Από την αρχαιότητα ο άνθρωπος προσπαθούσε να δαμάσει τις δυνάμεις της
φύσης και να τις χρησιμοποιήσει προς όφελός του. Πολλές απ' τις
προσπάθειές του ήταν σχετικές με την χρήση του νερού.
Ευπαλίνιο όρυγμα
Η Σάμος, πατρίδα του Πυθαγόρα, γνώρισε στην αρχαιότητα μεγάλη ακμή.
Σημαντικότατο τεχνολογικό επίτευγμα της περιόδου του 520 π.Χ. ήταν η
σήραγγα που σκάφτηκε στην Σάμο με ταυτόχρονη διάνοιξη και από τα δύο
άκρα, «αμφίστομη» όπως την αποκαλεί ο Ηρόδοτος. Έγινε με εντολή του
τυράννου της Σάμου Πολυκράτη.
Η σήραγγα χρησιμοποιείται για την μεταφορά πόσιμου νερού από την πλούσια
πηγή των Αγιάδων, μέσα από τα σπλάχνα του βουνού της Στυλιανής, στην
πρωτεύουσα του νησιού. Το νερό περνούσε μέσα από πήλινες σωλήνες
σχήματος «U» τοποθετημένες στο κάτω μέρος της σήραγγας μέσα σε ειδικά
σκαμμένο όρυγμα. Το υλικό των σωλήνων λέγεται ότι είχε την ιδιότητα να
κατακρατεί τα άλατα του νερού. Το όρυγμα βρίσκεται 55 μέτρα πάνω απ' το
επίπεδο της θάλασσας και 180 μέτρα κάτω απ' την κορυφή του βουνού.
Σχεδιάστηκε από τον γιο του Ναυστρόφου Ευπαλίνο από τα Μέγαρα, κορυφαίο
υδραυλικό μηχανικό της εποχής του. Το μήκος της σήραγγας είναι 1036
μέτρα και η μέση διάμετρός της 2.5 μέτρα. Η υψομετρική διαφορά της αρχής
από το τέλος του ορύγματος είναι μόλις 4 εκατοστά. Το πιο εντυπωσιακό
όμως είναι η ταυτόχρονη διάνοιξη και από τα δύο άκρα. Κάτι τέτοιο
θεωρείται αρκετά δύσκολο να επιτευχθεί ακόμα και από τους σημερινούς
τεχνικούς με τα τόσο εξελιγμένα τεχνικά μέσα. Για την ολοκλήρωση της
διάνοιξης της σήραγγας χρειάστηκαν 8 χρόνια. Η απόκλιση στο σημείο που
συναντήθηκαν οι δύο ομάδες εργασίας ήταν εντυπωσιακά μικρή (40 εκατοστά
κατά ύψος και 70 κατά πλάτος) και μάλιστα με ευθύγραμμα τμήματα επί της
αυτής ευθείας και όχι υπό γωνία που η συνάντηση θα ήταν εξασφαλισμένη
εφ' όσον απλά θα διατηρούσε το οριζόντιο επίπεδο!
Στο σημείο ένωσης στην μέση του τούνελ υπάρχει σιφόνι 30 εκατ. διαμέτρου
εντελώς λείο, η μέθοδος λείανσης παραμένει ανεξακρίβωτη. Η κλίση σε όλη
την διαδρομή της σωλήνωσης παραμένει σταθερή σχεδόν 0.5%. ενώ η βατή από
ανθρώπους (για καθαρισμό και συντήρηση) σήραγγα παραμένει εντελώς
οριζόντια. Υπήρχαν και αρκετά πηγάδια περίπου 30) από τα οποία ήταν
δυνατή η πρόσβαση στο όρυγμα.
Ιδιαίτερο εντυπωσιακό παραμένει το γεγονός ότι κατά την διάνοιξη ένας
σεισμός μετέβαλε την στάθμη της πηγής τροφοδοσίας με νερό αλλά παρ' όλα
αυτά επέλεξαν την εκβάθυνση του ορύγματος σχεδόν 4 μέτρα για να
εξασφαλίσουν την ροή του νερού.
Το Γερμανικό αρχαιολογικό ινστιτούτο με καθηγητή τον Hermann Kienast
μελέτησε το Ευπαλίνιο όρυγμα και βρήκε αρκετά εντυπωσιακά στοιχεία
άγνωστα μέχρι σήμερα. Οι εργάτες έσκαβαν εκατέρωθεν του βουνού αλλά όχι
σε ευθεία γραμμή! Η σήραγγα ακολουθεί τεθλασμένη πορεία και για να
αποφύγει εύθραυστο πέτρωμα αποκλίνει 200 μέτρα απ' την ευθεία! Παρ' όλα
αυτά ξαναβρίσκει την πορεία της και ενώνεται με το υπόλοιπο τμήμα. Πόσοι
δούλευαν στην σήραγγα; Μόνο από 4 μέχρι 15 εργάτες! Μάλιστα λέγεται ότι
χρησιμοποιήθηκαν κυρίως αιχμάλωτοι απ' την Λέσβο. Συνολικό μήκος αγωγού
2.436 μέτρα, μήκος σήραγγας 1.036 μέτρα.
Κάποιοι απ' το «αττικό μετρό» θα τους ζήλευαν σίγουρα... ;-)
Όταν αργότερα η Σάμος συγκρούσθηκε πολεμικά με την αρκετά ισχυρότερη
Αθήνα, ηγέτιδα τότε της Αθηναϊκής ηγεμονίας (439 π.Χ.), πέρασε τελικά σε
παρακμή. Η πολιορκία κράτησε 9 μήνες και οι Αθηναίοι δεν μπόρεσαν να
βρουν το Ευπαλίνιο όρυγμα και να αποκόψουν την τροφοδοσία της πόλης με νερό.
Η πηγή τροφοδοτούσε με νερό για 1000 χρόνια την πόλη της Σάμου
παρέχοντας μέχρι 400 κυβικά μέτρα το 24ωρο. Το ιδιαίτερα ενδιαφέρον
είναι ότι αν και το νερό μπορούσε να μεταφερθεί περιφερειακά του βουνού,
προτιμήθηκε η λύση του ορύγματος ίσως για λόγους ασφάλειας σε περίπτωση
πολιορκίας. Λειτούργησε μέχρι τον 5ο μ.Χ. αιώνα και από τον 5ο μέχρι τον
7ο αιώνα λειτούργησε σαν χριστιανικό νεκροταφείο. Αργότερα καταστράφηκαν
οι είσοδοι από επιχωματώσεις.
Αρκετοί σύγχρονοι ερευνητές ασχολήθηκαν με το Ευπαλίνιο όρυγμα. Το 1841
ο Ρος προσπάθησε μάταια να το ανακαλύψει, το 1856 ο Γκερέν βρήκε την
μισή υπόγεια διαδρομή της πηγής. Το 1882 δύο μοναχοί ο Κύριλλος και ο
Θεοφάνης βρίσκουν το βόρειο και νότιο άνοιγμα αντίστοιχα. Το 1884 ο
Γερμανός Fabricius διαπίστωσε πρώτος το ευθύγραμμο της κατασκευής. Το
1971 ξεκινάει από τον H.Kienast (του γερμανικού αρχαιολογικού
ινστιτούτου) εικοσαετής διαδικασία αναδιάνοιξης, καθαρισμού και
μελέτης-ανάλυσης του έργου. Ο νομπελίστας Αρθουρ Κέστλερ έγραψε σχετικό
βιβλίο 1000 σελίδων.
υδροδότηση Μεγάρων
Ο τύραννος των Μεγάρων Θεαγένης είχε φτιάξει κι αυτός υπόγειο σύστημα
τροφοδοσίας του διάσημου υδραγωγείου της πόλης των Μεγάρων από δύο
κοντινές πηγές.
Επίσης αντίστοιχο σύστημα λέγεται ότι υπήρχε κοντά στην Ακρόπολη της
Αθήνας αλλά ακόμα δεν βρέθηκε.
κυματοθραύστης
Αλλά μιας και αναφερθήκαμε στην Σάμο ας θυμηθούμε και την προβλήτα και
κυματοθραύστη της! Είχε βάθος 35 μέτρα και μήκος 335 μέτρα και θεωρείται
απ' τα σημαντικότερα αρχαία λιμενικά έργα. Από 66.000 τ.μ. που ήταν
αρχικά, σήμερα έχει περιοριστεί μόνο σε 33.000 τ.μ. μιας και το
μεγαλύτερο τμήμα του έχει πια βυθιστεί. Το κομμάτι όμως που σώζεται
χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα.
Όμως η χρήση κυματοθραύστη υποδηλώνει λιμάνι με έντονη ναυτική
δραστηριότητα και επιτακτικής ανάγκης επέκτασης της ικανότητας
λιμενισμού σκαφών. Ας δούμε πώς την ανέπτυξε η Σάμος.
Στην Σάμο εντοπίστηκαν ίχνη ανθρώπινης δραστηριότητας από την 4η
χιλιετηρίδα π.Χ. Βρέθηκαν επίσης οικισμοί της εποχής του χαλκού
(2800-1900 π.Χ.). Η ακμή της Σάμου αρχίζει γύρω στο 1000 π.Χ. με την
άφιξη των Ιώνων και κορυφώνεται στον 6ο π.Χ. αιώνα με τον Πολυκράτη. Την
εποχή εκείνη η Σάμος ήταν ιδιαίτερα ισχυρή ναυτική δύναμη στην Μεσόγειο
με 100 τριήρεις (κάποιοι αναφέρουν και επίσημη πειρατεία) αλλά είχε και
έντονο εμπόριο με την Ασία μιας και απέχει απ' αυτή μόλις 1500 μέτρα! Τα
κρασιά της ήταν (αλλά και εξακολουθούν να είναι) παντού περιζήτητα. Αυτό
της έδωσε την οικονομική ισχύ να αναπτύξει τον πολιτισμό της αλλά και να
πλουτίσει το νησί με έργα όπως και το περιβόητο Ηραίο (ναός λατρείας της
Θεάς Ήρας) που για αρκετό καιρό ήταν ο μεγαλύτερος ναός στην Ελλάδα.
Είχε 109 μέτρα μήκος 55 μέτρα πλάτος με ύψος πάνω από 20 μέτρα και 155
συνολικά κολώνες σε διπλές κιονοστοιχίες αλλά δεν κατάφερε να
ολοκληρωθεί. Επίσης για την προστασία της πόλης, προφανώς απ' τα
αντίποινα της πειρατείας, κατασκεύασε τείχος μήκους 6.200 μέτρων και
2.5μ πλάτος και μάλιστα με ισόδομη δόμηση. Αργότερα ο ανταγωνισμός των
εμπορικών πλοίων στην Μεσόγειο αυξήθηκε δυσκολεύοντας την Σάμο να
διατηρήσει περισσότερο την ηγετική της θέση.
τεχνητό λιμάνι
Στην αρχαιότητα τα λιμάνια ήταν φυσικά σε κάποιον καλά προστατευμένο
κόλπο και συνήθως εκεί δημιουργούταν και πόλη. Το μόνο τεχνητό λιμάνι
που αναφέρεται ήταν της Κορίνθου με όνομα Λεχαίον. Συνδεόταν μάλιστα με
την Κόρινθο με δύο μακρά τείχη μήκους 12 σταδίων. Αυτό ας μην προκαλεί
εντύπωση γιατί η αρχαία Κόρινθος που καταστράφηκε από σεισμό ήταν μακριά
από την θάλασσα σε σχέση με την σημερινή παραθαλάσσια πόλη της Κορίνθου.
εκτροπές ποταμών
Η πρώτη εκτροπή ποταμού αναφέρεται στην μυθολογία όταν ο Ηρακλής άλλαξε
την ροή του ποταμού Αλφειού για να καθαρίσει την κόπρο του Αυγεία στην
Ήλιδα. Αυτός ήταν και ο έκτος άθλος του Ηρακλή.
Αρκετά αργότερα ο Ηρόδοτος αναφέρει την εκτροπή του Αλιός ποταμού απ'
τον Θαλή τον Μιλήσιο. Στο συγκεκριμένο μεγάλης κλίμακας χωματουργικό
έργο ο Θαλής χρησιμοποίησε τα μαθηματικά για τον υπολογισμό της
βελτιστοποίησής του. Έτσι περνάμε απ' τους εμπειροτεχνίτες στους
επιστήμονες μηχανικούς.
Μία άλλη πολύ πιο επώδυνη εκτροπή ποταμού γνώρισε η Βαβυλώνα κατά τον 8ο
αιώνα π.Χ. όταν οι Ασσύριοι εκτρέπουν γειτονικό ποταμό πνίγοντας και την
Βαβυλώνα και την επανάσταση των κατακτημένων Σουμερίων που απειλούσε την
εξουσία τους στον χώρο.
κανάλια μεταφοράς νερού
Το νερό ήταν πάντα απαραίτητη πηγή ζωής για ανθρώπους, ζώα και φυτά. Οι
πόλεις χτιζόταν σε σημεία επιλεγμένα με τρόπο που να παρέχεται μεταξύ
των άλλων προϋποθέσεων και εύκολη υδροδότηση των κατοίκων. Η συνήθως
απρόβλεπτη ανάπτυξη των πόλεων όμως, συχνά αύξησε υπερβολικά τις ανάγκες
για νερό και έτσι χρειάστηκε να βρεθούν διάφορες λύσεις μεταφοράς του.
Υδρευτικα Εργα στην αρχαία Ελλαδα
1''...δεν είναι η πάλη ημών εναντίον εις αίμα και σάρκα, αλλ' εναντίον εις τας αρχάς, εναντίον εις τας εξουσίας, εναντίον εις τους κοσμοκράτορας του σκότους του αιώνος τούτου, εναντίον εις τα πνεύματα της πονηρίας εν τοις επουρανίοις''\n [/align]