(1)Στα χρόνια της βασιλείας του Αλέξιου Κομνηνού ξέσπασε μία έριδα, η οποία προς στιγμήν απείλησε την ενότητα της Χριστιανοσύνης. Η άρτια θεολογική κατάρτιση, οι αρετές, το ήθος, η μεγαλοφυΐα, τα ποιμαντικά και διοικητικά χαρίσματα, η βαθιά και ζέουσα πίστη καθώς και το πολύπλευρο και τεράστιο συγγραφικό έργο των Τριών Ιεραρχών, Μεγάλου Βασιλείου, Γρηγορίου Θεολόγου και Ιωάννου Χρυσοστόμου, έγιναν η αιτία φιλονικίας των χριστιανών για το ποιος εκ των τριών αγίων είναι σημαντικότερος. Η διαμάχη έλαβε γρήγορα μεγάλες διαστάσεις, ώστε τα πλήθη χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες, τους Βασιλείτες, Γρηγορίτες και Ιωαννίτες. Οι ίδιοι οι άγιοι έδωσαν τέλος στη διαμάχη εμφανιζόμενοι στο θεοσεβή, ενάρετο και προικισμένο με πλούσια χαρίσματα ιεράρχη Ιωάννη Μαυρόποδα, επίσκοπο Ευχαϊτών, λέγοντάς του ότι μεταξύ τους δεν υπήρχε αντιδικία και να ενεργήσει τα δέοντα για να σταματήσει η επικίνδυνη για την ενότητα της Εκκλησίας διαμάχη. Ο Ιωάννης συνένωσε την μνήμη και των τριών Ιεραρχών σε μία κοινή εορτή στις 30 Ιανουαρίου και έγραψε γι αυτήν ειδική ακολουθία, η οποία ψάλλεται ως τις ημέρες μας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο έληξε η φιλονικία.
http://www.ecclesia.gr/greek/synaxaire/ ... 0#1_bottom

Έξι αιώνες αργότερα, το 1826 μΧ ο Δημήτριος Φρειδερίκος Γκίλφορντ, ιδρυτής της Ιονίου Ακαδημίας, και ο Κωνσταντίνος Τυπάλδος καθιέρωσαν την ημέρα της εορτής των Τριών Ιεραρχών ως ημέρα αφιερωμένη στην Ελληνική και Επτανησιακή Παιδεία. Δεκαέξι χρόνια αργότερα, το 1842 μΧ το πανεπιστήμιο Αθηνών καθιέρωσε για όλη την ελεύθερη Ελλάδα την εορτή των Τριών Ιεραρχών ως ημέρα αφιερωμένη στην Παιδεία και στα Γράμματα.

"Οπως γράφει ό καθηγητής κ. Ν. Μπρατσιώτης, «ό υπόδουλος ελληνισμός... προσέδωσεν εις τον έκκλησιαστικόν έορτασμόν τους τον πανηγυρικόν χαρακτήρα της εορτής των Ελληνικών Γραμμάτων, ως της εθνικής εορτής του. Κατ' αυτήν το μαρτυρικόν έλληνικόν "Εθνος έπεβεβαίωνεν επισήμως την ένδοξον ταυτότητα του καί την βαθείαν συνείδησίν του, ότι αποτελεί άδιάσπαστον ίστορικήν συνέχειαν του Αρχαίου καί Βυζαντινού Ελληνισμού...».

Στίς περιοχές της Ηπείρου καί της Μακεδονίας, πού άργησαν να απελευθερωθούν, ή εορτή των Τριών Ιεραρχών εξακολουθούσε να έχει εθνικό χαρακτήρα ως το 1912, πού εντάχθηκαν στο ελεύθερο ελληνικό κράτος.

Το 1841 με διάταγμα του "Οθωνα καθιερώθηκε ή εορτή των Τριών Ιεραρχών ως εορτή της Παιδείας καί των Γραμμάτων. Ή πρόταση έγινε από τη Σύγκλητο του Πανεπιστημίου Αθηνών, η οποία με απόφαση της εόρτασε τότε για πρώτη φορά επίσημα την εορτή των Τριών Ιεραρχών ως εορτή των Γραμμάτων.

Καί το 1856 με πανηγυρική τελετή καθιερώθηκε το Λάβαρο του Πανεπιστημίου, το όποΐο φέρει στη μία όψη την εικόνα των Τριών Ιεραρχών.