Μία σύγχρονη θεωρία και πολιτική συμμαχιών

1
Μία σύγχρονη θεωρία και πολιτική συμμαχιών

Πόσο “προστατεύεται” η Ελλάδα από την ένταξή της στην Ενωμένη Ευρώπη; Ποια άραγε είναι τα “ερείσματα” ασφαλείας που πρέπει να αναζητήσει;
Πρώτα-πρώτα, πρέπει να γνωρίζουμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν προσφέρει στα μέλη της καμία “αυτόματη αμυντική αρωγή. Η Ένωση δεν είναι “αμυντικό σύμφωνο”. Η έννοια των “ευρωπαϊκων συνόρων” έχει μάλλον γεωγραφικό και συμβολικό χαρακτήρα. Ενιαία κυριαρχία δεν έχει συμφωνηθεί μεταξύ των κρατών μελών. Αυτόματη προστασία των ελληνικών συνόρων από τους εταίρους της Ελλάδας έναντι της τουρκικής επιθετικότητας θα υπήρχε σε δύο περιπτώσεις:
- Είτε αν η Ελλάδα ανήκε σε αμυντικό σύμφωνο στο οποίο δεν ανήκε η Τουρκία, κάτι που δεν συμβαίνει, είτε αν η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε ενιαία κυριαρχία.
Συνεπώς, αυτόματη αμυντική αρωγή δεν υπάρχει. Άρα, θέμα προστασίας των ελληνικών συνόρων από τους εταίρους μας δεν τίθεται.
Αυτό άλλωστε μας το έχουν ξεκαθαρίσει οι ίδιοι όταν μας έβαλαν στη Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση, αναστέλλοντας, όμως, την υποχρέωση αμυντικής αρωγής για την περίπτωση επίθεσης από κράτος μέλος του ΝΑΤΟ. Τι σημαίνει όμως αυτό; Σημαίνει ότι οι εταίροι μας δεν μπορούν και δεν υποχρεούνται να μας συνδράμουν αμυντικά - και μάλιστα “αυτόματα”- σε περίπτωση που δεχθούμε επίθεση. Δεν σημαίνει όμως ότι θα μας αρνηθούν κάθε βοήθεια. Η έννοια της “ευρωπαϊκής αλληλεγγύης” υπάρχει, αλλά εκφράζεται ως υποχρέωση πολιτικής στήριξης μάλλον, παρά ως αμυντική αρωγή. Μπορεί να κάνουν ό,τι μπορούν για να αποθαρρύνουν μια ελληνοτουρική σύγκρουση, μπορεί πολλές φορές να παίρνουν “ίσες αποστάσεις” από Ελλάδα και Τουρκία ή ακόμα και να ευνοούν την Άγκυρα, αλλά σε περίπτωση πολέμου θα μας έδειχναν, έστω και κάπως “ανόρεκτα”, την πολιτική τους στήριξη. Η αξιοπιστία της Ενωσης είναι πολύ ισχυρότερο κίνητρο συμπεριφοράς για τους εταίρους μας από τις συμπάθειες μερικών προς την Τουρκία ή τις αντιπάθειες κάποιων προς την Ελλάδα.
Την πολιτική στήριξη των εταίρων μας σε περίπτωση πολέμου μπορούμε να τη θεωρούμε “δεδομένη”. Σε περίπτωση ελληνοτουρκικής σύγκρουσης, θα γίνουν διεθνείς διαβουλεύσεις και στις διαβουλεύσεις αυτές εμείς θα ξεκινάμε με ένα διαπραγματευτικό πλεονέκτημα: οι εταίροι μας θα είναι υποχρεωμένοι να δείξουν κάποιο βαθμό κοινοτικής αλληλεγγύης υπέρ της Ελλάδος.

Η ανεξαρτησία της Πολιτικής Ασφαλείας

Το βέβαιο είναι ότι η ασφάλεια της Ελλάδας είναι ζήτημα ανεξάρτητο από την Ευρωπαϊκή της Ένταξη. Και γι’ αυτό δεν εντάσσεται στην ευρωπαϊκή της πολιτική. Απαιτεί ανεξάρτητη αντιμετώπιση και οφείλει να είναι αντικείμενο ανεξάρτητης εθνικής πολιτικής. Όμως, ανεξάρτητη πολιτική δεν σημαίνει και “αντιδυτική”, ή “αντισυμμαχική” πολιτική…
Το γεγονός ότι δεν μπορούμε να υπολογίζουμε στην αμυντική στήριξη των εταίρων μας δεν σημαίνει ότι είμαστε “καταδικασμένοι να ηττηθούμε”.
Άλλωστε, ιστορικά, η Ελλάδα ουδέποτε νίκησε την Τουρκία με τη βοήθεια των σημερινών Ευρωπαίων εταίρων της: το 1821 ξεκίνησε την Επανάσταση μόνη της, σε ένα διεθνές περιβάλλον απολύτως αρνητικό. Κι όμως, κατάφερε να απελευθερώσει σημαντικό τμήμα του ελλαδικού χώρου, από την οθωμανική κατοχή. Η τελική παρέμβαση Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας υπέρ της Ελλάδας ήλθε μετά την προηγούμενη παρέμβαση του Ιμπραήμ Πασά της Αιγύπτου υπέρ των Οθωμανών. Κι εν πάση περιπτώσει, αν δεν ξεκινούσαν οι Έλληνες την επανάστασή τους κι αν δεν άντεχαν μέχρι το 1827, ασφαλώς ουδείς θα παρενέβαινε για να τους “απελευθερώσει”. Το 1912-’13, η Ελλάδα νίκησε κατά κράτος την Οθωμανική Αυτοκρατορία όχι συμμαχώντας με τους Βρετανούς ή τους Γάλλους, αλλά με τους Σέρβους και τους Βουλγάρους.
Η Ελλάδα έχανε κυρίως όταν νόμιζε ότι έχει συμμάχους, ή όταν υπολόγιζε περισσότερο απ’ όσο έπρεπε στη “συμμαχική υποστήριξη”, κάτι που έδειξε και η Μικρασιατική Εκστρατεία: στη Σμύρνη πήγαμε μετά απο συνεννόηση και κατόπιν συμφωνίας των “μεγάλων συμμάχων” μας. Και χάσαμε, διότι στο μεταξύ για δικούς τους λόγους οι σύμμαχοί μας στράφηκαν εναντίον μας.
Όλα αυτά μας λένε ότι η ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αν και οριακώς βελτιώνει τα διπλωματικά ερείσματα της Ελλάδος, δεν λύνει αυτόματα τα προβλήματα ασφαλείας έναντι της Τουρκίας. Άρα δεν καταργεί την ανάγκη μιας ανεξάρτητης πολιτικής ισχύος-αποτροπής.
* Η πολιτική συμμαχιών είναι αναγκαίο και αναπόσπαστο τμήμα μιας τέτοιας διεθνούς στρατηγικής. Ωστόσο, μιλάμε για στρατηγική ισχύος. Διότι όποιος αρνείται να αρθρώσει και να ασκήσει στρατηγική ισχύος, δεν μπορεί να αναζητεί και να βρίσκει συμμάχους.

Τοπικοί άξονες και ευρωπαϊκή πολιτική

Η διπλωματία μιας χώρας στηρίζεται στα τρία προ-: Στην ΠΡΟστασία, την ΠΡΟβολή και στην ΠΡΟώθηση των εθνικων συμφερόντων της. (Protect, Project, Promote, όπως λένε οι Αγγλοσάξωνες).
Μια ολοκληρωμένη πολιτική συμμαχιών εξειδικεύει χώρες με τις οποίες μπορούμε να συμπέσουμε σε ένα ή περισσότερα από τα τρία αυτά “προ” και προχωρά σε άτυπη συνεργασία μαζί τους. Είτε για την από κοινού αντιμετώπιση κοινής απειλής είτε για την από κοινού προβολή τοπικής ισχύος στο διεθνή χώρο είτε για την από κοινού προώθηση κοινών συμφερόντων. Χώρες με τις οποίες εμείς μπορούμε να έχουμε κοινά εθνικά συμφέροντα ή “σύζευξη” στρατηγικών συμφερόντων έναντι της Αγκυρας βρίσκονται στο γεωγραφικό περίγυρο της Τουρκίας μάλλον, παρά στον ευρωπαϊκό χώρο. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να κάνουμε μόνο “τοπική” εξωτερική πολιτική κι όχι “ευρωπαϊκή”. Αντίθετα, αν δημιουργήσουμε αμυντικές συμπράξεις με διάφορα κράτη της περιοχής μας, τότε θα αποκτήσουμε ιδιαίτερο “εκτόπισμα” και μέσα στην Ένωση και θα δώσουμε ένα πολύ δυνατό “κίνητρο” στους εταίρους μας, την κρίσιμη στιγμή, να μας υποστηρίξουν ενεργά. Αν γνωρίζουν ότι υποστηρίζοντας την Ελλάδα κερδίζουν συμπάθεια και επιρροή σε μια σειρά χώρες της ευρύτερης περιοχής, είναι πολύ πιθανότερο να μας υποστηρίξουν.
Όταν μια “τρίτη” χώρα, μη άμεσα εμπλεκομένη, υποστηρίζει το ένα μέρος μιας διμερούς διαμάχης, “θυσιάζει” την επιρροή της στο άλλο. Αν η Ελλάδα έχει πίσω της μια σειρά τοπικές χώρες που διατηρούν “ανοικτούς λογαριασμούς” με την Τουρκία, είναι πολύ πιθανότερο να βρει υποστηρικτές στην Ευρώπη.
Αν, αντίθετα, η Ελλάδα δεν εκμεταλλευτεί τις τοπικές αντιπαλότητες άλλων χωρών της περιοχής της με την Τουρκία, τότε είναι πιθανότερο σε μια διμερή αναμέτρηση με την Τουρκία να μείνει μόνη της - και τοπικά και στην Ευρώπη.

Δεν τίθεται λοιπόν κανένα “δίλημμα”. Αν δηλαδή η Ελλάδα πρέπει να ακολουθήσει πολιτική “τοπικών αξόνων” ή ευρωπαϊκή πολιτική συμμαχιών. Το αντίθετο ακριβώς ισχύει: μόνο στο βαθμό που η Ελλάδα κάνει τοπικούς άξονες με τους “εχθρούς του εχθρού της” θα μπορέσει να βρεί αξιόπιστη υποστήριξη κι από τους Ευρωπαίους εταίρους της.
Κάποιοι προσπαθούν να μας πείσουν ότι οι άξονες είναι “παρωχημένοι”. Και ο γαλλογερμανικός άξονας τί είναι; “Παρωχημένος” κι αυτός; Κι ολόκληρο το ζήτημα της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης πού κρίνεται; Δεν κρίνεται πάνω στο ερώτημα αν “ατμομηχανή” της Ενωσης θα μείνει ο άξονας Παρισιού-Βόννης, ή αν θα υποκατασταθεί απο τον άξονα Παρισιού-Λονδίνου; Όλες οι χώρες με ανεξαρτησία εξωτερικής πολιτικής, “άξονες” φτιάχνουν, εκ παραλλήλου ή και ανεξάρτητα από τη συμμετοχή τους σε Ενώσεις και Συμμαχίες.
Και η Ελλάδα έχει προβλήματα εθνικής ασφαλείας να αντιμετωπίσει και πρέπει να τα αντιμετωπίσει με ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική, διότι καμιά συμμαχική “ομπρέλα” δεν την καλύπτει απο την συγκεκριμένη απειλή της Τουρκίας. Συνεπώς, τοπικούς άξονες πρέπει να δημιουργήσει συστηματικά με τους “εχθρούς του εχθρού της”. Όταν το κάνει, θα γίνει πιο υπολογίσιμη για τους εταίρους της. Αν δεν το κάνει, θα είναι “ανύπαρκτο μέγεθος” και για τους εταίρους της και για τους γείτονές της. Η πολιτική τοπικών συμμαχικών “αξόνων” της Ελλάδας αποτελεί κατά συνέπεια προϋπόθεση για την πολιτική ευρωπαϊκών “ερεισμάτων”. Η πολιτική τοπικών αξόνων είναι η βάση της πολιτικής ισχύος μιας χώρας όπως η Ελλάδα.
Χωρίς στρατηγική ισχύος δεν υπάρχει και πολιτική συμμαχιών. Και το πρόβλημα της Ελλάδας είναι ότι έχει σιωπηλά παραιτηθεί από κάθε πολιτική ισχύος, ενώ προσπαθεί να ασκήσει πολιτική (διεθνούς) δικαίου. Γι’ αυτό και συχνά βρίσκει “συνηγόρους” - αλλά δεν βρίσκει συμμάχους.
Αν οι διεθνείς διαφορές λύνονταν στο πεδίο των δικαίου, ασφαλώς η Ελλάδα δεν θα χρειαζόταν συμμάχους. Αλλά, αν οι διεθνείς διαφορές κρίνονται και λύνονται στο πεδίο των ισορροπιών ισχύος, κι εμείς επικαλούμασταν το διεθνές δίκαιο, τότε σίγουρα δεν θα βρούμε τους συμμάχους που χρειαζόμαστε.
Αρνούμενοι να ασκήσουμε πολιτική ισχύος, δεν μπαίνουμε στους υπολογισμούς ισχύος όλων των άλλων. Είμαστε “ανύπαρκτοι” ως μέγεθος ισχύος, άρα ουδείς “ποντάρει” πάνω μας. Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν υποστήριξη τρίτων χωρών προς εμάς θα τις οδηγούσε σε “αποξένωση” απο τους αντιπάλους μας - που ασκούν πολιτική ισχύος.

Συμμαχίες και διεθνή ερείσματα

Ακόμα όμως και αν είχαμε πολιτική ισχύος, το πρόβλημα των συμμαχιών μας είναι διττό. Υπάρχουν δύο είδη διεθνούς στήριξης που μπορεί να αναζητήσει και να βρει μια χώρα: Οι σύμμαχοι έναντι του κοινού αντιπάλου και τα λεγόμενα διεθνή ερείσματα:
- Συμμάχους θα βρούμε από χώρες που, ανεξαρτήτως της Ελλάδας, έχουν κι αυτές σοβαρές διαφορές συμφερόντων με τους αντιπάλους μας.
- Διεθνή ερείσματα, αντίθετα, είναι η ενεργός ή η παθητική στήριξη από χώρες που δεν έχουν άμεσο όφελος να πάρουν μέρος στη δική μας διαμάχη,
αλλά θέλουμε να κερδίσουμε είτε την υποστήριξή τους είτε μια ευμενή ουδετερότητα, είτε θέλουμε να τους αποτρέψουμε από το να πάρουν το μέρος των εχθρών μας.
Η διάκριση ανάμεσα σε διεθνείς συμμάχους και διεθνή ερείσματα είναι κρίσιμη. Μπορούμε να κάνουμε συμμαχίες για να γίνουμε ισχυροί. Αλλά αναζητούμε διεθνή ερείσματα επειδή είμαστε ισχυροί, για να γίνουμε ισχυρότεροι.
Προτεραιότητα έχει πάντως η πολιτική συμμαχιών. Αν μια χώρα που κινδυνεύει από επίβουλο γείτονα βρει συμμάχους για την αντιμετώπισή του, τότε αποκτά “εξισορροπητική ισχύ” και μπορεί να βρεί και διεθνή ερείσματα για να γίνει ισχυρότερη. Αν, αντίθετα, μια χώρα δεν έχει συμμάχους έναντι ισχυρού αντιπάλου, τότε εμφανίζεται αδύνατη και δεν θα βρεθεί τρίτος να τη στηρίξει.
Για να το πούμε με τη γλώσσα των μαθηματικών, οι συμμαχίες είναι αθροιστικοί συντελεστές ισχύος, ενώ τα διεθνή ερείσματα είναι πολλαπλασιαστές ισχύος.

Τι δείχνει η Ιστορία

Η ανάλυση αυτή επιβεβαιώνεται πλήρως από την Ιστορία: οι Έλληνες ξεκίνησαν την εθνεγερσία τους μόνοι κι αβοήθητοι. Αποδεικνύοντας την ισχύ τους τελικώς κέρδισαν διεθνή ερείσματα. Αν περίμεναν πρώτα να βρουν διεθνείς “υποστηρικτές” κι ύστερα να επαναστατήσουν, ακόμη θα περίμεναν! Ο Βενιζέλος πρώτα έκανε την “Βαλκανική Συνεννόηση” κι απέκτησε (αθροιστική) ισχύ έναντι της Τουρκίας κι ύστερα τη νίκησε. Δεν περίμενε να συμφωνήσουν πρώτα οι Βρετανοί κι οι Γάλλοι. Όταν απέκτησε τοπική ισχύ, προχώρησε και νίκησε την Τουρκία. Όταν νίκησε την Τουρκία, αποδεικνύοντας την ισχύ του, τότε κέρδισε και τη στήριξη διεθνών ερεισμάτων.
Η Ελλάδα δεν έχασε όταν έμεινε αβοήθητη. Η Ελλάδα επέζησε αβοήθητη! Η Ελλάδα έχασε όταν στηρίχτηκε υπερβολικά σε διεθνή “ερείσματα” που τα εξέλαβε ως “σταθερούς συμμάχους” κι όταν κατασπατάλησε την ισχύ της.
Στην Κύπρο όλοι θυμόμαστε το προδοτικό πραξικόπημα του Ιωαννίδη που έδωσε στην Αγκυρα το πρόσχημα της εισβολής. Αλλά ξεχνάμε την πρώτη φάση του κυπριακού δράματος, επτά χρόνια νωρίτερα, όταν η Ελλάδα απέσυρε τη μεραρχία της από την Κύπρο αφήνοντάς την στο έλεος της Τουρκίας.
Ήταν η αποδυνάμωση της ισχύος της που κατέστησε την Κύπρο ανοχύρωτη, και που ευθύνεται εξ ίσου, όσο και το πραξικόπημα του Ιωαννίδη, για την κυπριακή τραγωδία.
Η Ελλάδα έμεινε έκτοτε χωρίς συμμάχους και με ασταθή ερείσματα, διότι αρνήθηκε να κάνει πολιτική ισχύος. Παραμένει δε ανίσχυρη διότι δεν εμφανίζεται ως αξιόπιστη σύμμαχος για κανένα.
Η λύση στο πρόβλημά μας είναι να αποκτήσουμε πολιτική ισχύος, να καταστούμε αξιόπιστοι έναντι των υπολοίπων χωρών που έχουν αντιπαλότητα με την Τουρκία και υπολογίσιμοι για τους εταίρους μας. Έτσι θα βρούμε συμμάχους που θα αυξήσουν την αποτρεπτική ισχύ μας και ερείσματα που θα την πολλαπλασιάσουν.
Η λύση είναι να αποκτήσουμε ανταγωνιστικότητα ισχύος - όχι “εύνοια” από τους ισχυρούς εταίρους μας. Όπως και στην Οικονομία, έτσι και στις Διεθνείς Σχέσεις το πρόβλημα είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι πρόκειται για ανταγωνιστικά πεδία και η λύση είναι να γίνουμε ανταγωνιστικοί, όχι να αποκτήσουμε “προστάτες” και να κερδίσουμε “εύνοιες”.

Χρύσανθος ΛαζαρίδηςΠεριοδικό Στρατηγική
<<ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΤΟ ΣΚΟΤΟΣ ΔΕΝ ΣΚΕΠΑΖΕΙ ΟΥΔΕΝ ΑΠΟ ΣΟΥ ΚΑΙ Η ΝΥΞ ΛΑΜΠΕΙ ΩΣ Η ΗΜΕΡΑ ΕΙΣ ΣΕ ΤΟ ΣΚΟΤΟΣ ΕΙΝΑΙ ΩΣ ΤΟ ΦΩΣ>>
Απάντηση

Επιστροφή στο “Γενικά περί Ελλάδας”

cron