας, απεικονίζεται κτίριο που αντλεί στοιχεία από δύο εκκλησίες σύμβολα της χριστιανοσύνης στην Κωνσταντινούπολη: την Αγία Σοφία και την Εκκλησία του Σωτήρος, στη Χώρα. Και οι δύο χρονολογούνται στους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού, όπου μετά την Άλωση χρησιμοποιήθηκαν ως τζαμιά και κατέληξαν σήμερα να είναι μουσεία.

Μάλιστα ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το λευκό χρώμα της εκκλησίας, που άγνωστο πως στα σχέδια που αποτυπώνουν την εικόνα της εκκλησίας τις νυκτερινές ώρες, φαίνεται κατά ποιο τρόπο σαν να έχει εσωτερικό φωτισμό. Στο δημοσίευμα αφήνονται αιχμές ότι η κατάληξη ενός πανθομολογουμένου δίκαιου αιτήματος θα προκαλέσει… αντιδράσεις! Αναφέρει χαρακτηριστικά η εφημερίδα: «Παρόλο που η οικουμενική προέλευση πιθανόν αντανακλά την εκπεφρασμένη επιθυμία της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας να δημιουργήσει ένα μέρος, όπου όλοι οι επισκέπτες θα νοιώθουν ευπρόσδεκτοι, είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα πυροδοτήσει έναν νέο γύρο διαφωνιών για το ρόλο της θρησκείας στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου. Το 2010, τα φώτα της δημοσιότητας συγκέντρωσε η έντονη διαφωνία για την πρόταση να χτιστεί εκεί κοντά κέντρο της Μουσουλμανικής Κοινότητας και τέμενος». Από την πλευρά του ο σημερινός εφημέριος της εκκλησίας πατήρ Μαρκ Άρεϊ κι εκπρόσωπος της Ορθόδοξης Αρχιεπισκοπής Αμερικής τονίζει: «Εάν μου επιτρέπεται να παραθέσω τα λόγια του Ιησού “Ο οίκος μου θα αποκαλείται οίκος προσευχής για όλους τους ανθρώπους”», δήλωσε ο πάτερ Μαρκ Άρεϊ, και πρόσθεσε: “Θα είναι ανοιχτός σε όλους: στον πιστό, τον μη πιστό, τον Χριστιανό Ορθόδοξο, τον άθεο. Όποιος και αν είσαι, μπορείς να έρθεις σε αυτό τον χώρο και να βρεις παρηγοριά”. Όπως ανακοινώθηκε, η Λιμενική Αρχή της Νέας Υόρκης και του Νιου Τζέρσεϊ, που ελέγχει το χτίσιμο του Παγκοσμίου Κέντρου Εμπορίου θα νοικιάσει το μέρος όπου θα χτιστεί η εκκλησία (130 Liverty street) στην Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή Αμερικής για 99 χρόνια. Σε αντάλλαγμα, η Αρχιεπισκοπή παραιτήθηκε από τα δικαιώματα της στο οικόπεδο της οδού Cedar όπου βρισκόταν η παλιά εκκλησία, ώστε να διευκολύνει τα σχέδια της Λιμενικής Αρχής.

Οι πρώτες αντιδράσεις πάνω στα σχέδια Καλατράβα ήδη έχουν αρχίσει, καθώς η εκκλησία δεν έχει το κλασικό σχήμα του σταυρού (αν και κάτι τέτοιο μπορεί να υποστηρίξει κανείς και για την παλιά εκκλησία, που όμως ήταν ένα προϋπάρχον κτίριο που μετατράπηκε).
Ακόμα, σύμφωνα με τα σχέδια απουσιάζει εντελώς το καμπαναριό, που αποτελεί παραδοσιακό στοιχείο κάθε ελληνορθόδοξης εκκλησίας και ήταν το σήμα κατατεθέν της παλιάς εκκλησίας με φόντο τους Δίδυμους Πύργους, αφού υπήρξε ένα από τα πιο πολυφωτογραφημένα σημεία του Μανχάταν.
Άγνωστο είναι ακόμα ποια μορφή θα έχει ο χώρος που θα προορίζεται για όλες τις θρησκείες το Διαθρησκευτικό Κέντρο Ειρήνης, το οποίο όπως φαίνεται θα βρίσκεται εντός της εκκλησίας, χωρίς θρησκευτικά σύμβολα, κάτι που αποτελεί καινοφανές ζήτημα για έναν ιερό χώρο μιας θρησκείας όπως είναι ένας χριστιανικό ναός. Αλλά στο σχέδιο Καλατράβα και το σχήμα του σταυρού στην οροφή (χωρίς το μικρό καμπαναριό που είχε ο παλιός Άγιος Νικόλαος) όχι μόνο είναι ιδιαίτερα μικρό και μάλλον δεν θα φαίνεται καθόλου από όποιον κινείται στο δρόμο, αλλά και ο σταυρός βρίσκεται μέσα σε ένα κύκλο, κάτι που απέχει αρκετά από το παγκόσμιο χριστιανικό σύμβολο της θυσίας του Εσταυρωμένου. Αντιθέτως το σχήμα του σταυρού μέσα σε κύκλο που επιλέχθηκε, είναι γνωστό διεθνώς ως “ο νορβηγικός σταυρός ή σταυρός του Οντίν” (θεού της σκανδιναβικής ιδεολογίας), δηλαδή όχι μόνο αναφέρεται σε ένα μη χριστιανικό, παγανιστικό σύμβολο (συμβολίζει και τη θεότητα της Μητέρας Γης, και τον πλανήτη Γη στην αστρονομία), αλλά αποτελεί σε ελαφριά παραλλαγή του τον γνωστό κέλτικο σταυρό που έχουν υιοθετήσει ανά την υφήλιο οι ρατσιστικές ή νεοναζιστικές οργανώσεις και η ίδια η Κου Κλουξ Κλαν!