Ή ζωή περνώντας από τον θάνατο συνεχίζεται. Αυτοί πού φεύγουν διατηρούν την πνευματική τους επικοινωνία με τα μέλη τής Εκκλησίας πού βρίσκονται στη διά μέσου τής κοινής αγάπης στο Χριστό. Αυτή η αγάπη συνδέει σε ένα σύνολο τούς πιστούς. Τούς συνδέει διότι η Εκκλησία είναι μία και έχει κεφαλή της το Χριστό. Σώμα τής Εκκλησίας είμαστε εμείς πού πιστεύουμε και ξεχωριστά κάθε ένα μέλος του σώματος αυτού.

Ο Θάνατος μόνον αισθητά αλλάζει τις σχέσεις μεταξύ εκείνων πού πέθαναν και ζουν. «Είτε ζούμε, είτε πεθαίνουμε, ανήκουμε στον Κύριο» (Ρωμ. 14,7-. Ή ‘Εκκλησία διαιρείται σε Θριαμβεύουσα και Στρατευομένη.



Στην Θριαμβεύουσα ανήκουν εκείνοι που τελείωσαν νικηφόρα τον αγώνα τους στην επίγεια ζωή και αναμένουν τον στέφανο τής δικαιοσύνης «εν εκείνη τη •ημέρα».



Στην Στρατευομένη ανήκουν εκείνοι που ακόμη αγωνίζονται εναντίον τής αμαρτίας για να φθάσουν στην τελείωση. Τα μέλη τής Θριαμβεύουσας και της Στρατευομένης Εκκλησίας έχουν μία άρρηκτη σχέση μεταξύ τους.


Όσοι βρίσκονται στον ουρανό δεν αδιαφορούν για εκείνους που βρίσκονται ακόμη στην παρούσα ζωή. «Ο επίγειος Θάνατος, ό χωρισμός τής ψυχής από το σώμα, δεν καταστρέφει την σχέση του πιστού με την Εκκλησία. Δεν τον ξεχωρίζει από τα άλλα εν Χριστώ. συμμέλη του».

Μαρτυρίες από την Ιερά Παράδοση



Ο Πατέρες τής Εκκλησίας

Πλούσιες όμως είναι οι πληροφορίες πού έχουμε από την Ιερά Παράδοση της Εκκλησίας μας.


1. 0ι Αποστολικές Διαταγές, ένα από τα αρχαιότερα βιβλία τής Εκκλησίας μας, διδάσκουν ότι πρέπει να τελούνται για τούς νεκρούς τρίτα, ένατα, τεσσαρακοστά και ενιαύσια μνημόσυνα.

2. Ο Τερτυλλιανός, το 200 μ.Χ., ένας από τούς αρχαιότερους εκκλησιαστικούς συγγραφείς, μνημονεύει συνέχεια των Λειτουργιών πού εγένοντο υπέρ των κεκοιμημένων και ιδιαιτέρως στο βιβλίο του “Περί στεφάνου”.

3. Ο ιερομάρτυς Κυπριανός, το 250 μ.Χ., σε μία του επιστολή μας πληροφορεί ότι οι χριστιανοί θεωρούσαν βασικό τους καθήκον να προσφέρουν για τους κεκοιμημένους θυσίες και προσευχές.

4. Ο Ιστορικός Ευσέβιος περιγράφοντας την μεγαλοπρεπή κηδεία τού Μ. Κωνσταντίνου στο ναό των αγ. Αποστόλων, αναφέρει ότι το σκήνος τής μακαρίας ψυχής ήτο «συναγελαζόμενον τω τού Θεού λαώ, θεσμών τε θείων και μυστικής λειτουργίας αξιούμενον».

5. Ο αγ. Αμβρόσιος, επίσκοπος Μεδιολάνων (330-337), τελούσε καθημερινά Θεία Λειτουργία για τον Ουλεντιανό, τον Θεοδόσιο και τον Σατύρο.



6. Ο Ιερός Αυγουστίνος (354-430) αφού εκθέτει την κηδεία τής μητέρας του, αναφέρει ότι ενώ το σώμα της ευρίσκετο ακόμη στον τάφο προσφερόταν «κατά το ειωθός ή θυσία τής ημετέρας απολυτρώσεως». Διότι, καθώς σημειώνει ο ίδιος παρακάτω, η ίδια η μητέρα του δεν θεωρούσε τίποτε άλλο τόσο σπουδαίο πράγμα, όσο το να αναφέρεται το όνομα της την ώρα τής Θείας Λειτουργίας. Επίσης έγραψε ολόκληρο βιβλίο υπέρ των κεκοιμημένων με τον τίτλο «De curra pro mortuis».

7. Ο αγ. Κύριλλος Ιεροσολύμων στις Κατηχήσεις του αναφέρει ότι μετά τον Καθαγιασμό των Τιμίων Δώρων «μνημονεύομεν και των κεκοιμημένων, πρώτον Πατριαρχών, Αποστόλων, Προφητών, Μαρτύρων, όπως ο Θεός ευχαίς αυτών και πρεσβείαις προσδέξηται ημών την δέησιν».


8. Ο άγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός έχει κάνει ολόκληρη πραγματεία με τίτλο « Υπέρ των εν πιστει κεκοιμημένων».


9. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρει σχετικά: «Δεν νομοθετηθήκαν αυτά τυχαία από τούς θείους Αποστόλους, το να θυμούμαστε δηλαδή αυτούς πού έφυγαν από τη ζωή αυτή κατά την διάρκεια των φρικτών μυστηρίων, γνωρίζουν ότι από αυτό προκύπτει πολύ κέρδος, μεγάλη ωφέλεια» (ΕΠΕ 21,440).

10. Ο άγιος Νεομάρτυς Ιάκωβος, το 1520, όταν τον οδηγούσαν στο μαρτύριο, παρήγγειλε στους μαθητές του, να τού κάνουν τα μνημόσυνα κατά την τάξη της Εκκλησίας.

11. Και για να αναφερθούμε στον άγιο του αιώνα μας, τον Άγιο Νεκτάριο, έχει γράψει ολόκληρη πραγματεία με θέμα: «Περί αθανασίας τής ψυχής και περί Ιερών μνημοσύνων», όπου με πλήθος πατερικών χωρίων και περιστατικών από τούς βίους των αγίων τής Εκκλησίας μας, αποδεικνύει την ωφέλεια πού προέρχεται από τα μνημόσυνα.

Μαρτυρίες από τις Θείες Λειτουργίες


Σε όλες τις θείες Λειτουργίες αναφέρονται ευχές για τους κεκοιμημενους.

Στην άγια Λειτουργία τού Αποστόλου Μάρκου αναφέρεται για τούς κεκοιμημένους η εξής ευχή: «Και τούτων (για τούς όποιους πρόσφερε ό ιερεύς την Θεία Λειτουργία κι προσευχήθηκε) και πάντων τας ψυχάς ανάπαυσον, Δέσποτα Κύριε ο Θεός ημών, εν ταις των αγίων σου σκηναίς... Αυτάς μεν ουν τας ψυχάς ανάπαυσον, Κύριε, και βασιλείας ουρανών αξίωσον».

Στην Θεία Λειτουργία τού αγίου Ιακώβου τού Άδελφοθέου μετά την ανάμνηση των Αποστολών, Προφητών, κ.λ.π. αναφέρονται τα εξής: «Μνήσθητι Κύριε, ο Θεός τών πνευμάτων και πάσης σαρκός, ων εμνήσθημεν και ων ουκ εμνήσθημεν ορθοδόξων, εκεί αυτούς ανάπαυσον... Δος γενέσθαι την προσφοράν ημων ευπρόσδεκτον, ηγιασμένην έν Πνεύματι άγίω, εις έξιλασμόν των ημετέρων πλημμελημάτων και’ των του λαού άγνοημάτων και εις ανάπαυσιν των προκεκοιμημένων ψυχών».


Στην Θεία Λειτουργία τού αγίου Κλήμεντος, μαθητού του αποστόλου Πέτρου αναφέρεται: «Ετι δεόμεθά σου Κύριε, και υπέρ της αγίας σου Εκκλησίας της από περάτων έως Περάτων... και πάντων, Ων αυτός επίστασαι τα ονόματα» (ο Διάκονος προτρέπει τον λαό να δεηθή μαζί με τους ιερείς «υπέρ των εν πίστει αναπαυσαμένων»).



Επίσης στις Θείες Λειτουργίες τού άγ. Βασιλείου και τού αγίου Ιωάννου τού Χρυσοστόμου γίνεται λόγος για τούς κεκοιμημένους: «... μνήσθητι πάντων των κεκοιμημένων έπ’ έλπίδι αναστάσεως ζωής αιωνίου, και άνάπαυσον αυτούς όπου επισκοπεί το φως τού προσώπου Σου». Εδώ ο ιερεύς αναφέρει τα ονόματα των κεκοιμημένων τα όποια επιθυμεί.



Τα Δίπτυχα τις ‘Εκκλησίας

ΟΙ προσευχές για τούς κεκοιμημένους είναι Αποστολική Παράδοσις και φαίνεται από τα Δίπτυχα της Εκκλησίας.

Τι είναι τα Δίπτυχα;



Είναι δύο σανίδια ενωμένα μεταξύ τους, όπως οι πλάκες πού είχε ο Μωυσής στις οποίες ήταν γραμμένος ο Δεκάλογος. Στα Δίπτυχα ήταν γραμμένα τα ονόματα των Ορθοδόξων. Σύμφωνα με την απόφαση τής Ε’ Οικουμενικής Συνόδου μετά τον καθαγιασμό των Τιμίων Δώρων και δη μετά το «Άξιων έστιν», ή το «Επί σοί χαίρει Κεχαριτωμένη...» ο Διάκονος μνημόνευε τα ονόματα τα οποία ήταν γραμμένα στα Δίπτυχα. Αυτή η τάξις και σήμερα τηρείται στο Άγιο Όρος.


Τα Δίπτυχα ήσαν τριών ειδών: Δίπτυχα αγίων, Δίπτυχα των ζώντων και Δίπτυχα των κεκοιμημένων.



Τα δίπτυχα των αγίων υπάρχουν από την εποχή του Αγ. Διονυσίου του Αρεοπαγίτου.


Οι βίοι των αγίων

Από τούς βίους των αγίων πληροφορούμαστε την ωφελεία πού προκύπτει από τα μνημόσυνα.

Στον βίο τού άγ. Μακαρίου τού Αιγυπτίου αναφέρεται το εξής περιστατικό: Περπατώντας κάποια μέρα στην έρημο συνάντησε να κρανίο. Το σκούντησε με το ραβδί του και ρώτησε. Ποιος είσαι εσύ; Και απάντησε το κρανίο λέγοντας ότι εγώ ήμουν αρχιερέας των ειδώλων και των ειδωλολατρών πού έμεναν στον τόπο αυτό. Εσύ είσαι ο Μακάριος ο πνευματικός; Να γνωρίζεις ότι την ώρα πού θα σπλαχνισθείς αυτούς πού βρίσκονται στην κόλαση και προσευχηθείς γι’ αυτούς, ελευθερώνονται λίγο και βρίσκουν κάποια ανακούφιση.

Αναφέρεται και στον βίο τής αγίας Θέκλας το εξής: Όταν την συνέλαβε ο ηγεμόνας Αλέξανδρος για να μαρτυρήσει, πριν από το μαρτύριο την παρέδωσε στην πλούσια και ευμενέστατη Τρύφαινα για να την φυλάει μέχρις ότου έλθη ή ώρα τής θηριομαχίας. Ή θυγατέρα της Τρύφαινας είχε αποθανει πριν από λίγες μέρες.
Παρουσιάσθηκε στην μητέρα της και τής είπε: «Μήτερ μου, αγάπα αυτήν την ξένην Θέκλαν, και έχε την άντ’ έμού θυγατέρα σου, διότι είναι δούλη τού Θεού, και δύναται να κάνη δέησιν και να με βάλη ο Κύριος στον τόπο των Δικαίων». Μόλις ξύπνησε η Τρύφαινα, είπε στην αγία: «Τέκνον μου, δεύτερον σε παρακαλώ, κάμε μου την καλωσύνην αυτήν, και δεήσου τού Χριστού σου, να αναπαύση την θυγατέρα μου εις ζωήν την αιώνιων, ότι μού εζήτησε δι’ οράματος».
Τότε ή Αγία αφού σήκωσε τα χέρια της στον ουρανό και προσευχήθηκε είπε: «Κύριέ μου, Ιησού Χριστέ, Υιέ τού αληθούς και ζώντος Θεού, επάκουσόν μου, τής δούλης σου, και ανάπαυσον την Φαλκονίλλαν εις ζωήν τήν αιώνιον, κατά το θέλημά Σου το αγιον» (βλ. Συναξ. 24ης Σεπτεμβρίου).


Αναφέρεται για τον άγιο Γρηγόριο τον Διάλογο ότι με την προσευχή του έσωσε τον αυτοκράτορα Τραϊανό, πλην όμως άκουσε φωνή από τον Θεό πού έλεγε: «Τής ευχής σου ήκουσα και συγγνώμην Τραϊανώ δίδωμι». Εσύ όμως στο εξής να μην προσεύχεσαι για τους ασεβείς.

Ή βασίλισσα Θεοδώρα πάλι με τις ευχές των Ιερέων ελευθέρωσε τον σύζυγό της αυτοκράτορα Θεόφιλο από τα δεσμά τής κολάσεως.


Πολλά παρόμοια περιστατικά αναφέρονται στους βίους των οσίων και θεοφόρων Πατέρων πού με τις προσευχές και τις δεήσεις βοήθησαν πολλούς. Και ακόμη περισσότερα μπορούν να λεχθούν και να γραφούν από τους σημερινούς λειτουργούς τού Υψίστου, πού με τις Λειτουργίες μπορούν και βοηθούν ψυχές κεκοιμημένων χριστιανών.

Χρόνος τελέσεως των μνημοσύνων

Πότε όμως πρέπει να τελούνται;


Οι Αποστολικές Διαταγές μας αναφέρουν ότι πρέπει να τελούμε μνημόσυνα την 3η μέρα, την 9η, την 40ή, και στο χρόνο.

Ο αγ. Ισίδωρος ο Πηλουσιώτης αναφέρει ότι τελούνται την τρίτη ημέρα εις ανάμνηση της τριημέρου Αναστάσεως του Κυρίου. Την 9η ημέρα εις τύπων των αγγελικών δυνάμεων. Την 40ήν σύμφωνα με τον παλαιών τύπων, διότι και οι Ιουδαίοι όταν απέθανεν ό Μωυσής τον πένθησαν για σαράντα μέρες.

Ο Συμεών Θεσσαλονίκης στα τριήμερα και στα εννιάμερα βλέπει άλλο συμβολισμό: «Τα τρίτα τελούνται υπέρ του κεκοιμημένου, διότι ο άνθρωπος δια της αγίας Τριάδος έλαβε το είναι και διότι μεταστάς θέλει αλλοιωθεί και θέλει φανεί εις το αρχαίων καλλώπισμα, εις το οποίον ητο προ της παραβάσεως ή και εις καλλίτερων ίσως. Τα ένατα διά να συνταχθεί το πνεύμα του ως αυλον, και τής ιδίας φύσεως μετά των αγγέλων... Τα δε τεσσαράκοντα δια την του Σωτήρος Άνάληψιν, ήτις έγινε μετά την Ανάστασιν μετά τον αριθμών αυτόν των ημερών, διά να αναληφθεί και αυτός τότε, όταν αναστηθεί... και διά να προϋπάντηση τον Κριτήν...»


Στην Ομολογία Μητροφάνους του Κριτοπούλου αναφέρεται, όπως είπαμε παραπάνω:


«Ευχόμεθα ονομαστικά για εκείνους που εκοιμήθησαν, την Πρώτη ημέρα, την Τρίτη, την ενάτη, την εικοστή, την τεσσαρακοστή, κατόπι μετά τρεις μήνες, μετά έξι μήνες, και τέλος μετά να χρόνο και όσες φορές θέλουν να το κάνουν αυτό οι συγγενείς εκείνου πού έφυγε, δεν εμποδίζονται. Κάθε Σάββατο όμως όλου του χρόνου αναφέρονται προσευχές από την Εκκλησία για όλους τούς νεκρούς πού κοιμήθηκαν με ευσέβεια. Και αυτό γίνεται σε όλους τους ναούς. Και κάθε φορά πού προσφέρεται ή Θεία Λειτουργία, Πάντοτε μνημονεύονται και αυτοί».



Εκτός από αυτά όμως η Εκκλησία μας έχει και δυο Ψυχοσάββατα στα οποία μνημονεύονται όλοι οι χριστιανοί από αρχής του κόσμου μέχρις εσχάτων.


Το πρώτο Ψυχοσάββατο το όρισαν οι Πατέρες την Κυριακή προ τής Κρίσεως (Απόκρεω). Αυτή τη μέρα ή Εκκλησία τελεί μνημόσυνα για τα παιδιά της πού πέθαναν σε ξένη γη, είτε στη Θάλασσα, είτε στην έρημο γη αυτούς δεν έχουν γίνει κανονικά μνημόσυνα και έχουν στερηθεί την ωφελεία τους. 0ι Θείοι Πατέρες κινούμενοι από φιλανθρωπία όρισαν να τελούνται μνημόσυνα όπερα όλων «των κεκοιμημένων», για να συμπεριλαμβάνονται και εκείνοι πού δεν τούς έγιναν ειδικά μνημόσυνα.

Για ποιο λόγω όμως διάλεξαν οι Πατέρες αυτό το Σάββατο; Επειδή θα τοποθετούσαν την επόμενη μέρα τη Δευτέρα Παρουσία τού Χριστού, ταιριαστά μνημονεύουν και τις ψυχές, για να παρακαλέσουν τον φοβερό Κριτή να χρησιμοποίηση τη συνηθισμένη του συμπάθεια και να τις κατάταξη στην απόλαυση πού τις υποσχέθηκε.

Το δεύτερο Ψυχοσάββατο το τελεί η Εκκλησία μας εννέα μέρες μετά την Ανάληψη τού Σωτήρος μας Ιησού Χριστού, δηλαδή το Σάββατο προ τής Πεντηκοστής.



Στο μνημόσυνο αυτό ή ‘Εκκλησία μας μνημονεύει όλους τούς ευσεβείς κοιμηθέντες από Αδάμ μέχρι σήμερα. Προσεύχεται γι’ αυτούς και ζητά από το Χριστό πού αναλήφθηκε στους ουρανούς και κάθισε στα δεξιά του Πατρός να τους αξίωση την ώρα τής Κρίσεως να δώσουν καλή απολογία σ’ Αυτόν πού Θα κρίνη όλη τη γη. Να παρασταθούν στα δεξιά Του, στη χαρά, με το μέρος των δικαίων και στην φωτεινή τάξη των αγίων. Να γίνουν άξιοι κληρονόμοι τής Βασιλείας και δεν εύχεται μόνο για τούς Χριστιανούς, διότι δεν ήταν κανένας χριστιανός από Αδάμ μέχρι Χριστού, αλλά για όλους τούς ανθρώπους. Στο σημείο αυτό μπορεί να δη κανείς την αγάπη τής Εκκλησίας μας για όλο το ανθρώπινο γένος.


Τα υλικά

Τα πιο αναγκαία για την τέλεση ενός μνημόσυνου είναι:

Ή προσφορά άρτου (το πρόσφορον),

ό οίνος,

το Θυμίαμα,

το έλαιον (λάδι)

και το κερί, τα οποία πάντοτε προσέφεραν οι πιστοί για την τέλεση της Θείας Λειτουργίας.


Και όλα αυτά διότι η υπόθεσης τού μνημόσυνου είναι στενά συνδεδεμένη με τη Θεία Λειτουργία. Η υπόθεσης του μνημόσυνου δεν είναι μόνον υπόθεσης ανθρώπων, αλλά κυρίως τού Χριστού. Από εκεί θα ζητήσουμε βοήθεια, και αυτή την βοήθεια μπορεί να την προσφέρει μόνον η Θεία Λειτουργία. Τα άλλα πρέπει να γίνονται, αλλά δεν είναι μνημόσυνα, είναι απλώς ένα Τρισάγιο, μία προσευχή υπέρ αναπαύσεως τής ψυχής τού προσφιλούς μας νεκρού.

Γι’ αυτό προσφέρουμε στην Εκκλησία την προσφορά, τον οίνων και κατάλογο των ονομάτων για τα οποία προσφέρονται τα δώρα αυτά.

Στη μνημόνευση αυτή ιδιαίτερα επιμένει ό Συμεών Θεσσαλονίκης τονίζοντας την μεγάλη ωφελεία πού αποκομίζει ή ψυχή από την τέλεση τις Θείας Λειτουργίας.

«Την τρίτη ημέρα», σημειώνει ο Συμεών Θεσσαλονίκης, από την κοίμηση τού ανθρώπου «γίνονται τα λεγόμενα τρίτα, προσφέρομε εις τον Θεών εκ σπερμάτων σίτου και εκ διαφόρων άλλων καρπών. Τι δε δηλουσών οι καρποί; δηλουσών ότι και ο άνθρωπος σπέρμα είναι και ως καρπός εκ τής γης και ότι καταβαλλόμενος εις την ζην τώρα, ως σίτος παλιών με την δύναμιν τού Θεού θέλει έξαναστηθή, και αφού τρόπον τινά άναβλαστήση εν τω μέλλοντι, τότε τέλειος και ζων θέλει προσεχθεί εις τον Χριστόν, επειδή, καθώς ο παρών καρπός θάπτεται μεν εις την ζην, βλαστάνει δε μετά ταύτα και τελεσφορεί, και αναδίδει πλούσιον τον καρπόν, με τον αυτόν τρόπον και ό άνθρωπος, διδόμενος τώρα εις την γήν ένεκα τού θανάτου, θέλει άναστηθή πάλιν. Λέγει τούτο και ο Παύλος δηλών με το παράδειγμα των σπερμάτων την Ανάσταση».

Αυτά αναφέρει σχετικά με τα κόλλυβα καιτο υλικό πού χρησιμοποιείται, αλλά και το συμβολισμό του ο Συμεών Θεσσαλονίκης.

Ή παράδοσις αυτή των κολύβων συναντάτε από τα μέσα του 4ου αιώνος. Μέχρι τότε προσέφερε, κατά τα ιερά μνημόσυνα, ψωμί και κρασί με ελιές ή τυρί ή ρύζι. Εκείνοι πού εδέχοντο αυτή την προσφορά ηύχοντο το «μακαρία ή μνήμη αυτού». Γι’ αυτό και ελέγοντο «μακαριαί». Απομεινάρια αυτών των εκδηλώσεων είναι τα σημερινά άρτίδια και ο καφές τα οποία προσφέρονται κατά τα μνημόσυνα σήμερα από τούς συγγενείς τού κοιμηθέντος.

«Αντί μνημοσύνου»

Υπάρχουν μερικοί πού αντί μνημοσύνου κάνουν κάποια δωρεά εις μνήμην τού αποθανόντος, «αντί μνημοσύνου». Άλλο όμως το μνημόσυνο και άλλο η ελεημοσύνη πού μπορεί να κάνη κάποιος. Τίποτε, καμιά ελεημοσύνη δεν μπορεί να αντικαταστήσει την Θεία Λειτουργία , οπού προσφέρεται «ο Αμνός του Θεού, ο αίρων την αμαρτίαν τού κόσμου». Γι’ αυτό προσφέρουμε στην Εκκλησία το πρόσφορο και το νάμα, πού μεταβάλλονται σε Σώμα και Αίμα Χριστού.


Από αυτό το πρόσφορο θα βγει και ή μερίδα τού κεκοιμημένου, πού τοποθετείται πάνω στο Δισκάριο, δίπλα στις μερίδες των αγίων και των Δικαίων τής Εκκλησίας. Εκεί βρίσκεται και όλη ή Εκκλησία, ή Στρατευομένη και ή Θριαμβεύουσα.



«Είναι μεγάλη τιμή, τονίζει ο Ιερός Χρυσόστομος, να αναφερθεί και το όνομα τού δικού μας εκεί πού βρίσκεται ο Χριστός και ολόκληρη ή Εκκλησία. Διότι πρόσεχε. Αναγγέλλεται τότε το φρικτό Μυστήριο, ότι ο Θεός έδωσε τον Εαυτό του για τη σωτηρία τής οικουμένης...»



Επομένως η μεγαλύτερη και η σπουδαιότερη βοήθεια πού μπορεί να δοθεί σε έναν πού έχει αναχωρήσει από τη ζωή αυτή, είναι αυτή που προσφέρεται με την μνημόνευση τού ονόματος του στη Θεία Λειτουργία.
Αυτό πού δεν μπορούν να το κάνουν τα αγαθά που δίνονται στους φτωχούς, αυτό μπορεί να το κάνη η προσευχή ενός δικαίου. Πόσο περισσότερο ή Θεία Λειτουργία!

Ωφελούν τα μνημόσυνα;

Κοινή είναι η μαρτυρία των Πατέρων τής Εκκλησιάς αλλά και της ιδίας της Εκκλησίας από την πείρα των λειτουργών της ότι μεγάλη είναι ή ωφελεία πού προκύπτει από αυτά.

Ας δούμε όμως τι λένε οι μεγάλοι Πατέρες για την ωφέλεια πού προέρχεται από τα μνημόσυνα.


Αναφέρει ο Ιερός Δαμασκηνός ότι ό Θεός θέλει πολύ να ευεργετούμεθα όλοι από όλους και ζώντες και μετά Θάνατον.

Τούς λόγους τού Κυρίου και την φιλάνθρωπη βουλή Του έχουν υπ’οψιν τους οι θειοι Πατέρες όταν ομιλούν για τα μνημόσυνα και την ωφέλεια που προέρχεται από αυτά. Και όπως δεν γνωρίζουμε και δεν μπορούμε να θέσουμε όρια στην αγάπη του Θεού, στην αγάπη αυτή του Θεού βασιζόμαστε και στην ωφέλεια πού προέρχεται από τα μνημόσυνα.


Μεγάλη σημασία δίνει ο ιερός Χρυσόστομος στην προσφορά της αναίμακτης Θυσίας που γίνεται υπέρ των κεκοιμημένων.

Αναφέρει σχετικά: «Δεν γίνονται άσκοπα οι προσφορές για τούς απελθόντες, ούτε οι ελεημοσύνες. Όλα αυτά έχει προστάζει το Άγιο Πνεύμα, διότι θέλει να ωφελούμαστε ό ένας από τον άλλον. Ωφελείται εκείνος από εσένα και εσύ από εκείνον... Να μην αμφιβάλλεις ότι ό νεκρός θα κερδίσει κάποια ωφέλεια...».

Στη συνέχεια παρουσιάζει μεγάλη τιμή τη μνημόνευση τού ονόματος κατά την Θεία Λειτουργία.

«Διότι όπως όταν εορτάζονται τα επινίκια των βασιλέων, τότε εγκωμιάζονται όσοι βοήθησαν στη νίκη, και όσοι βρίσκονται στις φυλακές απελευθερώνονται για την περίσταση αυτή. Όταν όμως περάσει ο καιρός αυτός, όποιος δεν πήρε χάρη, δεν την παίρνει πλέον. Έτσι και εδώ, κατά την προσφορά της Θυσίας αυτός είναι ο Καιρός για τα επινίκια».

«Δεν νομοθετήθηκαν από τούς αγίους Αποστόλους χωρίς λόγω οι ευχές για τούς απελθόντες κατά την διάρκεια τής προσφοράς του φρικτού μυστηρίου της Θείας Λειτουργίας. Γνώριζαν ότι προκύπτει μεγάλο κέρδος και πολύ ωφέλεια γι’ αυτούς. Όταν ένας ολόκληρος λαός υψώνει τα χέρια του σε προσευχή και μαζί με όλο το Ιερατείο προσφέρουν τη φρικτή θυσία, πως να μην πετύχουμε με τις ικεσίες μας την θεϊκή ευσπλαχνία; Αλλά αυτό αφορά τούς απελθόντας πιστούς».

Ο Συμεών Θεσσαλονίκης ακολουθώντας την αποστολική παράδοση γράφει:



«Κανένα άλλον δεν είναι τόσον ωφελίμων εις τον κεκοιμημενον, μήτε τόσης ευφροσύνης αίτιον και φωτισμού και ενώσεως προς τον Θεόν, καθώς αυτό διότι αυτό το ίδιον Αίμα τού Κυρίου είναι εκείνο το οποίον χύνεται υπέρ ημών των αχρείων εις αυτήν την θυσίαν, και αυτό το ίδιον θείον Σώμα είναι εκείνο το οποίον θυσιάζεται επάνω εις το άγιον θυσιαστήριον».


Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης «επωφελές καί θεάρεστον» χαρακτηρίζει το να μνημονεύεται κάποιος την ώρα τής τελέσεως τής θείας Λειτουργίας.


Ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων χαρακτηρίζει «μεγίστην την όνησιν», πάρα πολλή μεγάλη την ωφέλεια πού Προέρχεται από την προσευχή αυτή.

Και ο άγιος Αθανάσιος αναφωνεί: «Και αν ακόμη στον αέρα πεθανη ο ευσεβής, μη διστάσης να προσφέρης γι’ αυτόν λάδι και κερί. Διότι αυτή την Προσφορά την δέχεται ο Θεός και ανταποδίδει την ωφέλεια».


Και όπως όταν κάποιος πατέρας έχει άρρωστο παιδί και αυτό δεν μπορεί να προσφέρη για τον εαυτό του στο ναό λάδι και κερί και θυμίαμα, και αντί γι’ αυτό τα προσφέρει ό πατέρας του, και την προσφορά αυτή την δέχεται ό Θεός το ίδιο συμβαίνει και με την περίπτωση των νεκρών: Επειδή αυτοί δεν έχουν πλέον το σώμα για να μπορέσουν να βοηθήσουν τον εαυτό τους, τους βοηθούν με τις προσφορές που κάνουν για χάρη τους οι φίλοι και συγγενείς τους.

Γι’ αυτό δεν πρέπει να παραλείπουμε τα ιερά μνημόσυνα. Ιδιαιτέρως όμως πρέπει να μνημονεύονται τα ονόματα κατά την χωράν της φρικωδέστατης θυσίας, διότι αυτή μας δόθηκε για τον σκοπό αυτό.



ΒΕΝΕΔΙΚΤΟΥ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ
ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ
ΣΥΝΟΔΙΑ ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ
ΝΕΑ ΣΚΗΤΗ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΣ

Τι είναι τα κόλλυβα και τι συμβολίζουν;

Τα κόλλυβα είναι βρασμένο σιτάρι που προσφέρεται στη μνήμη κάποιου Αγίου ή σε μνημόσυνο προσφιλούς μας προσώπου. Συμβολίζει την κοινή Ανάσταση των νεκρών (Ιωανν. 12,24, Α Κορινθ. 15,35-44). Στην παλιότερη εποχή ήταν και μία υλική προσφορά προς τους φτωχούς για συγχώριο των πεθαμένων.





α) Τό σιτάρι, πού ὅπως εἴπαμε ἀποτελεῖ τό κύριο σῶμα τῶν «Κολλύβων», μᾶς παραπέμπει ἄμεσα, ὅπως καί οἱ ἄλλοι σπόροι καί καρποί, στήν βασικώτερη ἀλήθεια πού συνεχῶς μᾶς διδάσκει ἡ γύρω μας φύση, μέ τήν ἐναλλαγή τῶν ἐποχῶν. Πρόκειται γιά τήν θαυμαστή ἀνακύκλιση τῆς ζωῆς, πού «νεκρώνεται» γιά λίγο, καί ἐπανέρχεται ἀργότερα σ’ ἕνα καινούργιο «ξεφάντωμα», μετέχοντας ἔτσι σ’ ἕνα γενικώτερο «πανηγύρι».
Ἄν προσέξουμε μάλιστα καλύτερα καί ἀκριβέστερα, θά διαπιστώσουμε ὅτι ὁ σπόρος πού «πεθαίνει» καί «ξαναφυτρώνει» δέν εἶναι μιά μετάβαση «μηχανικῆς» ψυχρότητας. Δέν φεύγει δηλ. «ἕνας» καί νά ἐπιστρέφει ἀργότερα πάλι ὁ ἴδιος, ἕνας καί «ἀπαράλλακτος». Ἀντιθέτως, ἡ φάση τῆς «ὑπνώσεως» πού ὀνομάζουμε «θάνατο», εἶναι μιά διαδικασία «θαυματουργική».
Ἀπό τόν ἕνα σπόρο πού θά ἔμενε μόνος του −ἄν δέν ἔπεφτε στήν γῆ νά «διαλυθεῖ»− φυτρώνουν ἀπείρως περισσότεροι πολλαπλασιάζοντας ἔτσι καί «διαιωνίζοντας» τήν ζωή. Αὐτήν ἀκριβῶς τήν εἰκόνα διάλεξε καί ὁ Χριστός γιά νά μᾶς βεβαιώσει ὅτι ἡ ζωή μέσα ἀπό τόν θάνατο ὄχι ἁπλῶς δέν χάνεται, ἀλλά καταξιώνεται, δηλαδή δοξάζεται: «Ἀμήν ἀμήν λέγω ὑμῖν, ἐάν μή ὁ κόκκος τοῦ σίτου πεσών εἰς τήν γῆν ἀποθάνῃ, αὐτός μόνος μένει̇ ἐάν δέ ἀποθάνῃ, πολύν καρπόν φέρει» (Ἰω. 12,24).
Καί ὁ Ἀπ. Παῦλος, ὁ πρῶτος καί μεγαλοφυέστερος Θεολόγος τῶν μυστηρίων τοῦ Θεοῦ, σ’ αὐτήν ἀκριβῶς τήν βαθειά σχέση ζωῆς καί θανάτου, εἶδε τήν πορεία ἀπό τήν «σπορά» στήν «βλάστηση», γιά τήν ὁριστική «μεταμόρφωση» τοῦ ἀνθρώπου: «οὕτω καί ἡ ἀνάστασις τῶν νεκρῶν. σπείρεται ἐν φθορᾶ, ἐγείρεται ἐν ἀφθαρσίᾳ» (Α΄Κορ. 15,42).
Βλέπομε λοιπόν ὅτι τό σιτάρι πού εἶναι τό δυναμικώτερο σύμβολο τῆς ζωῆς, νικάει τόν θάνατο κατά τόν ἱερώτερο τρόπο: Καί ὅταν ἀκόμη ἀλέθεται δέν κονιορτοποιεῖται ἁπλῶς, ἀλλά γίνεται ὁ «ἄρτος», ὁ ὁποῖος πιά κατορθώνει κάτι πολύ περισσότερο καί μονιμότερο ἀπό τοῦ νά «στηρίζει καρδίαν ἀνθρώπου» (Ψαλμ.103,15). Γίνεται ὁ ἄρτος τῆς Θ. Εὐχαριστίας, ὅπως ὡμολόγησε ὁ ἴδιος ὁ Χριστός: «Ἐγώ εἰμί ὁ ἄρτος ὁ ζῶν ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβάς˙ ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου, ζήσεται εἰς τόν αἰῶνα» (Ἰω. 6,51).




β) Τό ρόδι, ὁ δυόσμος, ἡ κανέλλα.

Μέ τήν γενική παρατήρηση ὅτι ὅσα εἴπαμε γιά τούς «σπόρους» τοῦ σιταριοῦ ἰσχύουν, κατ’ ἀναλογίαν καί γιά τά ἀμύγδαλα, τά καρύδια, κ.ἄ., μποροῦμε τώρα νά σχολιάσουμε καί τά διάφορα «ἀρτύματα» (κοινῶς «μπαχαρικά») τά ὁποῖα ἀλληλοσυμπληρούμενα «τέρπουν» −χωρίς νά «χορταίνουν»− τίς πέντε αἰσθήσεις τοῦ ἀνθρώπου, προκειμένου νά ὑπογραμμισθεῖ ὁ ὁλοκληρωτικός θρίαμβος τῆς ζωῆς ἐπί τοῦ θανάτου.
Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι τά τρία κυριώτερα ἀρτύματα πού μνημονεύομε ἐδῶ (ρόδι, δυόσμος, κανέλλα) ἔχουν τόσο στό χρῶμα, ὅσο καί στήν γεύση, καθαρά μεταβατικό, δηλαδή «μέσο» χαρακτῆρα.
•
Τό ρόδι δέν εἶναι μήτε κόκκινο σάν αἷμα, μήτε γλυκύ ὡς ἡ ζάχαρη. Εἶναι λαμπερό καί χυμῶδες (χρώματος μᾶλλον ρόζ) ἡ δέ γεύση του, μεταξύ ξυνοῦ καί στιφοῦ, ἀποτελεῖ παρά ταῦτα σαφῆ μετάβαση πρός τό γλυκύ.
•
Ὁ δυόσμος ἔχει μέν τό πράσινο χρῶμα τῆς ἐλπίδας καί τῆς βλαστήσεως, ἀλλά σέ μιά ἀπόχρωση σχεδόν σκοτεινή, ἡ δέ ἀρωματική γεύση του δέν εἶναι ὁπωσδήποτε ἀκόμη τό γλυκύ. Σαφής λοιπόν καί ἐδῶ ὁ μεταβατικός χαρακτῆρας.
•
Ἡ κανέλλα μέ τό χρῶμα τό φαιό (καφετί) διατηρεῖ τήν σοβαρότητα τοῦ μυστηρίου, ἀλλά ὄχι τό μαῦρο τοῦ θανάτου. Παρ’ ὅλο πού τό γαιῶδες χρῶμα θυμίζει ἔντονα τό νωτισμένο χῶμα τῆς γῆς, πού κυοφορεῖ μυστικά τήν νέα βλάστηση, ἡ ἐλαφρῶς καυστική γεύση, σημειώνει τόν σταθερό βηματισμό πρός μία ἔντονη κορύφωση τῆς πνευματικῆς εὐωχίας.




γ) Ἡ ζάχαρη.


Ἡ κυρίαρχη λευκή κρούστα ἀπό ζάχαρη πού ὡς μικρογραφία «νεφέλης φωτεινῆς» ἤ «φωτεινοῦ χιτῶνα» καλύπτει προστατευτικά ὅλα τά προαναφερθέντα συστατικά τοῦ συνολικοῦ σώματος τῶν κολλύβων −ἀπό τό «σιτάρι» καί τούς λοιπούς «καρπούς» μέχρι τά «ἀρτύματα», τά ἄλλα ἀρωματικά στοιχεῖα, ἤ καί ἁπλῶς διακοσμητικά σχήματα μέ σταυροειδῆ ἀστέρια− ἀποτελεῖ ἀσφαλῶς τόν ὕψιστο τόνο θριάμβου καί φωτοχυσίας πού ἐκπέμπει ὁ δίσκος τῶν κολλύβων.
Ἡ «λευκότητα» ἀφ’ ἑνός, καί ἡ εἰκαζόμενη «γλυκύτητα» ἀφ’ ἑτέρου, εἶναι τά σταθερά χαρακτηριστικά τοῦ «ἀλήκτου φωτός» καί τῆς «αἰωνίας μακαριότητος», τά ὁποῖα ἐπιφυλάσσει ὁ Θεός διά τούς ἀγαπῶντας αὐτόν (πρβλ. Α΄ Κορ.2,9).
Ἔτσι ὅμως ἀνάγεται ἀμέσως ὁ πιστός σέ συνειρμούς πού ἀνακαλοῦν ἐποπτικά εἰς τήν μνήμη δυό ἰδιαίτερες καί κορυφαῖες στιγμές τῆς

Λειτουργικῆς ἐμπειρίας: ἀπό τό ἕνα μέρος τό ἀτομικό «Βάπτισμα», κατά τό ὁποῖο ψάλλομε τό γνωστό «χιτῶνα μοι παράσχου φωτεινόν ὁ ἀναβαλλόμενος φῶς ὡς ἱμάτιον». Ἀπό τό ἄλλο τήν θεία Μεταμόρφωση τοῦ Σωτῆρος ἐπί τοῦ ὄρους Θαβώρ, ὅταν «...ἔλαμψε τό πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ὁ ἥλιος, τά δέ ἱμάτια αὐτοῦ ἐγένετο λευκά ὡς τό φῶς» (Ματθ. 17,2).




Ἀπό «Φωνή τῆς Ὀρθοδοξίας», Ίούλιος 2005
Ἐπίσημος Ἔκδοσις Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Αὐστραλίας