1955-1959
Ο αγώνας για την ανεξαρτησία

Το αίτημα των Κυπρίων για την αποτίναξη της βρετανικής αποικιοκρατίας στη Μεγαλόνησο και την Ένωσή της με την Ελλάδα έρχεται στο προσκήνιο το 1950, όταν με δημοψήφισμα που διεξήχθη στην Κύπρο το 96,7% των συμμετεχόντων σε αυτό τάχθηκε υπέρ της Ενώσεως. Η ιστορία της Κύπρου εισέρχεται σε μία νέα φάση όταν στις 20 Οκτωβρίου της ίδιας χρονιάς ανέλαβε ως Αρχιεπίσκοπος Κύπρου ο Μακάριος.

Το 1954 ο απόστρατος συνταγματάρχης Γεώργιος Γρίβας φθάνει στο νησί, συγκροτεί την Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ), η οποία αρχίζει επισήμως τη δράση της την 1η Απριλίου του 1955.


Από τις 29 Αυγούστου έως τις 7 Σεπτεμβρίου του 1955 -και ενώ συνεχιζόταν η δράση της ΕΟΚΑ- πραγματοποιείται στο Λονδίνο 'Τριμερής Διάσκεψη' Ελλάδας, Τουρκίας και Βρετανίας. Η Διάσκεψη κατέληξε σε παταγώδη αποτυχία, καθώς έπειτα από προβοκατόρικη -καθ' ομολογία των ίδιων των Τούρκων- βομβιστική επίθεση στον κήπο του τουρκικού προξενείου της Θεσσαλονίκης, ξέσπασε ανθελληνικό πογκρόμ με λεηλασίες, και βανδαλισμούς εις βάρος των Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη.

Εν τω μεταξύ, η Αθήνα, με την προτροπή της Λευκωσίας και των πιέσεων των οργανώσεων του Κυπριακού Αγώνα σε Ελλάδα και Κύπρο, καταβάλλει προσπάθειες για διεθνοποίηση του θέματος με διαδοχικές προσφυγές στον ΟΗΕ, ο οποίος, στις 12 Οκτωβρίου του 1956 κάνει τελικά δεκτή ανάλογη προσφυγή της Βρετανίας για εξεύρεση «ειρηνικής, δίκαιης και δημοκρατικής» λύσης.


Τον Μάρτιο του 1956 ο Μακάριος εξορίζεται και εγκαταλείπει την Κύπρο, ενώ περίπου δύο μήνες αργότερα αίσθηση προκαλεί ο απαγχονισμός από τους Βρετανούς των Κυπρίων αγωνιστών Μ.Καραολή και Α.Δημητρίου.

Τον Αύγουστο του 1958 ο ΟΗΕ συνιστά συνέχιση των προσπαθειών για εξεύρεση λύσης στο Κυπριακό, ύστερα από την 5η προσφυγή της Ελλάδας και η δήλωση, περίπου ένα μήνα αργότερα, του Μακαρίου -ο οποίος εν τω μεταξύ είχε επιστρέψει από την εξορία- ότι δέχεται λύση ανεξαρτησίας, ανοίγει το δρόμο προς μία νέα προσέγγιση του προβλήματος και στην έναρξη διαπραγματεύσεων στις 6 Δεκεμβρίου, μεταξύ των υπουργών Εξωτερικών Ελλάδος και Τουρκίας Αβέρωφ και Ζορλού.

Με τη λήξη της διάσκεψης της Ζυρίχης, στις 11 Φεβρουαρίου 1959, επήλθε συμφωνία μεταξύ του Ελληνα και του Τούρκου πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καρμανλή και Αντάν Μεντερές για λύση του Κυπριακού. Στις 17-19 Φεβρουαρίου, ακολουθεί στο Λονδίνο πενταμερής διάσκεψη, με συμμετοχή Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων αντιπροσώπων, η οποία καταλήγει στην τελική συμφωνία που έθεσε τις βάσεις για τη δημιουργία της ανεξάρτητης Κυπριακής Δημοκρατίας.

1960-1967
Το (ανεπιτυχές) πείραμα της ειρήνης


Με την υπογραφή των Συμφωνιών στη Λευκωσία στις 16 Αυγούστου του 1960 και την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας η Κύπρος εισέρχεται σε μία νέα εποχή. Ωστόσο, η ειρήνη που επέφεραν στην Κύπρο οι Συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου ήταν βραχύβια.

Τα πρώτα σύννεφα στις διακοινοτικές σχέσεις εμφανίζονται πριν ακόμη συμπληρωθεί ένας χρόνος κυπριακής ανεξαρτησίας, όταν Τουρκοκύπριοι βουλευτές αρνούνται να ψηφίσουν τρίμηνη παράταση φορολογικής νομοθεσίας, ενώ μερικούς μήνες αργότερα καταψηφίζουν νομοσχέδιο περί φορολογίας εισοδήματος επικαλούμενοι τη μη εφαρμογή των διατάξεων περί ξεχωριστών δήμων.

Στις 22 Νοεμβρίου 1962 η τουρκική κυβέρνηση θέτει στο Μακάριο, που επισκέπτεται την Αγκυρα, θέματα ξεχωριστών δήμων, αναλογίας συμμετοχής των Τουρκοκυπρίων στις δημόσιες υπηρεσίες και συγκρότησης κυπριακού στρατού. Το θέμα οδηγεί σε κρίση τις σχέσεις των δύο κοινοτήτων και οι Τουρκοκύπριοι προχωρούν στην ίδρυση χωριστών τουρκοκυπριακών δήμων.

Ωστόσο, η οριστική ρήξη έρχεται όταν, το Νοέμβριο του 1963, ο Μακάριος υποβάλλει στον αντιπρόεδρό του και ηγέτη των Τουρκοκυπρίων, Φαζίλ Κιουτσούκ, υπόμνημα για τη γνωστή πρόταση αναθεώρησης του κυπριακού Συντάγματος σε 13 σημεία.

Η Τουρκία απορρίπτει τις προτάσεις Μακαρίου. Ξεσπούν συγκρούσεις και η κατάσταση βαίνει εκτός ελέγχου. Ακολουθεί προειδοποιητική υπερπτήση τουρκικών μαχητικών πάνω από την Κύπρο, επέμβαση των βρετανικών στρατευμάτων και δημιουργία, στις 29 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους, πράσινης γραμμής μεταξύ των δύο κοινοτήτων.

Μετά τα γεγονότα του 1963 η Αθήνα επανέρχεται στην ιδέα της Ενώσεως, ωστόσο την περίοδο αυτή γίνεται πιο εμφανής η υποβόσκουσα διάσταση απόψεων και η έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο εθνικών κέντρων ως προς τους χειρισμούς.

Στις 12 Ιουνίου του 1964 επιστρέφει στη Μεγαλόνησο ο Γρίβας για να αναλάβει εκ νέου δράση και λίγες εβδομάδες αργότερα ακολουθούν τουρκικοί βομβαρδισμοί.

Το ίδιο διάστημα έντονη είναι η ενεργοποίηση του αμερικανικού παράγοντα που παρουσιάζει στη Γενεύη το Σχέδιο Ατσεσον, το οποίο προέβλεπε την Ένωση με αντάλλαγμα τουρκική βάση στην Καρπασία. Το σχέδιο δεν έγινε δεκτό από την Αθήνα και τη Λευκωσία. Το διάστημα εκείνο η Αθήνα αντιλαμβανόταν ότι η Ένωση θα είχε το τίμημά της, ενώ η Λευκωσία ήταν απόλυτα αντίθετη σε οποιοδήποτε εδαφικό αντάλλαγμα προς την Τουρκία, θεωρώντας μία τέτοια λύση διχοτομική. Η διαφωνία Αθηνών - Λευκωσίας επισφραγίζεται με την ανταλλαγή επιστολών μεταξύ του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου.

Έπειτα από λίγους μήνες αδιέξοδων διπλωματικών προσπαθειών, η Αθήνα εισέρχεται στη δίνη των Ιουλιανών και σε περίοδο παρατεταμένης πολιτικής κρίσης, με το Κυπριακό εκ των πραγμάτων να υποβαθμίζεται στις προτεραιότητες της ελληνικής κυβέρνησης.

Το Μάρτιο του 1966, ανατίθεται από την Αθήνα στον Γρίβα η διοίκηση της Εθνικής Φρουράς, γεγονός που προκαλεί την έντονη αντίδραση του Μακαρίου. Το Συμβούλιο του Στέμματος που συνεδριάζει στις 6 Φεβρουαρίου του 1967 με τη συμμετοχή και του Μακαρίου, εξουσιοδοτεί την ελληνική κυβέρνηση να συνεχίσει διάλογο με την Τουρκία, με τελικό στόχο την Ένωση. Ωστόσο, όλοι οι σχεδιασμοί και οι συνεννοήσεις ανατρέπονται άρδην, καθώς η Ελλάδα εισέρχεται στις 21 Απριλίου στη σκοτεινή περίοδο της δικτατορίας των συνταγματαρχών.

1967-1974
Από τις διαφωνίες στον Αττίλα


Η επιβολή της δικτατορίας στην Ελλάδα επιτείνει τις δυσχέρειες στις σχέσεις Αθηνών - Λευκωσίας, οι οποίες συνεχίστηκαν καθόλη τη διάρκεια της Επταετίας, οδηγώντας σε πλήρες αδιέξοδο το καλοκαίρι του 1974.

Το διάστημα αυτό η Λευκωσία ακολουθεί πιστά την πολιτική γραμμή του Μακαρίου, ο οποίος στις εκλογές του 1968 (25 Ιανουαρίου) εξασφάλισε την επανεκλογή του με το συντριπτικό ποσοστό 95,45%.

Από την πλευρά της Αθήνας, επισήμως οι διπλωματικές προσπάθειες είχαν στόχο να πείσουν τον Μακάριο σε ένα νέο σχήμα ανεξαρτησίας, ωστόσο τα όργανα της δικτατορίας στη Μεγαλόνησο έκαναν ακριβώς το αντίθετο, παρουσιάζοντας τον Μακάριο ως επίορκο ανθενωτικό, και υποδαυλίζοντας με άμετρο φανατισμό το φρόνημα των Κυπρίων.

Στις 8 Μαρτίου του 1970 εκδηλώνεται απόπειρα δολοφονίας κατά του Μακαρίου, με καταιγισμό πυρών στο ελικόπτερο στο οποίο επέβαινε. Μεταξύ των συνωμοτών κατονομάστηκαν, κατά τις ανακρίσεις, ένας Ελλαδίτης αξιωματικός και ο ενωτικός πρώην υπουργός Εσωτερικών της Κύπρου, Πολύκαρπος Γεωρκατζής, ο οποίος δολοφονήθηκε λίγες ημέρες αργότερα σε ερημική περιοχή της Λευκωσίας.


Με επιστολή του προς τον Μακάριο, στις 18 Ιουνίου του επόμενου έτους, ο τότε ισχυρός άνδρας των Αθηνών Γεώργιος Παπαδόπουλος απειλεί με λήψη «πικρών» μέτρων εάν ο Μακάριος επιμείνει στην απόρριψη των προτάσεών του για παράκαμψη διαφωνιών με τους Τουρκοκυπρίους σε θέματα τοπικής διοίκησης. Ο Μακάριος ζητά διευκρινίσεις για τα «πικρά μέτρα» και απορρίπτει την αναφορά των Αθηνών για προβάδισμα του εθνικού κέντρου.

Αποτέλεσμα της αντιπαράθεσης Μακαρίου με τους συνταγματάρχες ήταν η επιστροφή του Γρίβα στην Κύπρο με αποστολή να οργανώσει την ΕΟΚΑ Β'.

Αθήνα και Λευκωσία υποδέχονται το 1972 με νέα ένταση, αυτή τη φορά εξαιτίας της μυστικής εισαγωγής όπλων από την Τσεχοσλοβακία στην Κύπρο. Η ελληνική κυβέρνηση ζητά από το Μακάριο να τεθεί ο τσεχοσλοβακικός οπλισμός υπό τον έλεγχο και τη φύλαξη της ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ, και να σχηματιστεί κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Ζητείται, επίσης, προφορικά η απομάκρυνση του Μακαρίου και του Γρίβα. Στις 14 Φεβρουαρίου κυκλοφορούν φήμες για πραξικόπημα στη Λευκωσία.

Στις 27 Ιανουαρίου 1974 πεθαίνει ο Γρίβας και παρά τη μεταξύ τους σύγκρουση, ο Μακάριος κηρύσσει τριήμερο εθνικό πένθος και αμνηστία για τους οπαδούς της ΕΟΚΑ Β', για να κατευνάσει τους πολιτικούς του αντιπάλους. Παράλληλα, στις 3 Μαΐου, με επιστολή του στον υπουργό Εξωτερικών Σπύρο Τεντενέ ο Μακάριος καταγγέλλει επωνύμως Έλληνες στρατιωτικούς στην Κύπρο για παράνομες ενέργειες και κλοπή όπλων από στρατόπεδο της Εθνικής Φρουράς από στοιχεία της ΕΟΚΑ Β'.

Η τουρκική εισβολή
Το πρωί της 15ης Ιουλίου 1974 εκδηλώθηκε πραξικόπημα στην Κύπρο. Ο Μακάριος φυγαδεύτηκε στο Λονδίνο. Οι πραξικοπηματίες τοποθέτησαν στη θέση του «προέδρου» τον Νίκο Σαμψών.

Μετά και αυτή την εξέλιξη η Αγκυρα εμφανίζεται αποφασισμένη να αναλάβει στρατιωτική δράση εις βάρος της Κύπρου. Παρά τις 'παραινέσεις' του Βρετανού ομολόγου του, Χάρολντ Ουίλσον, και του υπουργού των Εξωτερικών, Τζέιμς Κάλαχαν, ο Τούρκος πρωθυπουργός Μπουλέντ Ετζεβίτ υποστηρίζει τη λύση της εισβολής στην Κύπρο. Ο έκτακτος απεσταλμένος του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών, Κίσινγκερ, υφυπουργός των Εξωτερικών, Τζο Σίσκο, προσπαθεί με συνεχείς διαβουλεύσεις μεταξύ Λονδίνου - Αγκυρας και Αθηνών, να αποτρέψει τα χειρότερα, αλλά αποτυγχάνει στην αποστολή του.

Το πρωί της 20ης Ιουλίου 1974 ο κυπριακός ουρανός σκοτεινιάζει από τα στρατιωτικά αεροσκάφη της Τουρκίας και τους αλεξιπτωτιστές που έπεφταν κατά κύματα. Παράλληλα τμήματα πεζικού της Τουρκίας αποβιβάζονται στις παραλίες της Κερύνειας. Ο 'Αττίλας' βρισκόταν στην Κύπρο.

Στις 24 Ιουλίου στην Αθήνα η Χούντα καταρρέει και ορκίζεται η πρώτη πολιτική κυβέρνηση, έπειτα από 7 χρόνια και 3 μήνες, υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Στην Κύπρο παραιτείται ο Νίκος Σαμψών και, λόγω της αδυναμίας του Μακαρίου να επανέλθει, βάσει των προβλέψεων του Συντάγματος του 1960, τη θέση του Προέδρου αναλαμβάνει ο Πρόεδρος της Βουλής, Γλαύκος Κληρίδης.

Στις 25 Ιουλίου το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ συγκάλεσε στη Γενεύη Τριμερή Διάσκεψη, με συμμετοχή των Υπουργών Εξωτερικών Ελλάδας, Γ. Μαύρου, Τουρκίας, Τ. Γκιουνές, και Μεγάλης Βρετανίας, Τζ. Κάλαχαν, για τη λύση του προβλήματος.

Η Διάσκεψη υιοθετεί διακήρυξη σύμφωνα με την οποία αναγνωρίζεται στην Κύπρο η ύπαρξη εκ των πραγμάτων δύο αυτόνομων διοικήσεων, της ελληνοκυπριακής και της τουρκοκυπριακής κοινότητας, και ζητούσε να διεξαχθούν διαπραγματεύσεις για να εξασφαλισθεί η αποκατάσταση της ειρήνης στην περιοχή και η επανεγκαθίδρυση της συνταγματικής κυβερνήσεως στην Κύπρο. Στις 9 Αυγούστου αρχίζει ο νέος γύρος της Διασκέψεως της Γενεύης, με συμμετοχή των Γλαύκου Κληρίδη και Ραούφ Ντενκτάς ως εκπροσώπων των δύο κοινοτήτων.

Στις 13 Αυγούστου ο Γλαύκος Κληρίδης υποβάλλει σχέδιο για άρση του αδιεξόδου, το οποίο όμως απορρίπτεται από την τουρκική πλευρά.

Οι συνομιλίες ναυαγούν και οι τουρκικές στρατιωτικές μονάδες εξαπολύουν, στις 14 Αυγούστου, νέα σφοδρή επίθεση σε όλα τα μέτωπα της Κύπρου φθάνοντας έως τη σημερινή γραμμή αντιπαράταξης.

1974-1998
Οι άκαρπες προσπάθειες


Με την Αθήνα κι τη Λευκωσία στην πλέον δυσμενή θέση, έπειτα από τα τετελεσμένα που δημιούργησε η τουρκική εισβολή και κατοχή, αρχίζουν τον Ιανουάριο του 1975 συνομιλίες Κληρίδη - Ντενκτάς, υπό την αιγίδα του τότε ειδικού αντιπροσώπου των Ηνωμένων Εθνών, Βέκμαν, με αντικείμενο τις αρμοδιότητες της κεντρικής κυβερνήσεως της Κύπρου.

Παρά τις συνεχιζόμενες διαπραγματεύσεις με στόχο την άρση του Αδιεξόδου η τουρκοκυπριακή πλευρά προχώρησε μονομερώς στην ανακήρυξη του 'Τουρκικού Ομόσπονδου Κράτους της Κύπρου', στα κατεχόμενα εδάφη, ενώ ταυτόχρονα υπέβαλε στα εμπλεκόμενα μέρη τις θέσεις της για το συνταγματικό πρόβλημα.

Ακολούθησαν πέντε γύροι συνομιλιών υπό την αιγίδα του ΟΗΕ οι οποίοι απέβησαν επί της ουσίας άκαρποι.

Συμφωνία Μακαρίου - Ντενκτάς
Στις αρχές του 1977 πραγματοποιήθηκαν δύο διαδοχικές συναντήσεις του Προέδρου της Κύπρου Αρχιεπισκόπου Μακαρίου με τον Ραούφ Ντενκτάς, οι οποίες κατέληξαν σε μια συμφωνία σε τέσσερις κατευθυντήριες γραμμές:

Ανεξάρτητη, αδέσμευτη, δικοινοτική ομοσπονδιακή δημοκρατία.


Η εδαφική περιοχή που θα βρίσκεται υπό τη διοίκηση κάθε κοινότητας θα συζητηθεί υπό το φως της οικονομικής βιωσιμότητας και παραγωγικότητας και της ιδιοκτησίας της γης.


Θέματα αρχής, όπως η ελευθερία διακινήσεως, η ελευθερία εγκαταστάσεως και το δικαίωμα ιδιοκτησίας, καθώς και άλλα σχετικά ζητήματα, είναι ανοικτά σε συζήτηση


Οι εξουσίες και οι αρμοδιότητες της κεντρικής ομοσπονδιακής κυβερνήσεως θα είναι τέτοιες ώστε να εγγυώνται την ενότητα της χώρας.
Στις 3 Αυγούστου πεθαίνει ο Μακάριος και στην ηγεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας τον διαδέχεται ο Σπύρος Κυπριανού. Ο τελευταίος κατέληξε, περίπου δύο χρόνια αργότερα, με τον κατοχικό ηγέτη Ραούφ Ντενκτάς σε μία δεύτερη συμφωνία υψηλού επιπέδου -δέκα σημείων αυτή τη φορά- για το πλαίσο διεξαγωγής των συνομιλιών.

Οι δύο ηγέτες συμφώνησαν στην επανέναρξη των διακοινοτικών συνομιλιών με άξονα τη συμφωνία Μακαρίου - Ντενκτάς του 1977 και τις σχετικές με το Κυπριακό αποφάσεις των Ηνωμένων Εθνών, στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στη συζήτηση και του εδαφικού, ενώ ετίθετο προς συζήτηση και το θέμα της αποστρατικοποίησης της Κύπρου.

Αργότερα, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Χαβιέρ Πέρεζ ντε Κουέγιαρ, προσπάθησε να διαμορφώσει «δείκτες» για λύση του Κυπριακού, οι οποίοι περιείχαν εναλλακτικές λύσεις στο εδαφικό και συνταγματικό.

Η ανακήρυξη του ψευδοκράτους
Στις 15 Νοεμβρίου του 1983 ανακηρύσσεται μονομερώς η «Τουρκική Δημοκρατία της Βορείου Κύπρου» την οποία αναγνωρίζει αμέσως η Τουρκία. Ακολουθεί το ψήφισμα 541/83 του Συμβουλίου Ασφαλείας με το οποίο καταδικάζεται η ενέργεια αυτή και καλούνται οι χώρες μέλη του ΟΗΕ να μην αναγνωρίσουν το ψευδοκράτος, σεβόμενες την κυριαρχία της Κύπρου.

Το αδιέξοδο συνεχιζόταν και τον Ιανουάριο του 1988 μετά τη συνάντηση του Ανδρέα Παπανδρέου με τον Τουργκούτ Οζάλ στο Νταβός της Ελβετίας, όταν το Κυπριακό 'μπήκε στο ράφι', σύμφωνα με την δήλωση του Έλληνα πρωθυπουργού.

Ακολούθησαν νέες συνομιλίες σε τρεις γύρους (Σεπτέμβριος 1988 - Ιούνιος 1989)· κάθε φορά που ολοκληρώνονταν, οι Γιώργος Βασιλείου, που είχε εκλεγεί Πρόεδρος ήδη από το Φεβρουάριο του 1988, και Ραούφ Ντενκτάς, εκαλούντο σε συνάντηση στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών. Όμως, ούτε και αυτές οι επαφές έφεραν αποτελέσματα.

Η 'Δέσμη Ιδεών' Γκάλι
Τον Ιούνιο του 1992 πραγματοποιήθηκαν στη Νέα Υόρκη ξεχωριστές συναντήσεις του ΟΗΕ Μπούτρος Μπούτρος Γκάλι με τον Πρόεδρο Γιώργο Βασιλείου και τον Ραούφ Ντενκτάς, και μια δεκάλεπτη κοινή συνάντηση στις 23 Ιουνίου. Τον επόμενο μήνα άρχισαν συνομιλίες, κατά τη διάρκεια των οποίων ο Μπούτρος Γκάλι υπέβαλε «Δέσμη Ιδεών», στην οποία περιελαμβανόταν χάρτης που προέβλεπε ποσοστό εδάφους 27,4% να παραμείνει υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση.

Το πλαίσιο συνολικής συμφωνίας διασφάλιζε ότι η διευθέτηση του Κυπριακού στηρίζεται σε ενιαίο κράτος της Κύπρου, με μια κυριαρχία και διεθνή προσωπικότητα και μια ιθαγένεια, με την ανεξαρτησία και εδαφική του ακεραιότητα κατοχυρωμένες, και αποτελούμενο από δύο πολιτικά ίσες κοινότητες, σε μια δικοινοτική και διζωνική ομοσπονδία, και ότι η διευθέτηση πρέπει να αποκλείει ένωση ολόκληρης ή μέρους της με οποιαδήποτε άλλη χώρα ή οποιαδήποτε μορφή διχοτόμησης ή απόσχισης.

Επίσης προέβλεπε ότι ο διορισμός ομοσπονδιακών αξιωματούχων και δημοσίων υπαλλήλων θα γινόταν σε αναλογία 70:30 Ελληνοκυπρίων προς Τουρκοκυπρίους, ενώ η νομοθετική εξουσία θα ασκείται από την Κάτω και την Ανω Βουλή. Η Κάτω Βουλή θα ήταν δικοινοτική με αναλογία 70:30 και στην Ανω Βουλή θα υπήρχε αναλογία 50:50, που θα αντιπροσωπεύει τα δύο ομόσπονδα κράτη.

Στις εκλογές της 14ης Φεβρουαρίου 1993 ο Γλαύκος Κληρίδης εκλέγεται Πρόεδρος της Κύπρου και προσέρχεται δύο μήνες αργότερα σε χωριστές συνομιλίες υπό την αιγίδα του αντιπροσώπου του ΓΓ του ΟΗΕ, Γουστάβ Φεϊζέλ., οι οποίες κατέληξαν και πάλι σε αδιέξοδο.

Το ίδιο περίπου επαναλαμβάνεται και τον Οκτώβριο του 1994, όταν οι δύο πλευρές αποδέχονται πρόκληση του ΓΓ του ΟΗΕ για ανεπίσημες συνομιλίες στη Λευκωσία. Η αδυναμία εξεύρεσης μία κοινά αποδεκτής λύσης διαπιστώνεται ύστερα από πέντε συναντήσεις.

Η Κύπρος υποψήφια για ένταξη στην ΕΕ
Τα πρώτα καλά νέα για την Κύπρο έρχονται στις 25 Ιουνίου 1994, όταν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Κορυφής στην Κέρκυρα αποφάσισε ότι ο επόμενος κύκλος διεύρυνσης της ΕΕ θα περιλαμβάνει και την Κύπρο. Έτσι οι διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό εισέρχονται σε νέα πιο δυναμική φάση.

Τον Μάρτιο του επόμενου χρόνου το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων αποφάσισε ότι οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις ΕΕ - Λευκωσίας θα ξεκινήσουν 6 μήνες μετά τη λήξη της Διακυβερνητικής Διάσκεψης του 1996. Ο Ραούφ Ντενκτάς ζήτησε να αποσυρθεί η αίτηση της Κύπρου για ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση ενώ ο πρόεδρος Κληρίδης κατήγγειλε τον Ντενκτάς ότι στόχος του ήταν να παρεμποδίσει την ενταξιακή πορεία της Κύπρου στην ΕΕ και όχι να διαπραγματευτεί.

Στις 11 Νοεμβρίου του 1997 ο αποκαλούμενος τότε 'μάγος' της αμερικανικής διπλωματίας βοηθός υπουργός Εξωτερικών, Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, οργάνωσε στην Κύπρο νέα συνάντηση Κληρίδη - Ντενκτάς, η οποία επίσης δεν απέφερε αποτελέσματα.

Ο Γλαύκος Κληρίδης επανεκλέγεται πρόεδρος της Κύπρου, στις εκλογές της 15ης Φεβρουαρίου του 1998, ενώ η Κύπρος μπαίνει πλέον οριστικά σε ευρωπαϊκή πορεία με την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων στην ΕΕ στις 31 Μαρτίου.

1999-2001
Διακοινοτικές συνομιλίες υπό την αιγίδα του ΟΗΕ


Το Νοέμβριο του 1999 ξεκινούν δικοινοτικές «εκ του σύνεγγυς» για την άρση του αδιεξόδου στο Κυπριακό. Οι συνομιλίες λαμβάνουν χώρα σε Γενεύη και Νέα Υόρκη, εναλλάξ, διαρκούν ένα χρόνο, και ολοκληρώνονται σε πέντε (άκαρπους) γύρους.

Η έναρξή τους γίνεται στη Νέα Υόρκη υπό την αιγίδα του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, Κόφι Ανάν. Έχοντας λάβει διαβεβαιώσεις ότι οι επαφές θα καλύψουν και τις τέσσερις βασικές πτυχές του Κυπριακού, και αφότου είχε προηγηθεί η αποδοχή από τον Ραούφ Ντενκτάς της πρόσκλησης Ανάν, ο Γλαύκος Κληρίδης ανακοινώνει τη συμμετοχή του στο διπλωματικό μαραθώνιο.

Η πρώτη συνάντηση μεταξύ του προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας και του ΓΓ του ΟΗΕ πραγματοποιείται στις 3 Δεκεμβρίου του 1999 στη Νέα Υόρκη· εν συνεχεία, ο Κόφι Ανάν συναντάται με τον Τουρκοκύπριο ηγέτη, ενώ Κληρίδης και Ντενκτάς δεν έρχονται ενώπιος ενωπίω καθ' όλη τη διάρκεια του πρώτου αυτού γύρου των επαφών που διεκόπη στις 14 Δεκεμβρίου. Στόχος ήταν η προετοιμασία του εδάφους για ουσιαστικές διαπραγματεύσεις, και ο γύρος που ακολουθεί στοχεύει στη διερεύνηση των θέσεων των δύο πλευρών και στην εξεύρεση κοινού εδάφους στα ακανθώδη ζητήματα.

Από τις 31 Ιανουαρίου του 2000, οπότε αρχίζει ο δεύτερος γύρος στη Γενεύη, στο επίκεντρο των κατ' ιδίαν επαφών του ειδικού συμβούλου του ΓΓ του ΟΗΕ για το Κυπριακό, Αλβαρο ντε Σότο, με τους Κληρίδη και Ντενκτάς, βρίσκονται το εδαφικό, τα θέματα ασφαλείας και περιουσιών και η κατανομή των εξουσιών. Κλίμα απαισιοδοξίας, με μοναδική ίσως εξαίρεση την κινητικότητα που επέδειξε ο διεθνής παράγων και οι δηλώσεις Ευρωπαίων και Αμερικανών αξιωματούχων, όπως του επιτρόπου της ΕΕ αρμόδιου για τη διεύρυνση, Γκίντερ Φερχόϊγκεν, και της τότε υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάντλιν Ολμπράιτ, υπέρ της ένταξης της Λευκωσίας στην ΕΕ.

Μεσολαβητές της διεθνούς κοινότητας, μεταξύ των οποίων ο απεσταλμένος της Βρετανίας Λόρδος Χάνεϊ, ζητούν κατά τις επαφές τους με τις δύο πλευρές έναν αναβαθμισμένο και ουσιαστικό διάλογο που θα ανοίξει το δρόμο για την επίλυση του Κυπριακού. Από πλευράς του, ο Αλβαρο ντε Σότο διαβεβαιώνει ότι ο ΟΗΕ προτίθεται να συνεχίσει να βρίσκεται στο πλευρό τους, και να ενθαρρύνει τα δύο μέρη να επικεντρωθούν στα κεντρικά ζητήματα: το συνταγματικό, εδαφικό, θέματα ασφαλείας και το προσφυγικό σε σχέση με το θέμα των περιουσιών.

Η Γενεύη «φιλοξενεί» τον τρίτο γύρο των εκ του σύνεγγυς συνομιλιών που αρχίζουν στις 5 Ιουλίου με τον Ντε Σότο να υπαγορεύει προφορικά προς τις δύο πλευρές προκαταρκτικές ιδέες που καλύπτουν και τις τέσσερις βασικές πτυχές του Κυπριακού. Η απαισιοδοξία κατά την έναρξη των συνομιλιών σύντομα επιβεβαιώνεται από την αδιάλλακτη στάση του Ραούφ Ντενκτάς, ο οποίος επιχειρεί να προωθήσει την αναγνώριση του ψευδοκράτους και την αποδοχή από τη διεθνή κοινότητα του τετελεσμένου που δημιούργησε η κατοχή.

Κινήσεις των δυνάμεων κατοχής στην Πράσινη Γραμμή

Οι προθέσεις της Αγκυρας για το Κυπριακό είχαν διαφανεί, άλλωστε, τρεις μόλις ημέρες πριν την έναρξη του τρίτου γύρου, με τα τουρκικά στρατεύματα κατοχής να παραβιάζουν τη γραμμή αντιπαράταξης προωθώντας τις δυνάμεις τους εντός της νεκρής ζώνης στην Αμμόχωστο.

Η ενέργεια αυτή ήταν ουσιαστικά η αντίδραση της τουρκικής πλευράς στην έκθεση του ΟΗΕ για παράταση της θητείας της ειρηνευτικής δύναμης στο νησί, UNFICYP, από την οποία, κατόπιν διαμαρτυρίας της κυπριακής πλευράς, αφαιρέθηκε την τελευταία στιγμή μία προσθήκη (addendum), επειδή συνιστούσε έμμεση αναγνώριση του ψευδοκράτους.

Το καθεστώς Ντενκτάς εξέφρασε έμπρακτα την αντίθεσή του στην υιοθέτηση της έκθεσης από το Συμβούλιο Ασφαλείας επιβάλλοντας περιορισμούς στις κινήσεις των ανδρών της ειρηνευτικής δύναμης αλλά και προβαίνοντας σε κινήσεις εντυπωσιασμού, όπως αυτή στα Στροβίλια, γεγονός που, εκτός από την Κυπριακή Δημοκρατία, έθιγε άμεσα και τον ΟΗΕ. Αθήνα και Λευκωσία αντέδρασαν έντονα και ζήτησαν την άμεση επιστροφή στο status quo ante. Αντίστοιχο αίτημα προβάλλεται λίγες ημέρες αργότερα και από αξιωματούχους του ΟΗΕ.

Οι συνομιλίες διακόπτονται στις 12 Ιουλίου επειδή ο Ραούφ Ντενκτάς επιστρέφει στην Κύπρο προκειμένου να συμμετάσχει στις 'εορταστικές εκδηλώσεις' για την 26η επέτειο από την τουρκική εισβολή. Οι πανηγυρισμοί όμως του κατοχικού καθεστώτος σύντομα επισκιάζονται από την εξέγερση των καταθετών που έχασαν τις περιουσίες τους, όταν κήρυξαν πτώχευση έξι τουρκοκυπριακές τράπεζες, φέροντας με τον πιο εκρηκτικό τρόπο στην επιφάνεια το οικονομικό αδιέξοδο στα Κατεχόμενα. Οι συνομιλίες στη Γενεύη λήγουν στις 4 Αυγούστου ακριβώς όπως άρχισαν: καμία αισιοδοξία για την επίλυση του Κυπριακού.

Ο τέταρτος γύρος των συνομιλιών αρχίζει στις 12 Σεπτεμβρίου 2000 στη Νέα Υόρκη και διακόπτεται στις 26 Σεπτεμβρίου με τον πέμπτο γύρο να λαμβάνει χώρα μεταξύ 1ης και 10ης Νοεμβρίου στη Γενεύη. Ο Αλβαρο ντε Σότο δηλώνει μετά την ολοκλήρωση του τέταρτου γύρου πως η ειρηνευτική διαδικασία έχει εισέλθει σε μία νέα φάση· έχει επιτευχθεί ένα ποιοτικό βήμα και οι δύο πλευρές συμμετάσχουν σε ουσιαστικές συνομιλίες. Για ένα χρήσιμο τέταρτο γύρο κάνει λόγο και ο ίδιος ο Κύπριος πρόεδρος, αν και το αδιέξοδο παραμένει.

Αδιαλλαξία από Ντενκτάς-Ετζεβίτ

Στις 24 Νοεμβρίου του 2000, ο Ραούφ Ντενκτάς ανακοινώνει την αποχώρησή του από τις εκ του σύνεγγυς συνομιλίες για το Κυπριακό μετά το πέρας σύσκεψης που πραγματοποιείται στην Αγκυρα με τη συμμετοχή της τουρκικής πολιτικής ηγεσίας. Νωρίτερα, τόσο ο κατοχικός ηγέτης, όσο και ο τότε πρωθυπουργός της Τουρκίας, Μπουλέντ Ετζεβίτ, είχαν απορρίψει το άτυπο έγγραφο που επέδωσε στις δύο πλευρές ο Γενικός Γραμματέα του ΟΗΕ, Κόφι Ανάν. Σύμφωνα με πληροφορίες, στο non paper γινόταν λόγος για αδιαίρετο κράτος και κεντρική εξουσία, κάτι που ενόχλησε την τουρκική πλευρά, παρά το γεγονός ότι με το έγγραφο προσφερόταν στην τουρκοκυπριακή κοινότητα η εκ περιτροπής προεδρία.


Ακολουθεί έντονη διπλωματική κινητικότητα από την πλευρά της διεθνούς κοινότητας προκειμένου να περισωθεί η διαδικασία των συνομιλιών. Εν τω μεταξύ, έχει προηγηθεί στα τέλη του 2000 η υιοθέτηση από το Συμβούλιο Ασφαλείας ψηφίσματος για την εξάμηνη ανανέωση της θητείας της UNFICYP.

Από τις εκ του σύνεγγυς στις απ' ευθείας συνομιλίες

Η κυπριακή κυβέρνηση διαμηνύει για πολλοστή φορά ότι δεν πρόκειται να δεχτεί καμία ενέργεια που δεν είναι σύμφωνη με τα ψηφίσματα του ΟΗΕ· δηλώνει, πάντως, έτοιμη για συνομιλίες με την άλλη πλευρά, ωστόσο η κατοχική ηγεσία εμμένει στην αδιαλλαξία της. Τον Ιανουάριο του 2001 φθάνουν στην Κύπρο ο απεσταλμένος των ΗΠΑ, Αλφρεντ Μόουζες, καθώς και ο απεσταλμένος της Βρετανίας, Ντέιβιντ Χάνει. Επαφές με Ντενκτάς και Κληρίδη έχει και ο Ντε Σότο, δίχως ωστόσο να κατορθώσει να πείσει τον τελευταίο να επιστρέψει στο τραπέζι των διαβουλεύσεων.

Έπειτα από πολύμηνες διαδοχικές επαφές του Αλβαρο Ντε Σότο τόσο με τον Κύπριο πρόεδρο, όσο και με τον Τουρκοκύπριο ηγέτη, ο οποίος με το επιχείρημα ότι δεν υπάρχει κοινό έδαφος συζήτησης απορρίπτει το Σεπτέμβριο του 2001 πρόσκληση του ΓΓ του ΟΗΕ, Κόφι Ανάν, για επανάληψη των συνομιλιών. Η ελληνοκυπριακή πλευρά απαντά θετικά στην πρόσκληση Ανάν και το Συμβούλιο Ασφαλείας εκφράζει απογοήτευση για την αρνητική στάση του κατοχικού ηγέτη.

Οι επαφές «παγώνουν», ωστόσο η προοπτική ένταξης της Κύπρου στην ευρωπαϊκή «οικογένεια» έχει θέσει πλέον το Κυπριακό σε νέα βάση, προκαλώντας έντονο προβληματισμό στην Αγκυρα, προς την οποία αξιωματούχοι της ΕΕ διαμηνύουν ότι δεν θα υπάρξει καμία υπαναχώρηση από τις θέσεις που υιοθετήθηκαν στα Ευρωπαϊκά Συμβούλια του Ελσίνκι και της Νίκαιας.

Και η σκιά της δυναμικής που δημιουργεί η υποψηφιότητα της Κύπρου στην ΕΕ αποδεικνύεται ικανή να οδηγήσει τον Τουρκοκύπριο ηγέτη πίσω στις διαπραγματεύσεις, καθώς στις 4 Δεκεμβρίου ανακοινώνεται η έναρξη απευθείας συνομιλιών μεταξύ των Κληρίδη και Ντενκτάς τον Ιανουάριο του 2002 υπό την αιγίδα του ΟΗΕ.

Στις 5 Δεκεμβρίου του 2001 τα φώτα της δημοσιότητας στρέφονται στο πρώτο δείπνο Κληρίδη - Ντενκτάς στα κατεχόμενα για να ακολουθήσει και δεύτερο στις 29 Δεκεμβρίου στις ελεύθερες περιοχές κατόπιν πρόσκλησης που απευθύνει με τη σειρά του στον κατοχικό ηγέτη ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας.

2002
Από τις απ' ευθείας συνομιλίες στο πρώτο σχέδιο Ανάν

Οι απ' ευθείας συνομιλίες για το Κυπριακό μεταξύ του προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας και του κατοχικού ηγέτη αρχίζουν στις 16 Ιανουαρίου του 2002 με την αυλαία του πρώτου γύρου των συναντήσεων -που λαμβάνουν χώρα μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και παρουσία του ειδικού συμβούλου του ΓΓ του ΟΗΕ, Αλβαρο ντε Σότο- να πέφτει στις 19 Φεβρουαρίου δίχως να έχει σημειωθεί κανένα βήμα προόδου.

Ο δεύτερος γύρος των κατ' ιδίαν επαφών Κληρίδη - Ντενκτάς αρχίζει την 1η Μαρτίου· ο Ντε Σότο μεταβαίνει στη Νέα Υόρκη προκειμένου να ενημερώσει τον Κόφι Ανάν επί της (άκαρπης) έκβασης των συνομιλιών. «Δεν έχουν προκύψει οποιαδήποτε ενθαρρυντικά αποτελέσματα» δηλώνει ο Κύπριος πρόεδρος στις 29 Μαρτίου, δύο ημέρες πριν τη λήξη και αυτού του γύρου, όπου τέθηκαν επί τάπητος και οι τέσσερις βασικές πτυχές του Κυπριακού.

Ο Ραούφ Ντενκτάς έρχεται ενώπιος ενωπίω με τον πρόεδρο της Κύπρου με σκληρότερες θέσεις και όρους, εμμένοντας στις απειλές περί διχοτόμησης της Μεγαλονήσου στην περίπτωση ένταξής της στην Ευρωπαϊκή Ένωση· ο τρίτος γύρος των απευθείας συνομιλιών αρχίζει στις 9 Απριλίου. Στα τέλη του ίδιου μήνα και κατά την τελευταία συνάντησή του με τον Γλ.Κληρίδη στο πλαίσιο του τρίτου γύρου των συνομιλιών, ο Ραούφ Ντενκτάς υποβάλλει άτυπο έγγραφο που περιέχει τις αδιάλλακτες θέσεις της τουρκοκυπριακής πλευράς. «Επιστρέφει» λίγο αργότερα με βελτιωμένη εκδοχή του «οράματός» του για λύση του Κυπριακού, το οποίο έχει κριθεί ήδη από τη Λευκωσία απαράδεκτο.

Λίγες ημέρες μετά τη λήξη του τρίτου γύρου των απευθείας διαβουλεύσεων, ο Γλαύκος Κληρίδης επισημαίνει στο διάγγελμά για την 42η επέτειο ανεξαρτησίας της Κυπριακής Δημοκρατίας πως η Μεγαλόνησος βρίσκεται στην απαρχή -ίσως της πιο κρίσιμης μετά την τουρκική εισβολή- περιόδου που συμπίπτει χρονικά με το τελικό στάδιο της ενταξιακής πορείας της Λευκωσίας στην ΕΕ. Κατά τον ίδιο, η εξεύρεση λύσης δεν εξαρτάται μόνο από την κυπριακή πλευρά, αλλά από την τουρκική, «η οποία, όπως ήδη διαπιστώνει ο διεθνής παράγοντας, εξακολουθεί να παραμένει προσκολλημένη σε ακραίες και απαράδεκτες θέσεις».

«Δεν υπάρχει έτοιμο περίγραμμα για τελική λύση το Κυπριακού» δηλώνει ο Αλβαρο ντε Σότο, προχωρώντας σε απολογισμό του τέταρτου γύρου των απευθείας συνομιλιών που έχει αρχίσει στις 8 Μαΐου για να κλείσει στις 2 Ιουλίου. Στο γύρο αυτό, ο Γλ.Κληρίδης καταθέτει άτυπο έγγραφο με τις θέσεις της ελληνικής πλευράς στο βελγικό μοντέλο· το έγγραφο δεν συζητείται, ο Ντενκτάς αρνείται να συνομιλήσει και επί του εδαφικού, ενώ σε αδιέξοδο ολοκληρώνονται οι συζητήσεις γύρω από τα θέματα ασφαλείας. Το Συμβούλιο Ασφαλείας έχει ήδη επιρρίψει ευθύνες στην τουρκοκυπριακή πλευρά για την έλλειψη προόδου.

Από τις 16 Ιουλίου έως τις 2 Αυγούστου λαμβάνουν χώρα οι επαφές που εντάσσονται στον πέμπτο γύρο των απευθείας συνομιλιών με το εδαφικό να κυριαρχεί και πάλι. Ακολουθεί ο έκτος και τελευταίος γύρος των συνομιλιών από τις 27 έως τις 26 Σεπτεμβρίου στις εγκαταστάσεις των Ηνωμένων Εθνών στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας.

Έχουν προηγηθεί στις 6 Σεπτεμβρίου οι συναντήσεις του ΓΓ του ΟΗΕ, Κόφι Ανάν, με τους Κληρίδη και Ντενκτάς στο Παρίσι, οι οποίες ολοκληρώνονται δίχως ουσιαστικό αποτέλεσμα και με ανανέωση του ραντεβού τους στις 3 και 4 Οκτωβρίου στη Νέα Υόρκη. Ερωτηθείς τότε εάν τα Ηνωμένα Έθνη θα υποβάλουν γενικό σχέδιο λύσης ο Κύπριος πρόεδρος απαντά πως «αυτό δεν έχει αποφασιστεί, αλλά δεν αποκλείεται». Κατά τη συνάντηση των Παρισίων, ο Κόφι Ανάν έχει ζητήσει από τις δύο πλευρές σύγκλιση απόψεων στις βασικές πτυχές του Κυπριακού, ή ακόμα και συμφωνία, έως τον Οκτώβριο.

Και ο Ραούφ Ντενκτάς μεταβαίνει στις αρχές Οκτωβρίου στη Νέα Υόρκη, έχοντας στις «αποσκευές» του τις πάγιες αδιάλλακτες θέσεις της τουρκοκυπριακής πλευράς. Στη συνάντηση των Παρισίων έχει, άλλωστε, επδώσει στον Κύπριο πρόεδρο εικοσασέλιδο κείμενο, στο οποίο εισηγείται κράτος «συναιτερικό» που θα αποτελείται από δύο «έθνη». Αξιώνει εκ περιτροπής προεδρία στην εκτελεστική, τη νομοθετική και τη δικαστική εξουσία του συνεταιρικού κράτους, χωριστή ιθαγένεια και χωριστά συντάγματα και κυριαρχίες. Αφήνει, δε, «παράθυρα» για χωριστές διεθνείς εκπροσωπήσεις. Η Λευκωσία απαντά ότι από το κείμενο Ντενκτάς προκύπτει η δυσλειτουργία του κράτους, απομακρύνεται η προοπτική ένταξης της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Κατά τον Γλαύκο Κληρίδη, ούτε και στις συναντήσεις της Νέας Υόρκης διεφάνη γεφύρωση των βασικών θέσεων μεταξύ των δύο πλευρών στις βασικές πτυχές του Κυπρικαού· επιστρέφοντας από την έδρα του ΟΗΕ, ο Κύπριος πρόεδρος αναφέρει πως ο Κόφι Ανάν δεν έχει ακόμη αποφασίσει εάν θα υποβάλει συνολικό σχέδιο λύσης το προβλήματος.

Ακολουθεί «πυρετός» παρασκηνιακών διαβουλεύσεων και στις 9 Νοεμβρίου Κληρίδης και Ντενκτάς ειδοποιούνται από τον Κόφι Ανάν να συναντηθούν τη Δευτέρα 11 Νοεμβρίου του 2002 και στις 17:00 μ.μ. τη (ώρα Κύπρου) με τους εκπροσώπους του προκειμένου να παραλάβουν το περίγραμμα λύσης του Κυπριακού.

Το σχέδιο επιδίδεται στην ελληνοκυπριακή πλευρά από τον Αλβαρο ντε Σότο, ενώ αντί του Ντενκτάς -η κατάσταση της υγείας του οποίου ήταν βεβαρυμένη- το παραλαμβάνει ο σύμβουλός του, Εργκούν Ολγκούν. Το σχέδιο Ανάν έρχεται στην κατοχή και των τριών εγγυήτριων δυνάμεων (Ελλάδα, Τουρκία, Βρετανία).

Το σχέδιο Ανάν προκάλεσε διλήμματα και στην τουρκική και τουρκοκυπριακή πλευρά. Η νέα κυβέρνηση της Τουρκίας υπό τον Αμπντουλάχ Γκιουλ εμφανίζεται διατεθειμένη σε παραχωρήσεις στο Κυπριακό, προωθώντας παράλληλα τη δική της υποψηφιότητα στην ΕΕ. Οι Τουρκοκύπριοι που επιζητούν λύση ξεχύθηκαν στους δρόμους ζητώντας ειρήνη και ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση.


Τα «γεράκια» όμως σε Αγκυρα και κατεχόμενα εναντιώθηκαν εξακολουθώντας να απειλούν με προσάρτηση του βορείου τμήματος της Κύπρου στην Τουρκία, ενώ η ασθένεια του Ραούφ Ντενκτάς τους τελευταίους μήνες του έτους προκαλούσε συχνά προσκόμματα στη διαδικασία των διαπραγματεύσεων.


Οι διαβουλεύσεις συνεχίστηκαν με «πυρετώδεις» ρυθμούς μέχρι και την Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ Κοπεγχάγη, όπου οι «15» συμφώνησαν να προχωρήσουν στην πλήρη ένταξη της Κύπρου στην Ένωση από το 2004 ακόμη και αν δεν λυθεί το Κυπριακό.

2003
Σε ευρωπαϊκή τροχιά το Κυπριακό
Με τη δυναμική που έδωσε η προοπτική ένταξης της Λευκωσίας στην ΕΕ, το Κυπριακό βρέθηκε το 2003 σε «απόσταση αναπνοής» από τη λύση.


Στις 16 Απριλίου, ο Κύπριος πρόεδρος Τάσσος Παπαδόπουλος υπέγραψε στη Στοά Αττάλου, στο Συμβούλιο Κορυφής της Αθήνας, τη συμφωνία ένταξης της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μαζί με τους ηγέτες των άλλων εννέα υπό ένταξη χωρών.


Ιστορικός σταθμός στην πορεία της Κύπρου, η ένταξη στην ΕΕ είχε ήδη θέσει σε νέα βάση τις διαπραγματεύσεις μεταξύ της κυπριακής πολιτικής ηγεσίας και του κατοχικού καθεστώτος υπό τον Ραούφ Ντενκτάς.


Η διεθνής κοινότητα ασκούσε εντατικές πιέσεις από την προηγούμενη χρονιά, προς την κατεύθυνση της αποδοχής του σχεδίου Ανάν, με καταληκτική ημερομηνία την 28η Φεβρουαρίου, ώστε να πραγματοποιούσαν οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι ξεχωριστά δημοψηφίσματα, επί του σχεδίου το οποίο είχε εν τω μεταξύ δεχθεί τροποποιήσεις.


Οι προσπάθειες του ΟΗΕ κορυφώθηκαν με την επίσκεψη του ΓΓ του ΟΗΕ σε Αθήνα, Αγκυρα και Λευκωσία, λίγα εικοσιτετράωρα πριν λήξει η ανωτέρω προθεσμία. Ο Κόφι Ανάν έδωσε μία τελευταία ευκαιρία στον Τ.Παπαδόπουλο -ο οποίος αντικατέστησε στην προεδρία τον Γλ.Κληρίδη μετά τις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου- και τον Ραούφ Ντενκτάς να τοποθετηθούν επί του σχεδίου του. Το ραντεβού δόθηκε στη Χάγη, για τις 10 Μαρτίου. Η Λευκωσία δέχθηκε να θέσει το σχέδιο σε δημοψήφισμα υπό κάποιους όρους, οι οποίοι αφορούσαν το νομοθετικό πακέτο του σχεδίου, ενώ ο Ραούφ Ντενκτάς το απέρριψε προτού καν μεταβεί στη Χάγη, όπου πήγε απλώς για να ανακοινώσει την απόφασή του.


Από το σημείο αυτό και μετά οι προσπάθειες του ΟΗΕ διεκόπησαν, ο επί σειρά ετών ειδικός εκπρόσωπος του Γενικού Γραμματέα για το Κυπριακό Αλβαρο Ντε Σότο αποσύρθηκε από τις διαπραγματεύσεις, ενώ η έκθεση του Κόφι Ανάν επέρριπτε ευθύνες στον Ραούφ Ντενκτάς για την αποτυχία των συνομιλιών.


Σε μία προσπάθεια να αποδείξει ότι δεν είναι η πλευρά που εμποδίζει τη λύση ο Ραούφ Ντενκτάς άνοιξε στις 23 Απριλίου την Πράσινη Γραμμή. Χιλιάδες Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι ξανάσμιξαν, έπειτα από 29 χρόνια, και επισκέφθηκαν τα σπίτια τους και την πατρική τους γη.


Το Κυπριακό μπήκε πλέον σε ευρωπαϊκή τροχιά, γεγονός που ενόχλησε τόσο το κατοχικό καθεστώς στη Μεγαλόνησο, όσο και την Αγκυρα, η οποία για κάποιο διάστημα επέδειξε μία στάση που προκαλούσε σύγχυση. Η νεοεκλεγείσα ισλαμιστική κυβέρνηση (από τον Νοέμβριο του 2002) έστειλε αρχικά αισιόδοξα μηνύματα ότι η Τουρκία επιλέγει μία πιο διαλλακτική στάση στο Κυπριακό. Οι ελπίδες όμως σύντομα εξανεμίστηκαν, όταν ο πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν άρχισε με δηλώσεις του να επαναλαμβάνει τις πάγιες τουρκικές διεκδικήσεις στην Κύπρο, εξέλιξη που ερμηνεύτηκε από αναλυτές ως ένδειξη ότι υπέκυψε στις πιέσεις των «γερακιών» της Αγκυρας, που στήριζαν αναφανδόν τον Ραούφ Ντενκτάς και την πολιτική της κατοχής.

Η προοπτική της ΕΕ ωστόσο ενεθάρρυνε την τουρκοκυπριακή αντιπολίτευση που οργάνωσε στα κατεχόμενα μαζικά συλλαλητήρια υπέρ της λύσης και της ένταξης και κατήλθε δυναμικά στις «εκλογές» της 14ης Δεκεμβρίου. Νικητής των εκλογών αναδείχθηκε το Ρεπουμπλικανικό Τουρκικό Κόμμα του Μεχμέτ Αλί Ταλάτ, το οποίο όμως δεν εξασφάλισε την απόλυτη πλειοψηφία στην «βουλή» του ψευδοκράτους. Έτσι, ο Μεχμέτ Αλί Ταλάτ αναγκάστηκε να συνεργαστεί με το Δημοκρατικό Κόμμα του γιου του Ραούφ Ντενκτάς, Σερντάρ, για να σχηματίσει νέα κατοχική κυβέρνηση. Με τον τρόπο αυτό εξανεμίστηκαν οι ελπίδες για ανάληψη της τουρκοκυπριακής ηγεσίας από τις δυνάμεις εκείνες που επιζητούσαν λύση του Κυπριακού και συγκεκριμένα τη συμμαχία των Μεχμέτ Αλί Ταλάτ με τον Μουσταφά Ακιντζί.

2004
Σε δημοψήφισμα με το δίλημμα του σχεδίου Ανάν


Το 2004 «ξυπνά» για την Κύπρο με νέες πιέσεις των ΗΠΑ προς Ελλάδα και Τουρκία –διά επιστολών που υπογράφει ο πρόεδρος Τζορτζ Ο.Μπους με παραλήπτες τους πρωθυπουργούς Κώστα Σημίτη και Ρετζέπ Ταγίπ Ερνογάν- για άμεση επανάληψη του διαλόγου με στόχο τη λύση του Κυπριακού έως την 1η Μαΐου. Ο Κύπριος πρόεδρος Τάσσος Παπαδόπουλος παραμάνει πάγια υπέρ της επανέναρξης των συνομιλιών στη βάση του σχεδίου Ανάν, και ο Ραούφ Ντενκτάς παραμένει στην πάγια αδιαλλαξία του.


Στα κατεχόμενα συνεχίζονται οι διαβουλεύσεις για την «κυβέρνηση» συνασπισμού που τελικώς σχηματίζεται στα μέσα Ιανουαρίου από τους Μεχμέτ Αλί Ταλάτ -νικητή των εκλογών και «πρωθυπουργό»- και Σερντάρ Ντενκτάς ηγέτη του Δημοκτρατικού Κόμματος. Η Αγκυρα ανακοινώνει πως τάσσεται υπέρ της επανέναρξης των συνομιλιών για λύση έως την 1η Μαΐου (και) στη βάση του σχεδίου Ανάν, και η Αθήνα επισημαίνει πως το κλειδί της λύσης του Κυπριακού βρίσκεται στην τουρκική στάση.


Με το μήνυμα «αποδοχή όρων ή επιστροφή στο σημείο μηδέν» ο ΓΓ του ΟΗΕ καλεί στη Νέα Υόρκη τους Τ.Παπαδόπουλο και Ρ.Ντενκτάς, οι οποίοι και συμφωνούν τελικώς σε επανέναρξη των διαβουλεύσεων στις 19 Φεβρουαρίου στη Λευκωσία υπό τον ειδικό σύμβουλο του Κόφι Ανάν, Αλβαρο ντε Σότο. Σε δεύτερη φάση αποφασίζεται η διενέργεια διευρυμένης διάσκεψης με τη συμμετοχή Ελλάδας και Τουρκίας, με τεχνική υποστήριξη της ΕΕ και επιδιαιτητικό ρόλο του Κόφι Ανάν μόνο στη βάση του σχεδίου του και με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμα που θα οδηγήσει σε διπλό δημοψήφισμα στην Κύπρο στις 24 Απριλίου.


«Απέτυχαν οι προσπάθειες να απαλλαγούμε από το σχέδιο Ανάν. Τώρα με τις απαραίτητες αλλαγές για να μαλακώσουμε το κείμενο θα επιχειρήσουμε να πετύχουμε συμφωνία» δηλώνει ο κατοχικός ηγέτης στις 16 Φεβρουαρίου για να προσέλθει τρεις ημέρες αργότερα στην πρώτη συνάντηση με τον Τάσσο Παπαδόπουλο. Το αδιέξοδο των απευθείας συνομιλιών ήταν ορατό εξ αρχής όταν ο Τάσσος Παπαδόπουλος δήλωνε πως είναι εκτός σχεδίου Ανάν τα σημεία που θέτει ο Ντενκτάς.


Οι διαβουλεύσεις συνεχίζονται υπό τη σκιά της αρνητικής στάσης Ντενκτάς για να λήξουν στις 22 Μαρτίου με ανοικτές τις σημαντικές διαφορές σε βασικά ζητήματα. Έχει μεσολαβήσει επίσκεψη του Τ.Παπαδόπουλου στην ελληνική πρωτεύουσα και επαφές Αθηνών-Αγκυρας υπό την αιγίδα του ΟΗΕ για το θέμα της ασφάλειας στην Κύπρο. Το βλέμμα όλων έχει πλέον στραφεί στην καθοριστική διαδικασία της Ελβετίας.


Ο κατοχικός ηγέτης αποσύρεται από τις συνομιλίες και «παραχωρεί» την εκπροσώπηση της τουρκοκυπριακής πλευράς στη Λουκέρνη στους Μεχμέτ Αλί Ταλάτ και το γιο του Σερντάρ Ντενκτάς. Ο Τάσσος Παπαδόπουλος αναχωρεί στις 23 Μαρτίου για την Ελβετία με τη δήλωση ότι δεν πρόκειται να θυσιάσει τα δικαιώματα, την ασφάλεια και την τύχη του κυπριακού ελληνισμού στο βωμό είτε χρονοδιαγραμμάτων, είτε πιέσεων.


Η τουρκοκυπριακή πλευρά καταθέτει στη Λουκέρνη έγγραφο με τις γνωστές της θέσεις, και ελληνοκυπριακές διπλωματικές πηγές μιλούν από νωρίς για «εκφυλισμό» της διαδικασίας. Στις 24 Μαρτίου μεταβαίνει στο Μπούργκενστοκ ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών Π.Μολυβιάτης, συνοδευόμενος από τον υφυπουργό Γιάννη Βαληνάκη, προσερχόμενος σε συναντήσεις με τον Τούρκο ομόλογό του Αμπντουλάχ Γκιουλ. Το διπλωματικό παρασκήνιο είναι έντονο, και η πλέον κρίσιμη φάση αρχίζει όταν καταφθάνει ο ΓΓ του ΟΗΕ έχοντας στις «αποσκευές» του το αναθεωρημένο -τέταρτο- σχέδιο επίλυσης.


Το νέο σχέδιο δεν παρουσιάζεται ως αποτέλεσμα επιδιαιτησίας, αλλά ως συγκερασμός των απόψεων των δύο πλευρών και διαπραγμάτευσης. Ομάδες εργασίας αρχίζουν άμεσα την επεξεργασία του. Η Αγκυρα εμφανίζεται ικανοποιημένη έχοντας ήδη επαναλάβει με απόλυτο τρόπο διά στόματος Γκιουλ πως δεν μπορεί να υπάρξει λύση δίχως μόνιμες αποκλίσεις από το κοινοτικό κεκτημένο. Αντιθέτως, σε Αθήνα και Λευκωσία επικρατεί έκδηλος προβληματισμός για βασικές πτυχές του αναθεωρημένου σχεδίου.


Η κρίσιμη συνάντηση των πρωθυπουργών Ελλάδας και Τουρκίας στις 30 Μαρτίου στη Λουκέρνη λήγει με τη συμφωνία ότι... διαφωνούν. Το θρίλερ κορυφώνεται με διαρκείς επαφές και συνεδριάσεις του Εθνικού Συμβουλίου. Οι πιέσεις από πλευράς των ΗΠΑ για αποδοχή του σχεδίου Ανάν είναι ασφυκτικές. Τελικώς, στην καταληκτική ημερομηνία της 31ης Μαρτίου η κυπριακή κυβέρνηση απορρίπτει το σχέδιο λύσης με επιστολή του Τ.Παπαδόπουλου προς τον Κόφι Ανάν.


Ακολουθεί η επίδοση του πέμπτου και τελικού σχεδίου επίλυσης του Κυπριακού. «Δυστυχώς δεν κατέστη δυνατό να καταλήξουμε σε μία συμφωνημένη λύση» σχολιάζει ο Κ.Καραμανλής από τη Λουκέρνη, ενώ αντιθέτως ο Ταγίπ Ερντογάν εμφανίζεται θετικά διακείμενος. «Προσπαθήσαμε για μία αξιοπρεπή συμφωνία που δεν ήλθε» επισημαίνει ο Τάσσος Παπαδόπουλος κατά την επιστροφή του στη Λευκωσία την 1η Απριλίου. Αρνητικός επί του σχεδίου Ανάν δηλώνει από την πρώτη στιγμή και ο Ραούφ Ντενκτάς, κόντρα στην Αγκυρα και τον «πρωθυπουργό» των κατεχομένων Μεχμέτ Αλί Ταλάτ.


Βάσει των συμφωνηθέντων στη Νέα Υόρκη, το τελικό σχέδιο Ανάν παραπέμπεται στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και κατόπιν σε ταυτόχρονα δημοψηφίσματα την 24 Απριλίου. Η τελική απόφαση βρίσκεται τώρα στα χέρια του ελληνοκυπριακού και τουρκοκυπριακού λαού, με τις δημοσκοπήσεις να εμφανίζουν τους πρώτους να απορρίπτουν και τους δεύτερους να «αγκαλιάζουν» τη διπλωματική πρωτοβουλία του ΟΗΕ για την επίλυση του πολιτικού προβλήματος στη Μεγαλόνησο.