Της Άννας Αχιολά

«Εκ γυναικός ἐρρύη τὰ φαῦλα» (=από μία γυναίκα ήρθαν στον κόσμο τα κακά), η φράση του αυτοκράτορα Θεόφιλου, εκφράζει μία κυρίαρχη άποψη στο μεσαιωνικό κόσμο και δη στο Βυζάντιο, που ανάγεται στο προπατορικό αμάρτημα.Πολλές φορές πάνω σε αυτή την άποψη στηριζόταν και η βαρύτητα για τις ποινές στα ερωτικά αδικήματα των γυναικών, που σε κάποιες περιπτώσεις ήταν μεγαλύτερη από αυτές των ανδρών, περιλαμβάνοντας ακρωτηριασμούς, αφαίρεση περιουσιών και αποκλεισμό σε μοναστήρια.Η μοιχεία ήταν το κυρίαρχο ερωτικό έγκλημα στο μεσαιωνικό κόσμο. Για τον καθορισμό της αντικειμενικής υποστάσεως της μοιχείας - όσον αφορά τις γυναίκες - στο βυζαντινό πολιτειακό δίκαιο επικράτησε ο στενότερος ρωμαϊκός ορισμός, ότι μοιχεία είναι μόνο η από τη σύζυγο παράβαση της σχετικής απαγορεύσεως με άνδρα έγγαμο ή άγαμο.

 Ο ορισμός αυτός, αν και κατακρίθηκε, λόγω της ανισότητας που καθιερώνει μεταξύ των συζύγων και από τον Ιωάννη Χρυσόστομο και από τον Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό - ο τελευταίος μάλιστα τόνισε σχετικά μ’ αυτόν τον άδικο νόμο άνδρες ήσαν οι νομοθετούντες, διά τούτο κατά γυναικών ή νομοθεσία - ίσχυσε και στην εκκλησιαστική πρακτική.Ο Ιουστινιανός θεώρησε τη μοιχεία βαρύτατο έγκλημα και την περιέλαβε στους λόγους διαζυγίου. Δεν αποκλειόταν, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, η θανάτωση του μοιχού από τον προσβληθέντα σύζυγο ενώ η δε μοιχαλίδα κλεινόταν σε μοναστήρι. Δόθηκε όμως το δικαίωμα στο σύζυγο να μπορεί μέσα σε δύο χρόνια να την πάρει από το μοναστήρι. Στο σημείο αυτό παρατηρούμε μια ευνοϊκότερη μεταχείριση της γυναίκας μοιχαλίδας.Αν όμως περνούσαν αυτά τα δύο χρόνια ή αν εν τω μεταξύ πέθαινε ο σύζυγος, τότε, σύμφωνα με το νόμο, διατασσόταν η κουρά της σε μοναχή. Είχε όμως και περιουσιακές κυρώσεις η μοιχαλίδα. Την περιουσία της την έπαιρναν κατά τα 2/3 οι κατιόντες της, κατά το δε 1/3 το μοναστήρι. Αν δεν υπήρχαν κατιόντες αλλά ανιόντες, τότε ένα μέρος της περιουσίας της έπαιρναν αυτοί και ένα η μονή. Αν όμως οι ανιόντες είχαν συμπράξει στη μοιχεία, τότε όλη την περιουσία της μοιχαλίδας την έπαιρνε το μοναστήρι.

 Αργότερα, η «Εκλογή» («επιδιόρθωσιν εις το φιλανθρωπότερον» της Ιουστινιάνειας νομοθεσίας, στο αστικό και ποινικό δίκαιο, η επιτροπή σύνταξης της οποίας, δεν είναι επίσημα γνωστή.) που εξέδωσε ο Λέων ο Γ’, ρύθμισε διαφορετικά τα της μοιχείας και προέβλεψε ως ποινή, και για τους δύο δράστες, την αποκοπή της μύτης, η οποία μάλιστα παραμένει στο εξής η βασική ποινή για την τιμωρία του εγκλήματος.Σε μερικές όμως διατάξεις υπάρχουν και άλλες επιβαρυντικές κυρώσεις για τις μοιχαλίδες, δηλαδή περιουσιακές συνέπειες ανάλογες με αυτές του Ιουστινιάνειου δικαίου. Θα ήταν σκόπιμο να γίνει επίσης μνεία και μιας διατάξεως της Ecloga Privata Aucta, που προέβλεπε υποχρεωτικό διαζύγιο για τη μοιχαλίδα.Επιπλέον, έχανε και την επιμέλεια των παιδιών της ενώ μπορούσε όμως να αναλάβει την προίκα της. Στο ίδιο έργο αντίθετα αναφέρεται πως «ο μοιχός εκ τής ιδίας γυναικός μη χωρίζεσθαι, ει και ερινοκοπήθη». Το κατά πόσο βέβαια αυτό μπορούσε να θεωρηθεί ευνοϊκή μεταχείριση των ανδρών, που έχαναν τη μύτη τους, αλλά εξακολουθούσαν να παραμένουν δεμένοι με τη σύζυγό τους, της οποίας τα θέλγητρα είχαν ήδη έμπρακτα αποδοκιμάσει, είναι μια άλλη ιστορία.

 Η νομοθεσία των Ισαύρων θεωρεί τα σαρκικά παραπτώματα των μοναχών ως μοιχεία, διότι βλέπει τις μοναχές ως νύμφες του Χριστού και επομένως επιτάσσει για τις παραβάτιδες την ποινή της μοιχείας, δηλαδή το κόψιμο της μύτης και για τους δύο συναυτουργούς.Το «Εκλογάδιο» από την άλλη, δεν προέβλεψε ποινές για την τιμωρία της μοναχής, ίσως διότι κρίθηκε ότι είναι αρκετή η επιβολή των ποινών που προβλέπονταν από την εκκλησιαστική νομοθεσία.Οι συνέπειες για τη γυναίκα δούλη - ελαφρύτερες από αυτές της πορνείας της μοναχής - διέφεραν ανάλογα με το σε ποιον ανήκε η δούλη. Αν έγινε με την «ιδίαν» δούλη, ο νόμος επέτασσε την πώληση της δούλης επ’ ωφελεία του Δημοσίου σ’ άλλη επαρχία, για να αποχωρισθεί τον κύριό της. Στη διάπραξη πορνείας με δούλη τρίτου, τις συνέπειες τις υφίστατο ο άνδρας συναυτουργός.Επομένως στην περίπτωση αυτή προκύπτει ότι η δούλη παρέμενε ουσιαστικά ατιμώρητη.

 Ενδιαφέρον παρουσιάζει η διάπραξη μοιχείας από ελεύθερη γυναίκα με δούλο της, που προβλέπεται στην «Εισαγωγή» και στον «Πρόχειρο Νόμο».Στην περίπτωση αυτή η γυναίκα έχανε την περιουσία της και με κομμένη τη μύτη έπαιρνε το δρόμο της εξορίας. Η θέση του ανδρός - αν μπορούσε βέβαια υπό τις τότε συνθήκες να υπαχθεί στην έννοια του ανδρός ένας δούλος - ήταν χειρότερη, γιατί έχανε την ίδια του τη ζωή.Όσο για τη κτηνοβασία, αν και για τον άντρα αντιμετωπιζόταν με ακρωτηριασμό (αποκοπή του πέους), για τη γυναίκα δεν υπήρχε νομοθετική πρόβλεψη, καθώς σε αυτή την περίπτωση επικρατούσε το εθιμικό δίκαιο και έτσι η τιμωρία μπορεί να ποίκιλλε από τόπο σε τόπο και μπορούσε να φτάσει μέχρι και τη θανάτωση της αμαρτάνουσας, σύμφωνα με κάποιες πηγές…Πηγές:

​​​ Στο προηγούμενο Μεσαιωνολόγιο εστιάσαμε στη μοιχεία και πώς αυτή αντιμετωπιζόταν στο Βυζάντιο, ανάλογα και με το ποιος υπέπιπτε στο ερωτικό αυτό αδίκημα.Τα αδικήματα όμως που είχαν σχέση με το σεξ ήταν πολλά, ειδικά σε μία εποχή γεμάτη καταπίεση και σίγουρα δεν τα άφηναν ατιμώρητα όταν τα εντόπιζαν, με ποινές συχνά πολύ σκληρές.

Η αντιμετώπιση της γυναίκας για το έγκλημα της αιμομιξίας, τουλάχιστον από τον πολιτειακό νομοθέτη, υπήρξε επιεικέστερη απ’ ό,τι του άνδρα, γιατί σε διάφορες μορφές διαπράξεως του εγκλήματος - π.χ. σύναψη σαρκικών σχέσεων από έναν άνδρα με μητέρα και κόρη, για να τιμωρηθεί η γυναίκα απαιτείται δόλος.Εμφανίζεται λοιπόν η βυζαντινή έννομη τάξη να θεωρεί τη γυναίκα ως άτομο με περιορισμένη κοινωνική δραστηριότητα, που εκ των πραγμάτων της απέκλειε τη γνώση όχι μόνο των νόμων, αλλά και πραγματικών γεγονότων που μπορεί να διαδραματίζονταν, κατά το κοινώς λεγόμενο, πίσω από την πλάτη της.

Η «Εκλογή» αντιμετώπισε με επιείκεια τη διγαμία για τη γυναίκα. Έτσι, ο μεν δίγαμος άνδρας υφίστατο την ποινή του δαρμού, διότι ο νομοθέτης θεώρησε τη διγαμία ως διακεκριμένη πορνεία, η δε συναυτουργός γυναίκα είχε μόνο αστικές κυρώσεις, που συνίσταντο στην άμεση εκδίωξη από το συζυγικό οίκο αυτής και των τέκνων της.Ο «Πρόχειρος Νόμος» (απάνθισμα νόμων ή μεμονωμένοι νόμοι και αντικατέστησαν την «Εκλογή» κατά τη Δυναστεία των Ισαύρων) όπως και τα «Βασιλικά» (νομοθετική συλλογή που αποτελεί την κορύφωση της νομοθετικής δραστηριότητας των πρώτων Μακεδόνων αυτοκρατόρων) ακολουθώντας την κανονική νομοθεσία, θεωρούν τη διγαμία μοιχεία και απειλούν με ποινή όχι μόνο τον άνδρα αλλά και τη γυναίκα, την οποία όμως απαλλάσσουν σε περίπτωση πραγματικής πλάνης.Ομοφυλοφιλία. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να προστεθεί και η ομοφυλοφιλία, ως ένα άλλο θεωρούμενο αδίκημα που διέπρατταν άνδρες και γυναίκες. Ενώ όμως για τους άνδρες δράστες υπάρχουν βαρύτατες κυρώσεις, αφού ως ποινή γι’ αυτούς ορίστηκε και για τους δύο δράστες ο δια ξίφους θάνατος, για τις γυναίκες δεν προβλέπεται καθόλου στην πολιτειακή ποινική νομοθεσία της εποχής.

 Υπήρχε γυναικεία ομοφυλοφιλία αλλά για κάποιους λόγους ήταν ποινικά αδιάφορη για την Πολιτεία. Ίσως επειδή, όπως υποστήριξε ο Πιτσάκης, είναι πρακτικά λιγότερο εμφανής από την ανδρική.Πάντως είναι αναμφισβήτητο ότι υπήρχε και απόδειξη αυτού είναι οι πολυάριθμες απαγορεύσεις στα πατερικά κείμενα.Πορνεία. Οι βυζαντινοί νόμοι δεν απαγόρευαν την πορνεία, μια που τη θεωρούσαν «ευκολίαν». Ας δούμε όμως παραδείγματα της αμφιθυμίας των βυζαντινών νόμων απέναντι στις λεγόμενες πόρνες, που δεν ήταν μόνο αυτές που αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους...Ελαφρύτερο αδίκημα από τη μοιχεία ήταν η πορνεία, που διέπρατταν οι άγαμες γυναίκες ή οι χήρες, όταν είχαν σαρκική σχέση με άνδρες.

  Κατά τη διάταξη αυτή, επιβάλλεται και στο Βυζάντιο η ποινή του θανάτου στη διακόνισσα, η οποία συνήπτε γάμο ή είχε εξώγαμη σαρκική σχέση. Την ίδια ποινή και επιπλέον δήμευση υφίστατο και ο συναυτουργός. Ειδικά για τις μοναχές όμως, σύμφωνα με μεταγενέστερη διάταξη, έχουμε επιεικέστερη μεταχείριση, διότι επιβάλλεται η ασφαλής φύλαξή τους στο μοναστήρι.Στα πορνεία υπήρχαν κοπέλες από δέκα ετών και άνω. Ήταν δούλες, αιχμάλωτες, αλλά και κοπέλες που συγκέντρωναν οι πορνοβοσκοί από τις επαρχίες, αγοράζοντάς τες από τους γονείς τους.

Διαστροφή στο Βυζάντιο θεωρούνταν φυσικά και η κτηνοβασία, τόσο για τους άντρες όσο και για τις γυναίκες. Η πολιτεία θεωρούσε τους κτηνοβάτες λεπρούς, δηλαδή ηθικά μολυσμένους και επέβαλλε σκληρές ποινές. Σεξουαλικά αδικήματα στη Μεσαιωνική Ρόδο του 15ου αι. και η προσπάθεια πάταξης τους.Μετά την 1η Πολιορκία του 1480, λόγω της οικονομικής ανάπτυξης που επήλθε στη Ρόδο, από την ειρήνη με τους Τούρκους, αναγκάζουν το Μέγα Μάγιστρο Pierre D’ Aubusson να επέμβει για να επαναφέρει στην τάξη κι αυτούς τους μοναχούς Ιππότες.Επιβάλλει βαριές ποινές στους μοιχούς, τις μοιχαλίδες, τους προαγωγούς, τους παιδεραστές και τους τζογαδόρους. Ειδικά για τους παιδεραστές αλλά και τις χριστιανές που θα έρχονταν σε επαφή με τους Τούρκους εμπόρους ή τους Εβραίους που κατέφθαναν στο νησί και γενικά για όλους τους χριστιανούς που θα είχαν επαφή με αλλόθρησκους, η ποινή ήταν Θάνατος στην Πυρά, ένα μέτρο που μάλλον λειτούργησε περισσότερο σαν εκφοβισμός, αφού δεν υπάρχουν καταγραφές ότι εφαρμόστηκε ποτέ στη Ρόδο.