Η ενοχλητική μισαλλοδοξία του Αθεϊσμού
Οι σίγουρες κοσμικές προβλέψεις της πτώσης της θρησκείας ανήκουν πλέον στο παρελθόν. Επομένως, εάν η θρησκεία δεν μπορεί να πέσει κάτω και να πεθάνει με τη θέληση της, μήπως θα μπορούσε να εξαφανιστεί με κάποιον άλλο τρόπο; Ναι, θα μπορούσε με την προϋπόθεση ότι θα παραθεωρηθούν πλήρως όλοι οι κανόνες του πολιτισμού. Διότι η μόνη εναλλακτική είναι ο ξεριζωμός της θρησκείας διά της βίας. Η βίαιη καταστολή της θρησκείας αποτελεί μία από τις πλέον προβληματικές όψεις του αθεϊσμού ειδικά για εκείνους που έχουν μία μετανεοτερική προδιάθέση και για τους οποίους η ανεκτικότητα συνιστά την ύψιστη κοινωνική και προσωπική αρετή. Η σύγχρονη Δυτική κοινωνία εκτιμά την ανεκτικότητα και δείχνει περιορισμένη υπομονή όσον αφορά αυτούς που απαιτούν την εξαφάνιση των θρησκευτικών πεποιθήσεων ή, ακόμη χειρότερα, των ίδιων των πιστών.
Όσοι μιλούν για την εξάλειψη της θρησκείας -για παράδειγμα, συγκρίνοντας την με μία απαίσια μόλυνση που πρέπει να φύγει από τη μέση- συχνά δεν κατορθώνουν να ρωτήσουν, πολύ περισσότερο να εξηγήσουν, το πώς θα λάβει χώρα μία τέτοια εξάλειψη. Τι θα γίνει στην περίπτωση που οι άνθρωποι δεν έχουν πρόβλημα με τη θρησκεία και αρνηθούν να την εγκαταλείψουν;
Οι αθεϊστές μιλούν για το ξερίζωμα της θρησκείας ωσάν αυτό να ήταν μία διαδικασία χωρίς πόνο, γιατί όχι και ευχάριστη. Ίσως να μην διαφέρουν και πολύ από απλοϊκά σαρκοβόρα ζώα, που πιστεύουν ότι τα άλλα ζώα πέφτουν κάτω την κατάλληλη στιγμή και πεθαίνουν χωρίς πόνο, μόνο και μόνο για να φαγωθούν από τους γεμάτους εκτίμηση ανθρώπους. Ο απλοϊκός αθεϊστής φαίνεται πως πιστεύει ότι ένα ενημερωμένο σεμινάριο περί αθεΐας είναι το μόνο πράγμα που χρειάζεται για να εξαλειφθεί η θρησκεία, δείχνοντας στους εκ τούτου ευγνώμονες ανθρώπους ότι μπορούν να απελευθερωθούν από μία καταπιεστική και εξασθενημένη αυταπάτη. Η πραγματικότητα της όλης κατάστασης είναι αιματηρή, χαώδης και κτηνώδης: το ξερίζωμα της πίστης τείνει στη συνδρομή των εκτελεστικών αποσπασμάτων και των θαλάμων αερίων.
Ο μύθος περί εξαλείψεως της θρησκείας χωρίς πόνο συναντάται ακόμη στην πρόσφατη τριλογία του Φίλιπ Πούλμαν, Τριλογία του Κόσμου (1998-2000), η οποία κάνει λόγο για ένα σύμπαν που καταπιέζεται από μία κακοποιό και προφανώς ξεμωραμένη θεότητα. Ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορεί να μπει ένα τέλος στη σαδιστική κτηνωδία της «βασιλείας του Θεού» είναι με την ανατροπή αυτής της θεότητας και την εγκαθίδρυση της «δημοκρατίας του ουρανού». Ο θάνατος του Θεού απαιτεί να παύσουμε να μιλάμε για τη βασιλεία του Θεού· στη θέση της θα πρέπει να τοποθετήσουμε τη «δημοκρατία του ουρανού» μία φράση που ολοκληρώνει τον τελευταίο τόμο της τριλογίας του Πούλμαν. Ο Θεός που πεθαίνει, σύμφωνα με τον Πούλμαν, είναι ο Θεός που καίει αιρετικούς και κρεμάει μάγισσες. Δεν θα τον θρηνήσει κανένας.
Πρόκειται για μία συναρπαστική και ενδιαφέρουσα ιστορία. Εντούτοις, ο αναγνώστης μένει με ένα παράξενο, επίμονο και ενοχλητικό ερώτημα. Τελειώνουν πράγματι όλα έτσι; Είναι σαν να διαβάζει κάποιος το Η φάρμα των ζώων μέχρι του σημείου που τα ζώα έχουν εκδιώξει τους κακούς ανθρώπους κι έχουν εγκαθιδρύσει τη δική τους δημοκρατία με το σλόγκαν «τέσσερα πόδια, καλό· δύο πόδια, κακό». Η ιστορία, όμως, απλά δεν σταματά εκεί Τι γίνεται με τον καημένο τον γερο-Μπόξερ, το καλό εκείνο ηλικιωμένο άλογο που το έστειλαν στο εργοστάσιο κόλλας; Στην αφήγηση του Όργουελ, ο Μπόξερ αντιπροσωπεύει τους καταπιεσμένους χωρικούς, εν ονόματι των οποίων έλαβε χώρα η επανάσταση και οι οποίοι αρχικά έγιναν αντικείμενο χειραγώγησης εκ μέρους των νέων κυρίων τους, για να καταλήξουν στη συνέχεια το ίδιο καταπιεσμένοι όσο και υπό τις συνθήκες του παλαιού καθεστώτος.
Η Ρωσική Επανάσταση δεν έληξε με τους καταπιεσμένους χωρικούς να εκδιώκουν τον τσάρο, να παίρνουν τη γη και να ζουν πανευτυχείς έκτοτε. Μία νέα ελίτ ανέλαβε τα ηνία, η οποία συχνά προχώρησε στην καταπίεση των χωρικών, αν και με έναν δημιουργικά διαφορετικό τρόπο. Τα αποσπάσματα εκκαθάρισης του Στάλιν «φρόντιζαν» αυτούς τους πιο πεισματάρηδες χωρικούς που δεν είχαν τη δέουσα σοφία να μην αντισταθούν στην εξαναγκαστική κολεκτιβοποίηση. Να, λοιπόν, και οι εκκαθαρίσεις όλων εκείνων που έμπαιναν στη μέση και παρεμπόδιζαν τη νέα παγκόσμια τάξη. Όπως τονίζει ο Μάρτιν Άμις στην πρόσφατη εξαιρετική μελέτη του για τον Στάλιν υπό τον τίτλο Κόμπα ο Τρομερός, οι Δυτικοί απλά δεν ήθελαν να ξέρουν τίποτε για τις βίαιες ακρότητες αυτού του ψυχοπαθούς. Ο Πούλμαν, λοιπόν, έχει εξασφαλίσει ένα τέλος στο λογοτεχνικό επίπεδο αλλά είναι πράγματι αυτό το σημείο στο οποίο μπορούμε να πούμε ότι τελειώνουν όλα; Υπό μία έννοια, στο σημείο αυτό, απλούστατα όλα αρχίζουν.
Αν ο αθεϊσμός έβλεπε τον εαυτό του απλά ως μία (μη θρησκευτική εναλλακτική μεταξύ πολλών άλλων, δεν θα υπήρχε κανένα πρόβλημα. Παρ’ όλα αυτά, ο αθεϊσμός έχει την ενοχλητική τάση να βλέπει τον εαυτό του ως τη μοναδική αλήθεια και απαιτεί όλοι να συμμορφωθούν στις πεποιθήσεις του. Ο σοβιετικός αθεϊσμός αποτελεί την αληθινή θρησκευτική φιλοσοφία της νεοτερικότητας μία ολοκληρωτική κοσμοθεωρία που απαιτούσε όλοι οι άλλοι να υποταχθούν στις αξιώσεις της. Όπως καθιστά σαφές η ιστορία του αθεϊστικού κράτους, αυτή η απαίτηση αναπότρεπτα θέτει την ατζέντα της καταστολής και της καταπίεσης. Ένα κίνημα που κάποτε χαιρετίστηκε ως απελευθερωτής, έγινε έτσι καταπιεστής και με τη σειρά του δημιούργησε την ανάγκη για την ανατροπή του.
Ήταν σχετικώς εύκολο να παραθεωρηθεί η σκοτεινή πλευρά του αθεϊσμού την περίοδο που μεσουρανούσε ο Δυτικός φιλελευθερισμός. Αναφορές περί τρομοκρατίας, βασανιστηρίων, λιμοκτονίας, μαζικών εκτοπίσεων και σφαγών στη Σοβιετική Ένωση απορρίπτονταν κάποτε πολύ εύκολα ως προπαγάνδα των αντιδραστικών και των πολιτικά συντηρητικών κύκλων. Παρ' όλα αυτά, η αλήθεια έχει τη συνήθεια να ξεπροβάλλει. Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989 δεν επέτρεψε απλά την πρόσβαση των κατοίκων του σοβιετικού μπλοκ στη Δύση· ετοίμασε επίσης το δρόμο για τη διερεύνηση των αρχείων της Σοβιετικής Ένωσης και των συμμάχων της από τους Δυτικούς μελετητές. Αυτό που βρήκαν, ήταν συγκλονιστικό. Το άνοιγμα των σοβιετικών αρχείων οδήγησε σε αποκαλύψεις που έδωσαν τέλος σε κάθε είδους αντιλήψεις περί του αθεϊσμού ως μιας ανεκτικής, ευγενούς και γενναιόδωρης κοσμοθεωρίας. Η μαύρη βίβλος τον κομμουνισμού, ένα βιβλίο που βασίζεται σε αυτά τα αρχεία, προκάλεσε μεγάλη αίσθηση όταν πρωτοεκδόθηκε στη Γαλλία το 1997, κυρίως διότι υπαινισσόταν ότι ο γαλλικός κομμουνισμός -ακόμη ισχυρή δύναμη στην πολιτική ζωή της χώρας- ήταν στιγματισμένος με τα εγκλήματα και τις ακρότητες των Λένιν και Στάλιν. Πού ήταν, ρωτούσαν πολλοί από τους εξοργισμένους αναγνώστες του, οι δίκες της Νυρεμβέργης κατά του κομμουνισμού; Ο κομμουνισμός αποτελούσε μία «τραγωδία πλανητικών διαστάσεων», με ένα συνολικό αριθμό θυμάτων που οι συντελεστές του τόμου εκτιμούν διαφόρως μεταξύ 85 και 100 εκατομμυρίων κατά πολύ περισσότερα από τα θύματα του ναζισμού.
Με την έκδοση αυτού του τόμου, κάθε εύλογη κουβέντα στη Δύση περί του αθεϊσμού ως απελευθερωτή σταμάτησε ξαφνικά. Οι συγγραφείς υιοθέτησαν το απόφθεγμα του Ιγκνάθιο Σιλόνε, ότι «οι επαναστάσεις, όπως τα δέντρα, πρέπει να κρίνονται από τους καρπούς τους». Ο κομμουνισμός υποσχέθηκε απελευθέρωση από την αυταπάτη της θρησκείας· κατέληξε σε μία αιματηρή απογραφή που ξεπερνά οτιδήποτε γνωρίζαμε προηγουμένως στην ιστορία. Στο πλαίσιο μιας ισχυρής και πειστικής ανάλυσης, ο τόμος Η μαύρη βίβλος κατέδειξε πώς ο αποκλεισμός οδηγεί αναπότρεπτα στην εξαφάνιση του άλλου. Όταν διακηρύσσεται ότι η θρησκεία είναι εχθρός, η έκβαση είναι αναπότρεπτη όσο και εγκληματική.
Η τρομοκρατία έχει να κάνει με μία διπλή μετάλλαξη. Πρώτα ο αντίπαλος χαρακτηρίζεται εχθρός και μετά διακηρύσσεται εγκληματίας, γεγονός που οδηγεί στον αποκλεισμό του από την κοινωνία. Ο αποκλεισμός πολύ γρήγορα μεταβάλλεται σε εξαφάνιση. [Η] ιδέα [μιας κεκαθαρμένης ανθρωπότητας] χρησιμοποιείται για να υποστηρίξει μία βίαιη ενοποίηση -του Κόμματος, της κοινωνίας, της αυτοκρατορίας- και για να ξεριζώσει όλους εκείνους που δεν κατορθώνουν να ενταχθούν στο νέο κόσμο. Μετά από μία σχετικώς σύντομη περίοδο, η κοινωνία περνά από τη λογική του πολιτικού αγώνα στη διαδικασία του αποκλεισμού, μετά στην ιδεολογία της εξάλειψης και τελικώς στην εξαφάνιση των ακάθαρτων στοιχείων. Στο τέλος, αυτό που μένει είναι εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Η απαίτηση για εξάλειψη των υπολειμματικών πεποιθήσεων οδηγεί σε μία εμμονή με την ισχύ ως μέσο με το οποίο μπορεί να προχωρήσει αυτή η εξάλειψη. Και πάλι, όπως τόνισε Η μαύρη βίβλος, η επιβολή μιας θεωρίας έγινε αυτοσκοπός, οδηγώντας σε μία νοοτροπία που δεν μπορούσε να ανεχθεί, αλλά ούτε και να συλλάβει, εναλλακτικά συστήματα πεποιθήσεων.
Re: Η χρεωκοπία του Νεοτερικού Αθεϊσμού στον Μετανεοτερικό κόσμο
10«Γνώσεσθε την αλήθειαν και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς»