Ο Μ. Αθανάσιος, έκθαμβος απέναντι στο μεγαλείο της θείας δημι‐
ουργικής δύναμης, παρατηρεί ότι το αξιοθαύμαστο αυτής έγκειται στο
γεγονός ότι όλη η κτιστή πραγματικότητα δημιουργείται και συγκροτείται
με ένα και μόνο θείο νεύμα και τούτο συμβαίνει όχι κατά διαστήματα αλ‐
λά συγχρόνως και με τέτοιο τρόπο, ώστε τα πάντα να κινούνται και να
διακοσμούνται ανάλογα με τη φύσης τους.  Τα τόσο ετερόκλιτα και ποικι‐
λόμορφα όντα καθώς και τα στοιχεία που συνθέτουν τον κόσμο δεν θα
μπορούσαν επουδενί να συναρμοσθούν εντός ενός ενιαίου συνόλου, αν
δεν υπήρχε ένας κύριος και δεσπότης, με άλλα λόγια ένα κατά πάντα α‐
νώτερο ον, το οποίο θα προσέταζε όλα τα ανωτέρω να συνενωθούν. Ο
Θεός, λοιπόν, είναι εκείνος, ο οποίος συγκροτεί τα στοιχεία και τα όντα σε
έναν κόσμο με τάξη, συνοχή και μέτρο, θεραπεύοντας έτσι την ακοσμία
και την αταξία.


Ο Μ. Βασίλειος υπογραμμίζει τη δοξολογική έκφανση της δημιουργίας: ε‐
κείνος που θεολογεί σύμφωνα με την αρμόζουσα τάξη, επιτυγχάνει να
νοεί ορθώς περί Θεού αλλά και περί της θεότητας του Υιού και Λόγου και
της δόξας του Αγίου Πνεύματος. Ύστερα πάλι, εκείνος ο οποίος δύναται
να διερμηνεύσει τους λόγους των όντων, συλλαμβάνει ότι η θεία πρόνοια
είναι συνεκτική παντός κτίσματος, ακόμα και του πιο μικρού κι ελαχί‐
στου, και κατανοεί ότι οι θείοι λόγοι οδηγούν την ιστορία στο τέλος της,
όπου θα επέλθει και η τελική κρίση.

Σοφά επέλεξε ο Μωυσής το ρήμα «ἐποίησε», επισημαίνει ο Βασίλει‐
ος, κάνοντας λόγο για τη δημιουργία του κόσμου, «ἵνα οὖν δειχθῇ ὅτι ὁ κό‐
σμος τεχνικόν ἐστι κατασκεύασμα». Και προσθέτει: «”Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν”,
οὐχὶ ἐνήργησεν οὐδὲ ὑπέστησεν, ἀλλ’, “ἐποίησεν”». Έτσι, η εκ του μη όν‐
τος παραγωγή του κόσμου στο είναι επιτελείται διαμέσου του δημιουργι‐
κού θείου προστάγματος.

Ο Μ. Βασίλειος, εστιάζοντας την προσοχή του στους πρώτους στί‐
χους της Γένεσης 1, 2, όπου η γη παρουσιάζεται αόρατη και ακατασκεύα‐
στη, εύλογα διερωτάται πώς είναι δυνατόν, ενώ ο ουρανός αποπερατώθη‐
κε, η γη να παραμένει ατελής κι ασχημάτιστη; Για να απαντήσει στη συ‐
νέχεια ότι ο χαρακτηρισμός αυτός είναι δικαιολογημένος, αφού δεν έχει
ακόμα επέλθει το θείο πρόσταγμα που θα συντελούσε στην τελειοποίησή
της, ούτως ώστε να βλαστήσει η χλωρίδα στη γη και να διακοσμήσει αυ‐
τήν με χρώματα και αρώματα. Αλλά και ο ουρανός δεν είχε λάβει την ορι‐
στική του μορφή, καθώς εξέλειπαν τα φωτιστικά σώματα, δηλαδή ο ήλιος
και η σελήνη. Ακολούθως, ο Βασίλειος, ερμηνεύοντας το επίθετο αόρατος,
τονίζει ότι η γη καλείται αόρατη για τρεις λόγους: πρώτον, διότι δεν είχε
δημιουργηθεί ο άνθρωπος, ώστε να καταστεί ορατή με τα υλικά του μάτι‐
α, δεύτερον, διότι η γη ήταν κάτω από την επιφάνεια του ύδατος με απο‐
τέλεσμα να μη γίνεται αντιληπτή και τρίτον, το αόρατο της γης οφείλεται
εν πολλοίς και στην απουσία του φωτός, το οποίο δεν είχε δημιουργηθεί
ακόμα από τον Θεό, για να φωτίσει την επιφάνεια της γης.

Επομένως, ο κόσμος ως σύλληψη υπήρχε αϊδίως στο θείο θέλημα και καθίσταται σε κάποια χρονική στιγμή πραγματικότητα μέσα από την εκ του μη όντος δημιουργία της ύλης, στην οποία
παρεμβαίνει ο Θεός, διαμορφώνοντας και καλλύνοντάς την. Η δημιουρ‐
γία δε του ουρανού και της γης δεν γίνεται αποσπασματικά και διαδοχικά
ή κατά ήμισυ του καθενός αλλά η ύλη και η μορφή έρχονται στην ύπαρξη
διαμιάς, με άλλα λόγια ακαριαία: «αὐτὴν τὴν οὐσίαν τῷ εἴδει συνειλημμέ‐
νην». Έτσι, ο Τριαδικός Θεός αναδεικνύεται όχι ως «σχημάτων εὑρετὴς
ἀλλ’ αὐτῆς τῆς φύσεως τῶν ὄντων δημιουργός».

Το κακό δεν συνδημιουργείται με το καλό ούτε λειτουργεί
ως αντίθετος και συναΐδιος του Θεού υπαρκτικός πόλος που αντιστρατεύ‐
εται την αγαθή δημιουργία.