Η γένεση της Σεισμολογίας στην αρχαία Ελλάδα

1
Ο σεισμός και τα κείμενα των αρχαίων φιλοσόφων
Η γένεση της Σεισμολογίας




Του Κώστα Μπογδανίδη

«Κατά το επόμενον θέρος, οι Πελοποννήσιοι και οι σύμμαχοι, υπό την αρχηγίαν του βασιλέως των Λακεδαιμονίων Άγιδος, υιού του Αρχιδάμου, ήλθαν μέχρι του Ισθμού με την πρόθεσιν να εισβάλουν εις την Αττικήν αλλ' επειδή έγιναν πολλοί σεισμοί επέστρεψαν οπίσω, χωρίς να γίνη εισβολή.

Κατά την ιδίαν περίπου εποχήν, ενώ εξηκολούθουν οι σεισμοί, η θάλασσα, αφού απεσύρθη από την παραλίαν των Οροβιών της Ευβοίας και επυργώθη εις κύμα…» (Θουκυδίδης, 3, 89, 1)

Ο Εγκέλαδος είχε θεοποιηθεί στην αρχαία Ελλάδα η οποία από καταβολής κόσμου βρέθηκε σε ένα από τα πιο σεισμογενή… οικόπεδα! Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογική παράδοση, οι σεισμοί οφείλονται στην “μήνιν” του Ποσειδώνος . Οι Προσωκρατικοί, επιχείρησαν πρώτοι να δώσουν μία επιστημονική (για τα μέτρα της εποχής τους) εξήγηση των σεισμών. Οι πρώτες θεωρίες σεισμογένεσης διατυπώθηκαν από τους Προσωκρατικούς. Ο Δημόκριτος θεωρούσε ότι το νερό της βροχής με την ανακατανομή του στα κοιλώματα της γης προκαλεί σεισμούς. Κατά τον Αναξιμένη, οι σεισμοί προκαλούνται από την υγρασία και την ξηρασία που προκαλούν ρήγματα στη γη. Ο δε Αναξαγόρας πίστευε ότι το θερμό “πυρώδες” στοιχείο εισχωρεί στα κοιλώματα της γης και τη συγκλονίζει. Κατά τον Αριστοτέλη, αυτές οι προσωκρατικές θεωρίες δεν συμφωνούν με τα εμπειρικά σεισμικά γεγονότα

Περιγραφές των σεισμικών αποτελεσμάτων των σεισμών κατά την αρχαιότητα, αυτές βρίσκονται σε κείμενα αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων ιστορικών, γεωγράφων κλπ., όπως είναι οι Ηρόδοτος, ο Θουκυδίδης, ο Ξενοφώντας, ο Πολύβιος , ο Κικέρωνας, ο Στράβωνας κ.α.

Η Σεισμολογία
Η ανάγκη κατανόησης ενός τόσο ισχυρού και συχνού φυσικού φαινομένου γέννησε και την Σεισμολογία. Επιστήμη που ουσιαστικά γεννήθηκε στις ελληνικές πόλεις της αρχαίας Ιωνίας και της Κάτω Ιταλίας μαζί με τη Φιλοσοφία και τη Δημοκρατία. Εκεί που εμφανίστηκαν και οι πρώτοι φυσιοκράτες φιλόσοφοι, δηλαδή, οι πρώτοι φιλόσοφοι που έθεσαν ως στόχο τη μελέτη της φύσης και αφού στην περιοχή που έζησαν αυτοί οι φιλόσοφοι, οι σεισμοί ήταν πολύ συνηθισμένα φυσικά φαινόμενα.

Οι Ιωνες φιλόσοφοι ασχολήθηκαν πρώτοι με τη μελέτη των σεισμών και διατύπωσαν απόψεις για τα αίτιά τους. Ο Θαλής ο Μιλήσιος θεωρούσε το νερό υπεύθυνο για τη γένεση των σεισμών. Πίστευε ότι η Γη πλέει στους ωκεανούς, σαν ένα μεγάλο σκάφος, και είναι οι κινήσεις της θάλασσας που προκαλούν τους σεισμούς.

Ο Αναξίμανδρος μαθητής του Θαλή, φαίνεται ότι ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τους σεισμούς και είχε αποκτήσει σημαντικές σεισμολογικές γνώσεις, αφού, όπως αναφέρεται από τον Κικέρωνα, όταν επισκέφθηκε τη Σπάρτη, γύρω στα 550 π.Χ. πρόβλεψε ένα μεγάλο σεισμό και προειδοποίησε τους Σπαρτιάτες οι οποίοι διανυκτέρευσαν στο ύπαιθρο και σώθηκαν από την καταστροφή.

Ο τρίτος Μιλήσιος μεγάλος φιλόσοφος, ο Αναξιμένης πίστευε ότι η ίδια η Γη είναι υπεύθυνη για τους σεισμούς. Διατύπωσε την άποψη ότι η Γη βρέχεται και μετά ξηραίνεται με συνέπεια να δημιουργούνται ρήγματα τα οποία προκαλούν τους σεισμούς. Για το λόγο αυτό, έλεγε ότι οι σεισμοί γίνονται κατά τη διάρκεια μεγάλων ξηρασιών και πολυομβριών.

Ο Πυθαγόρας πίστευε ότι το "κεντρικό πυρ", δηλαδή, η θερμότητα του εσωτερικού της Γης προκαλεί τους σεισμούς. Ο Αναξαγόρας (500-428 π.Χ.) θεωρούσε τη φωτιά υπεύθυνη τουλάχιστο για μερικούς σεισμούς. Σύμφωνα με αυτόν το φιλόσοφο, τα κοιλώματα (σπήλαια) μέσα στη Γη περιέχουν ατμούς οι οποίοι συγκρούονται και παράγουν φωτιά, όπως τα σύννεφα παράγουν τις αστραπές, και καθώς η φωτιά έχει τάση να κατευθύνεται προς τα πάνω προκαλεί ισχυρές εκρήξεις στα εμπόδια που συναντάει κατά τη γρήγορη άνοδό της με συνέπεια να προκαλεί έντονους εδαφικούς κραδασμούς και θόρυβο. Μεταγενέστεροι και μαθητές του διαφοροποίησαν ελαφρώς την υπόθεση του Αναξαγόρα και υποστήριξαν ότι η φωτιά, κατά την άνοδό της, κατακαίει τα στηρίγματα των σπηλαίων με συνέπεια αυτά να καταρρέουν και να προκαλούν τις εδαφικές δονήσεις.

Ο Αρχέλαος πίστευε ότι ο αέρας (ή οι ατμοί) προκαλεί τους σεισμούς. Αυτός διατύπωσε την άποψη ότι αέρας μπαίνει απ έξω μέσα στη Γη και γεμίζει τα κοιλώματα. Αν πρόσθετος αέρας μπει μέσα στη Γη, συμπιέζεται έντονα και προκαλεί τις εδαφικές δονήσεις και τους θορύβους που ακούγονται κατά τη γένεση των σεισμών και όταν ο συμπιεσμένος αέρας δημιουργεί ρωγμή (ρήγμα) στην επιφάνεια της Γης προκαλεί εκτεταμένες καταστροφές.

Ο Καλλισθένης πίστευε ότι ο αέρας μπαίνει μέσα στη Γη από κρυφές πηγές που βρίσκονται κάτω από τη θάλασσα και όταν το νερό της θάλασσας εμποδίζει την έξοδό του, ο αέρας στριφογυρίζει και διαταράσσει τη Γη. Ετσι εξηγούσε και τη μεγαλύτερη επίδραση των σεισμών σε παραθαλάσσιες περιοχές.

Ο Αριστοτέλης απέδιδε τόσο τους σεισμούς όσο και τα θαλάσσια κύματα που προκαλούνται απ' αυτούς στον άνεμο. Αναφέρει συγκεκριμένα ότι όταν επικρατεί άπνοια και ο άνεμος φυσάει προς το εσωτερικό της Γης, προκαλείται συγχρόνως το θαλάσσιο κύμα και ο σεισμός. Αυτό οφείλεται, σύμφωνα με την άποψή του, στο ότι ο αέρας που βρίσκεται σε έγκοιλα μέσα στη Γη θερμαίνεται και τείνει να βγει προς τα έξω. Όταν το κατορθώσει προκαλεί σεισμό. Στην περίπτωση υποθαλάσσιων σεισμών είναι το νερό της θάλασσας που εμποδίζει τον αέρα να βγει. Όταν, όμως, απελευθερωθεί, ο μεν αέρας προκαλεί το σεισμό το δε κύμα τον κατακλυσμό.

Ο Αριστοτέλης, διακρίνει τους σεισμούς σε "βράστας" οι οποίοι έρχονται από το εσωτερικό της Γης κατακόρυφα, δηλαδή, υπό ορθή γωνία, και σε "επικλίντας", οι οποίοι έρχονται υπό οξεία γωνία και προκαλούν πλάγια κίνηση. Υποστήριξε ότι οι ισχυροί σεισμοί γίνονται εκεί που η θάλασσα είναι "ροώδης" (προκαλεί πάταγο) και η ξηρά είναι "σομφή" και "ύπαντρος" (σπογγώδης και σπηλαιώδης). Ως παραδείγματα αναφέρει την περιοχή του Ελλήσποντου, της Αχαϊας, της Σικελίας και της Εύβοιας. Για τα θαλάσσια κύματα που προκαλούνται από τους σεισμούς αναφέρει ακόμα ότι αυτά πραγματοποιούν "οπισθοχωρήσεις" και "επιδρομές" και προσθέτει ότι πολλές φορές τα κύματα αυτά τελικά οπισθοχωρούν, ενώ άλλες φορές παραμένουν μόνιμα, όπως αναφέρεται ότι έγινε στην Ελίκη και τα Βούρα το 373 π.Χ. Από τους τελευταίους κλασσικούς συγγραφείς που διατύπωσαν απόψεις για τους σεισμούς είναι ο Επίκουρος ο οποίος απέδιδε τη γένεση των σεισμών στη διαβρωτική και μεταφορική δράση του νερού και ο Σενέκας ο οποίος πραγματοποίησε ανασκόπηση των μέχρι τότε απόψεων για τα αίτια γένεσης των σεισμών και διατύπωσε και τη δική του άποψη η οποία ουσιαστικά συμπίπτει μ' αυτή του Αρχέλαου.

Οι μεγάλοι σεισμοί
Από τους πιο μεγάλους σεισμούς αυτής της αρχαιότητας, ήταν αυτός που συνέβη το 426 π.Χ. με επίκεντρο τη Φθιώτιδα και για τον οποίο κάνουν αναφορά τόσο ο Θουκιδίδης όσο και ο Στράβωνας, σημειώνοντας ότι μετά το σεισμό, εισέβαλε ένα μεγάλο θαλάσσιο κύμα, σαρώνοντας τη βόρεια Εύβοια και τις Θερμοπύλες, ενώ τα θερμά νερά της Αιδηψού και των Θερμοπυλών στέρεψαν για τρεις μέρες και πάνω από 3.000 άτομα σκοτώθηκαν στις περιοχές της Στυλίδας και των Θερμοπυλών.

Ενας άλλος σεισμός, το 227 π.Χ., μεγέθους 7,2 βαθμών με επίκεντρο τη Ρόδο, γκρέμισε τον Κολοσσό του Ηλίου, το μεγαλύτερο μέρος από τα τείχη και το ναύσταθμο της Ρόδου, ενώ σεισμός της ίδιας έντασης, το έτος 17 μ.Χ. με επίκεντρο τις Σάρδεις, γκρέμισε, όπως προκύπτει από κείμενα των Τάκιτου και Στράβωνα, σπουδαίες πόλεις της Μικράς Ασίας, όπως η Λαοδίκεια και τα Θυάτειρα, καθώς και η Ρόδος.

Ο μεγαλύτερος γνωστός σεισμός που έγινε το 1960 στη Χιλή, στην ξηρά αλλά μακριά από πυκνοκατοικημένες περιοχές, και είχε μέγεθος 9,5 προκάλεσε ένα τσουνάμι που έφθασε μέχρι τις ακτές της Ασίας και της Αυστραλίας, αλλά οι νεκροί δεν ξεπέρασαν συνολικά τις 5000, και απ αυτούς μόνο 61 οφείλοντο στο τσουνάμι. Αντίθετα ο σεισμός που έγινε κάτω από το Τάνγκσαν στην Κίνα στις 27 Ιουλίου του 1976 και είχε μέγεθος 7,5 προκάλεσε, σύμφωνα με τις Κινεζικές αρχές το θάνατο 255 χιλιάδων ανθρώπων, αλλά άλλες εκτιμήσεις ανεβάζουν τον αριθμό στις 655 χιλιάδες.

Ομοίως, από το 1900 μέχρι το 1999 στην Ελλάδα είχαμε 16 σεισμούς με μέγεθος 7 και μεγαλύτερο που προκάλεσαν το θάνατο περίπου 1300 συνανθρώπων μας. Στη γειτονική Τουρκία οι σεισμοί αυτού του μεγέθους, και κατά την ίδια περίοδο, ήταν 14 αλλά το σύνολο των νεκρών ξεπέρασε τις 80 χιλιάδες. Ο κύριος λόγος για αυτή την τεράστια διαφορά είναι ότι οι σεισμοί στην Τουρκία έγιναν στη ξηρά και κοντά σε πυκνοκατοικημένες περιοχές, και δευτερεύοντος η ποιότητα των κατασκευών που στην Τουρκία είναι γενικά χειρότερη απ ότι στην Ελλάδα.

Ο μεγαλύτερος σεισμός που έχει γίνει στο Αιγαίο ήταν της τάξης των 8,2 Ρίχτερ και έγινε βόρεια της Κρήτης σε βάθος 100 χλμ περίπου. Από το σεισμό αυτό σκοτώθηκαν 618 άτομα στην Κρήτη. Ο φονικότερος σεισμός στον Ελληνικό χώρο με 3550 νεκρούς, έγινε στις 3 Απριλίου του 1881 στη Χίο, και είχε μέγεθος 6,4 Ρίχτερ.

Για να γίνει κατανοητή η αντιστοιχία των εννοιών μέγεθος - ενέργεια που εκλύεται από έναν σεισμό αρκεί να αναφερθεί ότι για μεγάλους σεισμούς (μέγεθος 8,7 - 8,9) η ενέργεια που εκλύεται είναι περίπου 900 φορές μεγαλύτερη από αυτήν της βόμβας στη Χιροσίμα.

Οι πλέον επικίνδυνες περιοχές θεωρούνται αυτές που βρίσκονται στο ρήγμα του Ιονίου (Μεσσηνία, Ζάκυνθος, Κεφαλληνία, Ιθάκη κ.λ.π), οι νότιες ακτές του Πατραϊκού και Κορινθιακού κόλπου μέχρι τον Ισθμό, οι νότιες πλαγιές του Παρνασσού, ο Ευβοϊκός κόλπος, η Θεσσαλία, η Χίος, η Β. Κρήτη, η Α. Χαλκιδική κλπ.

Λιγότερο επικίνδυνες είναι οι περιοχές της Βοιωτίας, της Αιτωλίας, των Κυκλάδων, η Μυτιλήνη, του τάφρου του Ευρώτα κλπ.

Οι μεγαλύτεροι σεισμοί τα τελευταία 85 περίπου χρόνια έχουν τρεις επικεντρικές περιοχές: τη βόρεια Λευκάδα, τη νότια Λευκάδα, τη βόρεια Κεφαλληνία, την Ιθάκη, την κεντρική και νότια Κεφαλληνία, την Καρδίτσα, την Αιτωλία, την Ακαρνανία (Ναύπακτο και Μεσολόγγι)και την ανατολική Πελοπόννησο (Πάτρα, Ρίο).

ΠΗΓΕΣ:
-National Geographic
-Β.Παπαζάχος
-Σπ.Κουζινόπουλος
-Β Φάκλαρης, “Οι σεισμοί στην αρχαιότητα”, Βήμα Νέες Εποχές
-ΟΑΣΠ
-Σταύρος Τάσσος σεισμολόγος ερευνητής
-The New York Times
-ΑΠΕ



ΠΑΤΡΙΣ 10/1/06


Πηγή

http://www.alfavita.gr/epistimonikaartra/ep33.php
Caer está permitido, levantarse es obligatorio....."Επιτρέπεται να πέσεις, επιβάλλεται να σηκωθείς"
Xαμένη μάχη,είναι αυτή που φοβήθηκες να δώσεις
Πριν γράψεις σκέψου! Πριν κατακρίνεις περίμενε! Πριν προσευχηθείς συγχώρα! Πριν παραιτηθείς προσπάθησε!
Καλό είναι το να υπάρχεις …μα το να ζεις εν Χριστώ είναι άλλο πράγμα !
Απάντηση

Επιστροφή στο “Οι επιστήμες στην αρχαία Ελλάδα”

cron