ΠΕΡΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΘΕΛΗΜΑΤΟΣ , ΗΓΟΥΝ ΘΕΛΗΣΕΩΣ Θέλημα γάρ εἶναι φυσικόν , ἤγουν θέλησιν , δύναμιν τοῦ κατά φύσιν ὄντος ὀρεκτικήν· καί τῶν οὐσιωδῶς τῇ φύσει προσόντων συνεκτικήν πάντων ἰδιωμάτων . Τούτῳ γάρ συνεχομένη φυσικῶς ἡ οὐσία , τοῦ τε εἶναι καί ζῇν καί κινεῖσθαι κατ ̓ αἴσθησίν τε καί νοῦν ὀρέγεται , τῆς οἰκείας ἐφιεμένη φυσικῆς καί ( ≡ 15 Α _ 014 ≡ > πλήρους ὀντότητος . Θελητική γάρ ἑαυτῆς , καί τῶν ὅσα σύστασιν αὐτῆς ποιεῖσθαι πέφυκε , καθέστηκεν ἡ φύσις· τῷ τοῦ εἶναι αὐτῆς λόγῳ , καθ ̓ ὅν ἔστι τε καί γέγονεν ὀρεκτικῶς ἐπηρτημένη . (=0013=) ∆ιόπερ ἕτεροι τοῦτο τό φυσικόν ὁριζόμενοι· θέλημά φασιν εἶναι , ὄρεξιν λογικήν τε καί ζωτικήν· τήν δέ προαίρεσιν , ὄρεξιν βουλευτικήν τῶν ἐφ ̓ ἡμῖν . Οὐκ ἔστιν οὖν προαίρεσις ἡ θέλησις· εἴπερ ἡ μέν θέλησις ἁπλῆ τις ὄρεξίς ἐστι , λογική τε καί ζωτική· ἡ δέ προαίρεσις , ὀρέξεως καί βουλῆς καί κρίσεως σύνοδος . Ὀρεγόμενοι γάρ πρότερον βουλευόμεθα· καί βουλευσάμενοι , κρίνομεν· καί κρίναντες , προαιρούμεθα τοῦ χείρονος τό δειχθέν ἐκ τῆς κρίσεως κρεῖττον· καί ἡ μέν , μόνον ἤρτηται τῶν φυσικῶν· ἡ δέ , μόνων τῶν ἐφ ̓ ἡμῖν , καί δι ̓ ἡμῶν γίνεσθαι δυναμένων . Οὐκ ἔστιν οὖν θέλησις ἡ προαίρεσις .
ΠΕΡΙ ΒΟΥΛΗΣΕΩΣ Ἀλλ ̓ οὔτε βούλησίς ἐστιν ἡ προαίρεσις . Βούλησις μέν γάρ ἐστιν ὄρεξις φανταστική τῶν ἐφ ̓ ἡμῖν καί οὐκ ἐφ ̓ ἡμῖν· τουτέστι μόνῃ τῇ διανοίᾳ μορφουμένη . Ἡ δέ ὄρεξις φανταστική , μόνης ἐστί τῆς διανοητικῆς δυνάμεως ἄνευ τοῦ βουλευτικοῦ λόγου τῶν ἐφ ̓ ἡμῖν· ἤ ποιά φυσική θέλησις . Ἡ δέ προαίρεσις , ὄρεξις βουλευτική τῶν ἐφ ̓ ἡμῖν πρακτῶν . Ἤρκει μεν οὖν καί μόνος ὁ τῆς ὑπογραφῆς λόγος , δείξας τήν τούτων διαφοράν , παῦσαι φιλονεικίας τούς περιττῶς φιλολογοῦντας· καί τοῖς καλῶς ἐγνωσμἐνοις , οὐκ οἶδ ̓ ὅπως εὐφήμως εἰπεῖν , σαφῶς ἀντιλέγοντας . Ἐπειδή δέ ποθοῦσί πως οἱ φιλοπευστοῦντες διά πλειόνων ἐπιστῆναι τοῖς ζητουμένοις , ἐροῦμεν καί ἄλλως . Φασίν οἱ περί τούτων διειληφότες . Οὐ πᾶσιν οἷς ἁρμόζει τό προαιρεῖσθαι , πάντως ἁρμόζειν καί τό βούλεσθαι . Βούλεσθαι μέν γάρ ὑγιαίνειν καί πλουτεῖν καί ( ≡ 15 Α _ 016 ≡ > ἀθανατισθῆναι φαμεν· προαιρεῖσθαι δέ πλουτεῖν καί ὑγιαίνειν καί ἀθανατισθῆναι , οὐ λέγομεν· ἐπειδή ἡ μέν βούλησις , καί ἐπί τῶν δυνατῶν καί ἐπί τῶν ἀδυνάτων ἐστίν· ἡ δέ προαίρεσις , ἐπί μόνων δυνατῶν , καί δι ̓ ἡμῶν γενέσθαι δυναμένων . Καί πάλιν , ἡ μέν βούλησις , τοῦ τέλους ἐστίν· ἡ δέ προαίρεσις , τῶν πρός τό τέλος . Τέλος οὖν εἶναι φασι τό βουλητόν· οἶον , τήν ὑγίειαν· πρός τό τέλος , δέ , τό βουλευτόν· οἶον , τόν τῆς ὑγιείας τόπον . Τήν αὐτήν οὖν ἀναλογίαν ἥν ἔχει τό βουλητόν πρός τό βουλευτόν , ἔχειν τήν βούλησίν φασι (=0016=) πρός τήν προαίρεσιν· εἴπερ ταῦτα μόνα προαιρούμεθα , ἅ δι ̓ ἡμῶν οἰόμεθα δύνασθαι γενέσθαι . Βουλόμεθα δέ καί τά μή δι ̓ ἡμῶν οἷα τε γενέσθαι . ∆έδεικται τοίνυν , ὡς οὐδέ βούλησίς ἐστιν ἡ προαίρεσις· δειχθήσεται δέ πάλιν , ὡς οὔτε βούλευσίς ἐστιν ἤγουν βουλή .
ΠΕΡΙ ΒΟΥΛΗΣ ΗΓΟΥΝ ΒΟΥΛΕΥΣΕΩΣ Τήν βουλήν ἤγουν βούλευσιν εἶναί φασιν ὄρεξιν ζητητικήν περί τι τῶν ἐφ ̓ ἡμῖν πρακτῶν γινομένην . Προαιρετόν δέ , τό ἐκ τῆς βουλῆς κριθέν . ∆ῆλον οὖν ἐντεῦθεν , ὡς ἡ μέν βούλευσις , ἐπί τοῖς ἔτι ζητουμένοις ἐστίν· ἡ δέ προαίρεσις , ἐπί τοῖς ἤδη προκεκριμένοις . Καί δῆλον , οὐκ ἐκ μόνου τοῦ ὁρισμοῦ , ἀλλά καί τῆς ἐτυμολογίας . Προαιρετόν γάρ ἐστι τό ἕτερον πρό ἑτέρου αἱρετόν . Οὐδείς δέ προκρίνει τι , μή βουλευσάμενος· οὐδέ αἱρεῖται μή κρίνας . Οὐκ ἔστιν οὖν βουλή , τουτέστι βούλευσις , ἡ προαίρεσις .
ΠΕΡΙ ΠΡΟΑΙΡΕΣΕΩΣ Προαίρεσιν εἶναι φασιν ὄρεξιν βουλευτικήν τῶν ἐφ ̓ ἡμῖν ( ≡ 15 Α _ 018 ≡ > πρακτῶν . Μικτόν γάρ τι , καί πολλοῖς σύγκρατον ἡ προαίρεσις· ἐξ ὀρέξεως καί βουλῆς συγκειμένη καί κρίσεως . Οὐδέτερον γάρ τούτων ὑπάρχει καθ ̓ αὑτό θεωρούμενον ἡ προαίρεσις· οὔτε γάρ μόνον ὄρεξις καθ ̓ αὑτήν , οὔτε βουλή , οὔτε κρίσις· ἀλλά ἐκ τούτων σύγκρατος , καθώς ὁ καθ ̓ ἡμᾶς ἄνθρωπος ἐκ ψυχῆς καί σώματος σύνθετος . Ἐπειδή τότε προαίρεσις , καί προαιρετόν γίνεται , τό προκριθέν ἐκ τῆς βουλῆς , περί οὗ ἡ προαίρεσις , ὅταν προσλάβῃ τήν ὄρεξιν . Ἀναγκαίως οὖν ἡ προαίρεσις περί ταῦτά ἐστι μετά τήν κρίσιν , περί ἅ ἡ βουλή πρό τῆς κρίσεως . Ἐκεῖνα γάρ προαιρούμεθα , περί ὧν βουλευόμεθα .
ΠΕΡΙ ΤΙΝΩΝ ΒΟΥΛΕΥΟΜΕΘΑ Βουλευόμεθα δέ περί τῶν ἐφ ̓ ἡμῖν καί δι ' ἡμῶν γίνεσθαι δυναμένων· καί ἄδηλον ἐχόντων τό τέλος . Τό μέν οὖν ἐφ ̓ ἡμῖν εἴρηται , ἐπειδή περί τῶν πρακτῶν μόνον βουλευόμεθα . Ταῦτα γάρ ἐφ ̓ ἡμῖν· οὐ γάρ περί τῆς αὐθυποστάτου σοφίας . Οὔτε γάρ περί Θεοῦ , οὔτε περί τῶν ἐξ ἀνάγκης καί ἀεί ὡσαύτως γινομένων· οἷον τῆς κυκλικῆς τῶν χρόνων κινήσεως· οὔτε περί τῶν οὐκ ἀεί μέν ὄντων , ἀεί δέ ὁμοίως γινομένων , οἷον ἀνατολῆς ἡλίου καί δύσεως· οὔτε περί τῶν φύσει μέν , οὐκ ἀεί δέ ὁμοίως γινομένων , (=0017=) ἀλλ ̓ ὡς ἐπί τό πλεῖστον· οἷον , περί τοῦ πολιοῦσθαι τόν ἑξηκοντούτην , ἤ γενειάσκειν τόν εἰκοσαετῆ· οὔτε περί τῶν φύσει μέν , ἄλλοτε δέ ἄλλως ἀορίστως γινομένων· οἷον περί ὄμβρων καί αὐχμῶν καί χαλάζης . ∆ιά ταῦτα μέν τό ἐφ ̓ ἡμῖν , εἴρηται· Τό δέ , ∆ι ̓ ἡμῶν γίνεσθαι δυναμένων· ἐπειδήπερ οὐ περί πάντων ἀνθρώπων ( τῶν ἀνθρωπίνων ), οὔτε περί παντός πράγματος βουλευόμεθα· ἀλλ ̓ οὐδέ περί πάντων τῶν ἐφ ̓ ἡμῖν , καί δι ̓ ἡμῶν γινομένων· ἀλλά δεῖ ( ≡ 15 Α _ 020 ≡ > προσκεῖσθαι , καί ἄδηλον ἐχόντων τό τέλος . Ἐάν γάρ ᾖ φανερόν καί ὁμολογούμενον , οὐκ ἔτι περί αὐτοῦ βουλευόμεθα· κἄν ἐφ ̓ ἡμῖν , καί δι ̓ ἡμῶν γίνηται . Ἐδείχθη δέ , ὡς οὐδέ περί τοῦ τέλους , ἀλλά περί τῶν πρός τό τέλος , ἡ βουλή . Βουλευόμεθα γάρ οὐ πλουτῆσαι· ἀλλ ̓ ὅπως καί δι ̓ ὧν πλουτήσομεν . Καί συντόμως εἰπεῖν , περί τούτων μόνον βουλευόμεθα , ὧν ἡ πρᾶξις ἐπίσης ἐνδέχεται· ἔστι δέ ἐπίσης ἐνδεχόμενον , ὅ αὐτό τε δυνάμεθα , καί τό ἀντικείμενον αὐτῷ . Εἰ δέ τό ἕτερον μόνον τῶν ἀντικειμένων ἠδυνάμεθα , τοῦτο μέν ἦν ὁμολογούμενον , ὡς ἀναμφίβολον· τό δἐ ἀντικείμενον , ἀδύνατον . Οἷον , ἄρτου καί λίθου προκειμένων , οὐδείς βουλεύεται ποῖον ποιήσεται βρῶμα· τοῦ μέν ὁμολογουμένου· τοῦ δέ σαφῶς ὄντος ἀδυνάτου . Ταῦτα γοῦν προαιρούμεθα , τά ἐπίσης ἐνδεχόμενα , περί ὧν καί βουλευόμεθα
ΠΕΡΙ ΓΝΩΜΗΣ Ἀλλ ̓ οὔτε γνώμη τίς ἐστιν ἡ προαίρεσις , κἄν οἱ πολλοί τοῦτο προχείρως νομίζωσιν· ἀλλά γνώμης· εἴπερ τήν γνώμην εἶναι φασιν ὄρεξιν ἐνδιάθετον τῶν ἐφ ̓ ἡμῖν , ἐξ ἧς ἡ προαίρεσις· ἤ διάθεσιν ἐπί τοῖς ἐφ ̓ ἡμῖν ὀρεκτικῶς βουλευθεῖσι . ∆ιατεθεῖσα γάρ ἡ ὄρεξις τοῖς κριθεῖσιν ἐκ τῆς βουλῆς , γνώμη γέγονε· μεθ ̓ ἥν , ἤ κυριώτερον εἰπεῖν , ἐξ ἧς ἡ προαίρεσις . Ἕξεως οὖν πρός ἐνέργειαν ἐπέχει λόγον , ἡ γνώμη πρός τήν προαίρεσιν .
ΠΕΡΙ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ( ≡ 15 Α _ 022 ≡ > Ἀλλ ̓ οὔτε ἐξουσία ἐστίν ἡ προαίρεσις . Ἡ μέν γάρ προαίρεσις , ὡς πολλάκις ἔφην , ὄρεξις ἐστι βουλευτική τῶν ἐφ ̓ ἡμῖν πρακτῶν· ἡ δέ ἐξουσία , κυριότης ἔννομος τῶν ἐφ ̓ ἡμῖν πρακτῶν· ἤ κυριότης ἀκώλυτος τῆς τῶν ἐφ ̓ ἡμῖν χρήσεως· ἤ ὄρεξις τῶν ἐφ ̓ ἡμῖν ἀδούλωτος . Οὐκ ἔστιν οὖν ταυτόν ἐξουσία καί προαίρεσις· εἴπερ κατ ̓ ἐξουσίαν μέν προαιρούμεθα· οὐκ ἐξουσιάζομεν δέ κατά προαίρεσιν· καί ἡ μέν ἐπιλέγεται μόνον· ἡ δέ χρᾶται τοῖς ἐφ ' ἡμῖν , καί τοῖς ἐπί τοῖς ἐφ ̓ ἡμῖν , ἤγουν , προαιρέσει καί κρίσει καί βουλῇ . Κατ ' ἐξουσίαν γάρ βουλευόμεθα , (=0020=) καί κρίνομεν , καί προαιρούμεθα , καί ὁρμῶμεν , καί χρώμεθα τοῖς ἐφ ̓ ἡμῖν .
ΠΕΡΙ ∆ΟΞΗΣ Ἀλλ ̓ οὔτε δόξα τίς ἐστιν ἤ προαίρεσις . Ἡ μέν γάρ δόξα διττή· λογική τε , καί ἄλογος· ἡ δέ προαίρεσις τρεπτή . Τήν μέν οὖν ἄλογον δόξαν εἶναί φασιν , ἁπλῆν γνῶσιν καί πρόχειρον· ὡς ὅταν τις προφέρῃ δόξαν ἀλλοτρίαν , ἀγνοῶν τήν αὐτῆς αἰτίαν . Οἷον , ἀθάνατον λέγων τήν ψυχήν , καί μή διδούς ἀποδεικτικήν αἰτίαν τῆς ἀθανασίας αὐτῆς . Τήν δέ λογικήν δόξαν , γνῶσιν εἶναι λέγουσι , κατά ἀποπεράτωσιν τῆς διανοίας συνισταμένην· ὡς ὅταν τις λογισάμενός τι , καί τήν αἰτίαν αὐτοῦ ἐπιστημονικῶς ἀποδίδωσι . ∆ιανοία γάρ ἐστιν , ἡ διήκουσα καί διαστηματικῶς ἐνεργοῦσα , ἀπό προτάσεως ἀρχομένη μέχρι συμπεράσματος . Οἷον , προτίθεταί τις δεῖξαι τήν ψυχήν ἀθάνατον , καί λέγει· Ἐπειδή αὐτοκίνητος ἐστιν ἡ ψυχή· τό δέ αὐτοκίνητον , ἀεικίνητον· τό δέ ἀεικίνητον , ἀθάνατον· ἡ ψυχή ἄρα ἀθάνατος . Ἤ πάλιν· Ἐπειδή ( ≡ 15 Α _ 024 ≡ > ἀσύνθετός ἐστιν ἡ ψυχή· τό δέ ἀσύνθετον , ἀδιάλυτον· τό δέ ἀδιάλυτον , ἀθάνατον· ἡ ψυχή ἄρα ἀθάνατος . ∆ιανοίας γάρ ἴδιον , τό διανύειν τινά ὁδόν ἐπί τήν τοῦ πράγματος γνῶσιν φέρουσαν· ὁδεύει δέ ἀπό τῶν προτάσεων διά τῶν συλλογισμῶν ἐπί τά συμπεράσματα , καί ποιεῖ τήν λογικήν δόξαν . Καί πάλιν , ἡ μέν δόξα οὐ μόνον τῶν ἐφ ̓ ἡμῖν , ἀλλά καί τῶν οὐκ ἐφ ̓ ἡμῖν· ἡ δέ προαίρεσις , μόνον τῶν ἐφ ̓ ἡμῖν· καί δόξαν μέν ἀληθῆ λέγομεν καί ψευδῆ· προαίρεσιν δέ , οὐ λέγομεν ἀληθῆ καί ψευδῆ· ἀλλά καλήν καί κακήν· καί ἡ μέν δόξα , τῶν καθόλου· ἡ δέ προαίρεσις , τῶν καθέκαστα· περί γάρ τῶν πρακτῶν ἡ προαίρεσις· ταῦτα γάρ τά καθέκαστα . ∆ιά πλειόνων , ὡς οἶμαι , φανερόν γέγονε , μή εἶναι δόξαν , τήν προαίρεσιν . Εἰ γάρ ἡ μέν δόξα κατ ̓ ἀποπεράτωσιν τῆς διανοίας συνισταμένη , γνῶσίς ἐστιν· ἡ δέ προαίρεσις , ὄρεξις βουλευτική τῶν ἐφ ̓ ἡμῖν πρακτῶν , οὐκ ἔστι τῇ δόξῃ ταυτόν ἡ προαίρεσις .
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΜΑΤΟΣ , ΗΓΟΥΝ ΦΡΟΝΗΣΕΩΣ Ἀλλ ̓ οὔτε φρόνημα ἤγουν φρόνησίς ἐστι ἡ προαίρεσις . Εἴπερ τήν μέν φρόνησιν , ὄρεξιν θεωρητικήν λογικῶν καί γνωστικῶν μαθημάτων φασίν· (=0021=) ἤ ἔξιν ἀνοίας τε καί ὑπερνοίας ἀντίπαλον· τήν δέ προαίρεσιν , ὡς διαφόρως ἀποδέδωκεν ὁ λόγος , ὄρεξιν βουλευτικήν τῶν ἐφ ̓ ἡμῖν . Γίνεσθαι δέ τήν φρόνησίν φασι κατά τόν τρόπον τοῦτον· οἶον , τήν μέν πρώτην τοῦ νοῦ κίνησιν , νόησιν καλοῦσι· τήν δέ περί τινος νόησιν , ἔννοιαν λέγουσι· ἥτις ἐπιμείνασα καί τυπώσασα τήν ψυχήν πρός τό νοούμενον , ἐνθύμησις προσαγορεύεται· ἡ δέ ἐνθύμησις ἐν ταυτῷ μείνασα , καί ἑαυτήν βασανίσασα , φρόνησις ὀνομάζεται· ἡ δέ φρόνησις πλατυνθεῖσα , ποιεῖ τόν διαλογισμόν· ἐνδιάθετον λόγον ( ≡ 15 Α _ 026 ≡ > παρά τοῖς ταῦτα δεινοῖς ὀνομαζόμενον· ὅν ὑπογράφοντές φασι , κίνημα τῆς ψυχῆς εἶναι πληρέστατον ἐν τῷ διαλογιστικῷ γινόμενον , ἄνευ τινός ἐκφωνήσεως· ἐξ οὖ τόν προφορικόν λόγον φασί προϊέναι . Φρόνημα δέ πάλιν εἶναι λέγουσι , τήν ἐκ τῆς φρονήσεως ἐπιγινομένην τῷ φρονητικῷ γνῶσιν τοῦ φρονηθέντος· φρόνησιν γάρ , καί φρονητόν καί φρονητικόν καί φρόνημά φασι . Καί φρόνησις μέν ἐστιν , ἡ σχέσις· φρονητόν δέ , τό φρονούμενον· φρονητικόν , τό φρονοῦν· καί φρόνημα , ἡ γενομένη ἐκ τῆς φρονήσεως τῷ φρονητικῷ γνῶσις τοῦ φρονηθέντος πράγματος . Εἰ τοίνυν τοῦτο μέν οὕτως· ἡ δέ προαίρεσις οὐχ οὕτως· ἄρα προαίρεσις οὐκ ἔστι τό φρόνημα . ∆έδεικται τοίνυν , ὡς οἶμαι , σαφῶς , οὐκ εἶναι ταυτόν ἀλλήλοις τά προταθέντα , κατά τούς τοῦτο νομίζοντας . Εἰ δέ φαῖεν ἀλλήλοις πάντως εἶναι ταυτόν , διά τό πάντων ἐπίσης , ὡς γένος κατηγορεῖσθαι τήν ὄρεξιν , ἤγουν τήν ὀρεκτικήν τῆς φύσεως δύναμιν· εἰπάτωσαν ἀλλήλοις εἶναι ταυτόν καί πάντα τά εἴδη , τά τε χερσαῖα , καί πτηνά καί ἔνυδρα , διά τό πάντων ἐπίσης ὡς γενικώτερον , κατηγορεῖσθαι γένος τό ζῶον , φροῦδος αὐτοῖς ἡ τοῦ παντός γενήσεται διακόσμησις· πραγμάτων οὐκ οὖσα διαφόρων ὑπόστασις , ἀλλά μόνον ψιλῶν ὀνομάτων ἔκφανσις .
Η προαίρεση δεν είναι βούληση, δεν είναι θέλημα, δεν είναι γνώμη, δεν είναι εξουσία, δεν είναι δόξα, δεν είναι φρόνημα.